درگذشت محمود ذوالفنون، یکی از بازماندگان مکتب صبا

محمود ذوالفنون، یکی از اندک بازماندگان مکتب صبا در ۹۳ سالگی در آمریکا درگذشت. او در سال ۱۲۹۹ در شهر آباده در استان فارس به دنیا آمده بود و از شاگردان نام یافته صبا بود که میراث او را از طریق تدریس به نسل جوان‌تر انتقال می‌داد.

ذوالفنون فراگیری موسیقی را در خانواده آغاز کرده بود و چون پدرش تار و سه‌تار می‌نواخت، او نیز از هشت سالگی با نواختن تار آشنا شد ولی به‌زودی در بند جاذبه ویولن افتاد و پیش خود چم و خم اولیه نواختن آن را آموخت.

ویولن در آن سال‌ها برای جوانان محبوب‌ترین ساز‌ها به شمار می‌آمد و از همین روی آموزگار فارغ‌البال که این تقاضا را پاسخگو باشد، آن هم در شهرستان‌ها در دسترس نبود.

ذوالفنون، بیست ساله بود که مقیم شیراز شد. شهری که در آن توانست نزد یک مهندس ویولن نواز لهستانی با تکنیک درست ویولن آشنا شود. یک سال بعد که به تهران رفت، به کلاس پرشاگرد ابوالحسن صبا، آموزگار بزرگ موسیقی ایران راه پیدا کرد. اکنون راه آینده‌اش هموار شده بود. سه سالی بیش نپائید که دوالفنون به نوازنده قابل ویولن تبدیل شد.

گفتنی است که ذوالفنون هم‌زمان با بهره‌گیری از کلاس صبا، برای آشنائی با تکنیک غربی ویولن‌نوازی مدتی نیز از تجربیات روبیک گرگوریان موسیقیدان پیشروی ایرانی بهره‌مند شد.
ذوالفنون چند سال بعد به انجمن موسیقی ملی و ارکستر آن پیوست که به همت روح‌الله خالقی در سال ۱۳۲۳ در تهران بنیاد شده بود. باز چند سال بعد، در سال ۱۳۲۸، که انجمن جای خود را به هنرستان موسیقی ملی سپرد، باز ذوالفنون از وابستگان اصلی آن به شمار می‌رفت. او در هنرستان ویولن می‌آموخت و در ارکستر هنرستان ویولن می‌نواخت. او این مسئولیت‌ها را تا سال ۱۳۵۲ که بازنشسته شد بر عهده داشت.

صبا که این شوق تدریس را در او دیده بود، در سال‌های پایانی عمر، کلاس‌های خود را به او می‌سپرد و اسم او را گذاشته بود ویولن فنون!

ذوالفنون پس از صبا، کلاس مستقلی هم بنیاد کرده بود و در کنار کار تدریس به تحقیق و پژوهش نیز می‌پرداخت و در تألیف و انتشار کتاب‌های ویولن هنرستان موسیقی با خالقی همکاری می‌کرد.
ذوالفنون با آن‌که با رادیو نیز رابطه داشت و تا سال‌های پایانی قبل از انقلاب در ارکسترهای وابسته به آن سازمان کار می‌کرد، ولی علاقه‌اش بیشتر معطوف به تدریس و پژوهش بود. شوق به تدریس و تحقیق پس از انقلاب، در مهاجرت آمریکا نیز گریبان او را‌‌ رها نکرد و شاگردان بسیاری را در ویولن‌نوازی پرورش داد.

این نکته را به تکرار بگوئیم که اهمیت حضور وابستگان و پرورش‌یافتگان مکتب صبا در سال‌های پس از او، درست در همین تدریس مستمر آنان نهفته است. اینان بودند که میراث موسیقی سنتی را در شکل نوآورانه‌ای که صبا خلق کرده بود در سطح جامعه پراکندند و از سوی دیگر ویولن‌نوازی ایرانی را اعتباری دو چندان بخشیدند. اگر صبا نمی‌بود و یا شاگردانش به راه و روش او وفادار نمی‌ماندند، شاید ویولن مغلوب سنت‌گرایی افراطی می‌شد و تاب ماندن در نظام موسیقی ایران را از دست می‌داد. ویولن به همت و تلاش شاگردان صبا، در جریان پیامدهای انقلاب اسلامی نیز در برابر همه ستیزه‌جوئی‌ها پایداری کرد و ماند.

ده دوازده سال پیش در سفری به آمریکا توفیق دیدار محمود ذوالفنون را نیز پیدا کردیم. هم‌چنان شیرین‌نواز و پیرو آموزه‌های صبا بود و به نواختنی ما را نواخت. یادش را گرامی می‌داریم.