برنامه رادیویی اکران
جاذبه؛ رهایی در خلأ
مجتبا یوسفی‌پور - «جاذبه»، ساخته آلفونسو کوارون در سینماهای جهان به نمایش درآمد. این فیلم درباره انسانی است که در خلأ رها می‌شود و از انسانیت فاصله می‌گیرد.
مجتبا یوسفی‌پور
نمایش جهانی فیلم «جاذبه» تازه‌ترین ساخته آلفونسو کوارون٬ فیلمساز مکزیکی به شکل گسترده در سینماهای کشورهای مختلف جهان آغاز شد. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.
«جاذبه» نخستین‌بار به عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره فیلم ونیز در سال ۲۰۱۳ به نمایش درآمد و سپس در جشنواره‌های دیگری چون تلوراید٬ سن‌سباستین٬ تورنتو و ریودوژانیرو نیز به روی پرده رفت. «جاذبه» یک تریلر علمی تخیلی است که تنها دو بازیگر و پنج صداپیشه دارد و به شیوه سه‌بعدی به نمایش درمی‌آید. «جاذبه» داستان دو انسان رها شده در فضاست٬ جایی که نه هوا وجود دارد٬ نه فشار و نه صدا. دکتر رایان استون (با بازی ساندرا بولاک) در نخستین سفر فضایی‌اش به همراه مت کوالسکی (با بازی جرج کلونی) با سفینه‌ای راهی فضا شده است. در یکی از پیاده‌روی‌های فضایی سفینه دچار مشکل می‌شود و تصادفی اتفاق می‌افتد و بخش عمده آن نابود می‌شود. دو فضانورد که با محدودیت هوا برای تنفس نیز روبرو هستند در فضا رها شده‌اند٬ این در حالی است که مت سعی می‌کند رایان را مطمئن سازد جای نگرانی نیست و آنها دوباره سالم به زمین باز می‌گردند.
آلفونسو کوارون: «جاذبه» درباره انسانی است که در خلأ و به یک معنا در «هیچ» رها می‌شود و هر دم از کره زمین و از زندگی و از روابط انسانی بیشتر فاصله می‌گیرد.
کوارون درباره داستان این فیلم می‌گوید: «داستان "جاذبه" درباره انسانی است که در خلا و به یک معنا در "هیچ" رها می‌شود. این زن که از نظر جسمانی و به لحاظ فیزیولوژیکی هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد، هر دم از کره زمین و از زندگی و از روابط انسانی بیشتر فاصله می‌گیرد.»
آلفونسو کوارون٬ فیلمساز مکزیکی نامزد جایزه اسکار٬ فیلمنامه این تازه‌ترین ساخته‌اش را به همراه پسرش هوناس نوشته است. این فیلمساز ۵۲ ساله مکزیکی همچون بسیاری دیگر از فیلمسازان، سینما را با ساخت فیلم‌های کوتاه آغاز کرد و سپس در تلویزیون مکزیک به عنوان دستیار کارگردان و کارگردان دوم مشغول به کار شد. او اما جایگاه خود را به عنوان یک کارگردان تلویزیونی تثبیت کرد و به‌زودی کارگردانی چندین مجموعه تلویزیونی و گاه فیلمبرداری برخی از آنها را به عهده گرفت. در همین دوران او به عنوان دستیار کارگردان در چندین فیلم بلند نیز فعالیت کرد تا سرانجام در سال ۱۹۹۱ میلادی، «تنها با والدین» نخستین فیلم بلندش را که با عنوان «عشق در سال‌های هیستری» هم به نمایش درآمد کارگردانی کرد. فیلم با موفقیت روبرو شد و جوایزی نیز از جشنواره فیلم مکزیک به دست آورد. این موفقیت راه را برای پیشرفت کوارون گشود.
بعد از موفقیت فیلم٬ سیدنی پولاک٬ بازیگر و کارگردان نام‌آشنای آمریکایی کوارون را برای کارگردانی قسمتی از مجموعه تلویزیونی «فرشتگان سقوط‌کرده» استخدام کرد و کوارون به آمریکا مهاجرت کرد. او در سال ۱۹۹۵ فیلم «شاهزاده‌ای کوچک» را به زبان انگلیسی در آمریکا ساخت. سپس سراغ اقتباسی از رمان معروف «آرزوهای بزرگ» نوشته چارلز دیکنز رفت و آن را با بازی رابرت دونیرو٬ گوينت پالترو و اتان هانک به روی پرده برد. او در سال ۲۰۰۱ به مکزیک بازگشت و کمدی «جاده‌ای اسپانیایی‌زبان» و «مادر تو نیز» را ساخت و همراه کارلوس کوارون، برادر فیلمسازش نامزد جایزه اسکار بهترین فیلمنامه شد. فیلم همچنین در بخش مسابقه جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و جوایزی نصیب کوارون کرد. سپس کوارون به آمریکا بازگشت و پس از کارگردانی قسمت سوم از مجموعه فیلم‌های «هری‌پاتر»٬ فیلم «فرزندان انسان» را در سال ۲۰۰۶ ساخت و بار دیگر نامزد جایزه اسکار بهترین فیلمنامه شد. در همین زمان او کمپانی فیلمسازی «اسپرنتو فیلمز» را تأسیس و آثاری چون «هزارتوی پن» را تولید کرد.
برخی از منتقدان گفته‌اند جاذبه بهترین فیلمی است که تاکنون درباره فضا ساخته شده است.
در هفت سال گذشته کوارون به ساخت چند مستند و مجموعه تلویزیونی مشغول بوده و حال بار دیگر با «جاذبه»، این تازه‌ترین ساخته‌اش در کانون توجه قرار گرفته است.
کوارون نخست فیلمنامه این فیلم را در اختیار کمپانی «یونیورسال» گذاشت اما فیلم به مرحله تولید نرسید و در سال ۲۰۱۰ میلادی کمپانی فیلمسازی برادران وارنر به پروژه علاقمند شد و حقوق آن را خریداری کرد. در همین زمان از آنجلینا جولی به عنوان بازیگر فیلم نام برده می‌شد٬ اما او که بر سر دستمزد با کمپانی وارنر به توافق نرسیده بود از پروژه کناره گرفت. در این دوران از بازیگران مختلفی چون ماریون کوتیارد٬ اسکارلت جوهانسون و ناتالی پورتمن برای بازی در این فیلم نام برده می‌شد٬ اما هرکدام به دلایلی از پروژه کناره گرفتند و سرانجام کوارون فیلمش را با بازی ساندرا بولاک جلوی دوربین برد.
از آنجا که داستان فیلم در فضا می‌گذرد٬ بخش عمده آن به شکل دیجیتالی و با کامپیوتر ساخته شده و بعدتر با تصاویر ضبط شده از بازیگران ترکیب شده است. کوارون برای این‌کار از دو استودیو بزرگ در انگلستان استفاده کرد و با طراحی تکنولوژی‌های مورد نیاز و برای مثال فیلمبرداری در آب با استفاده از پرده سبز در پس‌زمینه، فیلمش را فیلمبرداری کرد. فیلم در دو مرحله با فاصله‌ای حدود یک سال فیلمبرداری شد و کوارون سرمایه‌ای حدود ۸۰ میلیون دلار را صرف ساخت فیلمی کرد که به گفته خودش نمی‌دانست آیا در نهایت به سرانجامی می‌رسد یا نه.
او درباره دشواری‌ها و پیچیدگی‌های ساخت این فیلم می‌گوید: «این فیلم بدترین شکل ساخت یک فیلم انیمیشن و بدترین شکل ساخت یک فیلم سینمایی زنده را در تولیدش را از سر گذراند. ما مجبور بودیم حتی پیش از آنکه مرحله پیش‌تولیدمان را آغاز کنیم٬ مرحله پس از تولید را تمام کرده باشیم. ما می‌بایست اول فیلم را به شکل دیجیتالی کامل می‌کردیم و بعد فیلمبرداری را آغاز می‌کردیم. بزرگ‌ترین مشکلی که ما با آن روبرو بودیم ایجاد حس خلا بود. ایجاد این حس همه چیز را پیچیده‌تر می‌کرد٬ چراکه تکنولوژی که در حال حاضر برای این کار وجود دارد به کار ما نمی‌آمد و ما مجبور بودیم برای به دست آوردن آنچه می‌خواهیم ابزارهای ویژه خودمان را اختراع کنیم. این مسأله خیلی چالش‌برانگیز بود چراکه در بسیاری از موارد ما چیزهایی می‌ساختیم که تا زمان فیلمبرداری نمی‌توانستیم مطمئن شویم که آیا به‌درستی کار می‌کنند یا نه؟ گاه نیز مجبور بودیم با این روش فیلمبرداری کنیم و بعدتر تصاویر تدوین شده را با جلوه‌های ویژه کامپیوتری ترکیب کنیم تا ببینیم آیا به‌درستی جواب می‌دهد یا نه که خوشبختانه همه‌چیز به‌خوبی کار کرد.»
کوارون می‌گوید از همان ابتدا قصد داشته این فیلم را به شیوه سه‌بعدی بسازد و نمایش دهد٬ برای همین بخش عمده فیلم را با لنزهای واید انگل یا زاویه باز فیلمبرداری کرده است. اما از آنجایی که بخش عمده فیلمبرداری با استفاده از تکنیک پرده سبز و ترکیب تصاویر بازیگران با تصاویر کامپیوتری ساخته می‌شد٬ استفاده از این لنزها فیلمبرداری را پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌کرد. او با بیان اینکه حدود پنج ماه طول کشید تا او بتواند نخستین صحنه‌های ترکیب‌شده فیلمش را ببیند می‌گوید پس از آن نیز از استودیو تهیه‌کننده یک سال زمان اضافه خواست تا بتواند فیلم را تکمیل کند.
کوارون درباره بخشی از این مشکلات می‌گوید: «برای مثال چالش بزرگی که ساندار بولاک با آن روبرو بود این بود که او از ماه‌ها قبل مجبور بود تمرین‌های آموزشی ویژه‌ای انجام دهد. این تمرین‌ها صرفا‌ً تمرین‌های فیزیکی نبود و بخشی از آن تمرین نشانه‌ها و محل قرارگیری‌اش بود. چیزی مانند تمرین‌هایی بود که یک رقصنده برای آماده شدن برای اجرایش انجام می‌دهد. تمامی صحنه با نشانه‌های خاصی مشخص شده بود و ما می‌خواستیم وقتی فیلمبرداری را شروع می‌کنیم کمتر بر روی این نشانه‌ها و محل قرارگیری و نوع حالت بدن تمرکز کنیم و بیشتر به بازی‌ها و احساسات بپردازیم. من نمی‌دانم ساندرا چگونه این کار را کرد اما به خوبی انجامش داد. برای دستیابی به این کار او ماه‌ها با نظم کار کرد.»
تلاش کوارون به ثمر نشسته و «جاذبه» علاوه بر موفقیت در جذب تماشاگران، مورد پسند منتقدان نیز قرار گرفته و نقدهای مثبتی بر آن نوشته شده است٬ چنانکه برخی از منتقدان آن را بهترین فیلمی دانسته‌اند که تاکنون با داستانی که در فضا اتفاق می‌افتد ساخته شده است.
رابی کالینز٬ منتقد «تلگراف» با دادن پنج ستاره کامل به فیلم بازی بولاک را عالی و فیلم را دیدنی و خوش‌ساخت توصیف می‌کند. لو لومنیک٬ منتقد «نیویورک‌پست» نیز با تمجید از کارگردانی و ساختار فیلم در تعریف از فیلم به این نکته اشاره می‌کند که او پیش از آغاز نمایش عمومی آن سه بار به تماشایش نشسته است؛ کاری که پیشتر برای فیلم دیگری نکرده است.
«جاذبه» با زمان ۹۰ دقیقه محصول سال ۲۰۱۳ کشور آمریکا است.
نظرها
فرخ
فیلم دارای صحنه هایی درخشان از کره زمین هست. اما به نظر من که فیلم را در سینمای سه بعدی دیدم، مشکل عمدهٔ فیلم این هست که در قسمت بسیار زیادی از فیلم، تنها صدایی که می‌شنویم، صدای نفس نفس زدن فضانورد زن (سندرا بولاک) هست. علاوه بر اینکه اوایل فیلم، مدت زیادی به تماشای فضا و کرهٔ زمین از مدار، از دید فضانورد زن می‌گذرد، در حالی که مشغول چرخیدن به دور خودش است! من به علت سرگیجهٔ ناشی از این چرخیدن، مجبور به توقف تماشای فیلم و برداشتن عینک سه بعدی شدم. کس دیگری هم تجربه‌ی مشابهی داره؟