زنان کرد و افزایش شمار خودکشی

به گفته مسئولان دولتی ایران، سال گذشته، سه هزار و ۶۴۰ شهروند ایرانی به طور خودخواسته به زندگی خود پایان داده‌اند.

در میان آمار و اطلاعات منتشر شده پیرامون خودکشی در ایران، شهروندان کرد و به‌خصوص زنان کرد همواره در صدر جدول قرار داشته‌اند، به طوری که بر اساس برخی از اخبار منتشر شده از آغاز سال جاری تاکنون پنجاه زن کرد با اقدام به خودکشی به زندگی خود پایان داده‌اند. اگرچه گفته می‌شود آمار مشخص و دقیقی از میزان خودکشی‌ها در مناطق کردنشین در دست نیست، اما بر اساس همین اطلاعات موجود، افزایش میزان خودکشی درمیان شهروندان کرد به ویژه زنان کرد طی یک سال گذشته زنگ خطری جدی برای دولت و جامعه ایران به شمار می‌رود.

محمود خدادوست، رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ایران، شهریورماه سال جاری اعلام کرد: «در سال گذشته، سه هزار و ۶۴۰ مرگ مشکوک به خودکشی در کشور روی داد که از این تعداد دو هزار و ۵۳۰ مرد و یک هزار و ۱۱۰ تن زن بودند.»

به گفته گودرز پورانصاری، مسئول بهداشت روانی شبکه بهداشت کهگیلویه و بویراحمد، «استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری، به لحاظ آماری، بیشترین میزان خودکشی و خودسوزی را دارند.»

این مقام مسئول، استاندارد جهانی اقدام به خودکشی را ۱۲ در صدهزار اعلام کرده و افزوده این آمار در کهگیلویه و بویراحمد، بیش از ۱۸ در صدهزار است.

«کردپا»، آژانس خبررسانی کردستان، گزارش داده است که از آغاز سال جاری خورشیدی در مدت زمان شش‌ماه، ۵۰ زن کرد با روش‌های مختلف ازجمله خودسوزی، حلق آویزکردن، خوردن قرص و ... به زندگی خود پایان داده‌اند.

 آخرین گزارش خودکشی در بین شهروندان کرد، مربوط به شقایق محمدی، دانش‌آموز ۱۵ ساله کلاس اول دبیرستان بود که در دوم آبان ماه در سنندج با اقدام به خودکشی به زندگی خود پایان داد.

خالد توکلی، فعال سیاسی - اجتماعی ساکن شهر سقز در مورد میزان آمار خودکشی در میان جامعه کرد به رادیو زمانه می‌گوید: «آمار دقیق و معتبری در این زمینه وجود ندارد، اما آنچه به صورت مبهم اعلام شده است نشان می‌دهد در مناطق کردنشین ایلام، کرمانشاه و کردستان آمار خودکشی بالاست و در شهرهایی چون "ایوان" از مرز بحران گذشته است. نکته قابل توجه در خودکشی در این مناطق این است که نرخ خودکشی زنان در ایران برخلاف نرخ رایج آن در جهان، بیشتر از نرخ خودکشی مردان است. نبود نهادهای مدنی فعال در حوزه حمایت و دفاع از حقوق زنان یا آموزش زنان در معرض خطر نیز در افزایش نرخ خودکشی زنان در ایران مؤثر است.»

خودکشی از طریق خودسوزی

در مناطق کردنشین به ویژه در استان‌های کرمانشاه و ایلام تاکنون زنان و دختران بسیاری برای رهایی از تبعیض‌های جنسیتی، اجتماعی و عشیره‌ای به خودکشی و بیشتر به خودسوزی دست زده‌اند.

وب‌سایت کردپا گزارش داده است که هجدهم مهرماه، جسد دو دختر و پسر اهل روستای «سرینچ یانه» از توابع سنندج در یکی از باغ‌های این روستا پیدا شده است.

 به گفته‌شهروندان مطلع از موضوع، این دختر و پسر با یکدیگر روابطی عاشقانه داشته‌اند و خانواده ‌آنان با ازدواج‌شان مخالف بوده‌اند و به همین دلیل خودکشی کرده‌اند. به گزارش پزشکی قانونی سنندج، این دختر و پسر نخست با خوردن قرص اقدام به خودکشی می‌کنند، اما پس از عدم موفقیت با بریدن شاهرگ دست، به زندگی خود پایان می‌دهند.

نوزدهم مهرماه نیز یک زن بیست و هفت ساله به نام «ساریا مردای»، اهل روستای «باباریز» از توابع سنندج به دلیل فقر و تنگدستی، اقدام به خودکشی می‌کند و به زندگی خود پایان می‌دهد.

بر پایه گزارش منتشر شده، «ساریا مردای» دو سال پیش با فردی از روستای «باباریز» ازدواج می کند. در این مدت به دلیل فقر و تنگدستی چندبار اقدام به خودکشی می‌کند که ناموفق می‌ماند. آخرین‌بار با حلق‌آویز کردن خویش به وسیله طناب دار به زندگی خود پایان می‌دهد.

بیست و سوم مهرماه نیز یکی از اهالی شهرک «کانی‌دینار» در مریوان به نام «سحر کریمی» اقدام به خودسوزی می‌کند و فوراً به مراکز درمانی سنندج منتقل می‌شود. این زن هجده ساله، چندماه پیش برخلاف خواست شخصی، مجبور به ازدواج می‌شود. مدتی بعد به علت اختلاف با همسرش به منزل پدرش مراجعه می‌کند، اما با خشونت خانوادگی روبه‌رو می‌شود و به همین دلیل خودسوزی می‌کند.

خالد توکلی در ادامه درباره روش خودکشی زنان در مناطق کردنشین می‌افزاید: «بیشترین روش مورد استفاده زنان کرد در خودکشی، خودسوزی است. این کار نوعی اعتراض نسبت به وضعیت مردسالارانه و محدودیت‌های ناشی از آن تلقی می‌شود.»

بیشتر کنشگران حقوق زنان کرد معتقد هستند که خودسوزی و خودکشی‌های انجام شده در این مناطق در حقیقت نوعی اعتراض به وضعیت جامعه مردسالار، تبعیض‌ها و محدودیت‌هایی است که از سوی پدران و برادران‌ و گاه مادران بر آن‌ها تحمیل می‌شود.

رواج ارزش‌های مدرن در میان زنان کرد

فعالان حقوق زنان، «نبود قوانین منسجم و حمایتی و نیز کمبود مراکز ویژه برای حمایت از زنان آسیب‌دیده» در کُردستان را به‌عنوان دلایل افزایش خودکشی در بین زنان عنوان می‌کنند.

سحر دیناروند، فعال حقوق زنان در این زمینه به رادیو زمانه می‌گوید: «متاسفانه آمار بالا و رو به افزایش خودکشی و کشته شدن زنان در کردستان ایران (چه زنانی که با دست خودشان، به زندگی خودشان پایان می‌دهند و چه زنانی که به قتل می‌رسند و پرونده آنان را به دلایل مختلف خودکشی اعلام می‌کنند) از گسترش یک بحران اجتماعی خبر می‌دهد.»

این فعال اجتماعی، دلیل افزایش آمار خودکشی را بالا رفتن سطح آگاهی زنان از حق و حقوق خود در جامعه‌ای می‌‌داند که هنوز به شدت سنتی و مردسالار است. او ادامه می‌دهد: «جامعه سنتی، حق و حقوق زنان را به رسمیت نمی‌شناسد. از طرف دیگر نبود قوانینی که از زنان آسیب‌دیده حمایت کند موجب می‌شود که آنان هنگام به بن بست رسیدن احساس کنند به تنهایی توانایی انجام این تغییر را ندارند و احساس ناتوانی، درماندگی و ناامیدی بر آن‌ها غلبه کند. در چنین شرایطی، تنها راه نجاتشان را در نابودی خود می‌یابند.»

خالد توکلی، جامعه‌شناس ساکن شهر سقز نیز در مورد علل بروز خودکشی در بین زنان کرد معتقد است: «از این عوامل می‌توان به علل ساختاری مانند جنگ ایران و عراق و پیامدهای آن، توسعه‌نیافتگی، مردسالاری، ازدواج‌های اجباری و ساختار عشایری در مناطقی چون ایلام و علل مبتنی بر آگاهی زنان مانند گسترش ارزش‌های مدرن و فردگرایی و توجه به خود در میان آن‌ها اشاره کرد.»

بررسی اخبار مربوط به خودکشی در بین زنان کرد نشان می‌دهد که زنان در جامعه کرد در خانواده، از سوی برادر، پدر و گاه مادر، مورد خشونت قرار می‌گیرند. آن‌ها وقتی می‌بینند در یک موقعیت فرودست قرار گرفته‌اند و از حقوق انسانی، اجتماعی و مالی ناچیزی برخوردارند، تنها راه موجود برای پایان دادن به شرایط سخت زندگی خود را خودسوزی و خودکشی می‌بینند.

تبعیض جنسیتی و قوانین مرد سالاری

ازدواج‌های اجباری ازجمله دلایل افزایش طلاق، افسردگی، گریز از خانه و خودکشی به شمار می‌رود.

به گفته خالد توکلی، «جنگ ایران و عراق نیز به لحاظ اجتماعی و هم به لحاظ روحی و روانی تأثیرات مخربی بر مردم داشته است. از این‌ها مهم‌تر ورود و رواج ارزش‌های مدرن در میان زنان کرد است که در تعارض با ساختار عشایری و مردسالارانه قرار می‌گیرد. زنان در یک جامعه مردسالار به شدت تحت کنترل و در معرض تبعیض جنسیتی و فشارهای روانی شدید هستند و در عین حال نمی‌توانند این نظارت را تحمل کنند. بنابراین خودسوزی را به عنوان اعتراض به وضعیت موجود انتخاب می‌کنند. در یک جامعه عشیره‌ای مجازاتی ‌شدید در واکنش به اعتراض زن به ازدواج تحمیلی و اراده و انتخاب وی در روابط جنسی و عاشقانه در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر تحت عنوان ناموس و شرف به سادگی زنان را به مرحله مرگ می‌رسانند.»

سحر دیناروند نیز با تاکید بر فشار‌های مضاعف جامعه بر زنان، می‌گوید در نبود چترهای حمایتی، خشم درونی در زنان تداوم می‌یابد و به خودتخریبی منتهی می‌شود. این فعال حقوق زنان می‌افزاید:«این عوامل، موجب می‌شود روح و روان آن‌ها آزرده و توام با خشم و افسردگی شود؛ خشمی که منجر به خودسوزی می‌شود. به نظر من آن‌ها یک نوع انتقام توام با زور از جامعه خود می‌گیرند.»

 او ادامه می‌دهد: «در این بین، دلایلی نظیر "آبرو" و "ناموس" نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند چراکه در جامعه سنتی ما تمام زندگی شخصی، رفتار و اعمال زنان به نوعی به مسئله آبرو و حیثیت خانواده ربط داده می‌شود. زنان، ناموس مردان به شمارمی‌آیند و مردان پاسدارهای آنان تا بر باد داده نشود. همین باور کافی است تا به مردان اجازه دهد هر جنایتی را به بهانه حفظ این ناموس مرتکب شوند.»

فقر و تضادهای فرهنگی

بدون تردید، فقر و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی از زمره مهم‌ترین معضلات جامعه ایران و ازجمله جوامع کردنشین است؛ معضلاتی که «تعصب‌های سنتی و دینی»، «تجاوز و آزار جنسی»، «ازدواج‌های تحمیلی»، «بدبینی و سوء ظن نسبت به زنان»، «ازدواج‌های مکرر مردان» و «پدرسالاری و مردسالاری» را بازتولید می‌کند و هم دامن می‌زند.

شهین محمدی، عضو انجمن زنان مریوان، نارسایی قوانین و تضادهای فرهنگی را از جمله دلایل افزایش خودکشی زنان می‌داند و می‌گوید: «شرایط برخورداری از آزادی و داشتن آزادی عمل در میان زنان به مراتب کمتر از مردان است. هرچه تغییر و تحولات جامعه باعث افزایش توقعات زنان می‌شود در میان مردان موجب شدت گرفتن حالت دفاعی می‌شود. به نظر من فقر، تبعیض جنسیتی، سنت و مشکلات اجتماعی و سیاسی مسبب بروز و افزایش پدیده خودکشی در بین زنان کردستان هستند، اما آنچه بیشتر به این امر دامن می‌زند تبعیض جنسیتی وقوانین مردسالارانه است.»