انسان اولیه: یگانه یا متنوع؟

اینکه از ۴ / ۲  میلیون سال پیش، و پس از پیدایش انسان نخستین در آفریقا، چند تیره از انسان‌ها در این قاره پراکنده شدند، از سؤالات دیرپای دیرین‌شناسی‌ست. تلقی مرسوم و متداول حکایت از این دارد که تعدادشان به چهار تیره – تحت عناوین انسان راست‌قامت (Homo erectus)، انسان کاروَرز (Homo ergaster)، انسان ماهر (Homo habilis)، و انسان رودولفی (Homo rudolfenesis) – می‌رسیده، که از این بین انسان راست‌قامت، هم آسیا را تحت سلطه گرفت و هم به زیرتیره‌های دیگری از قبیل انسان خردورز (Homo sapiens) تقسیم شد. اما تعداد جمجمه‌هایی که نشان از صحت این گمانه‌ها بدهند آنقدرها قابل توجه نیست و ضمناً اغلب‌ این جمجمه‌ها هم فرم یکپارچه و منسجمی ندارند. لذا برخی پژوهش‌گران حتی معتقدند اختلافات مابین این جمجمه‌ها چیزی بیش از همان اختلافات ریخت‌شناختی جمجمه انسان‌های خردورز امروزی نمی‌توانسته باشد. به عبارت دیگر، آنها همه از یک تیره بوده‌اند.

نمونه‌جمجمه‌ نویافته‌ای که تصویرش را در اینجا می‌بینید، با قدمتی بالغ بر ۸ / ۱ میلیون سال، بر ایده دوم صحه می‌گذارد. این جمجمه، همین چندی پیش توسط تیم باستان‌شناسی‌ای به سرپرستی دیوید لردکیپاندیز (David Lordkipandiz) از موزه ملی گرجستان در منطقه دمانیسی گرجستان یافت شد. گزارش مشروح‌ این کشف در شماره اخیر نشریه Science انتشار یافته است. اگرچه این محل از آفریقا فاصله زیادی دارد، اما جمجمه مزبور، خصوصیات بیش از یک تیره انسانی – که در آن زمان می‌شده در آفریقا پیدایشان پیدا کرد – را به نمایش می‌گذارد. در واقع با احتساب این یافته و نظر به چهار جمجمه‌‌ی نه‌چندان کاملی که قبلاً از این منطقه استخراج شده بودند (و همگی در وهله اول به تیره انسان راست‌قامت نسبت داده شده بودند)، می‌توان انسان‌های اولیه را فی‌الجمله از تیره‌ای واحد اما متغیّر شمرد.

خصوصیات شاخص این جمجمه، مشتمل بر محفظه کوچک مغز و چهره‌ای درشت است و ظاهراً آنگونه که از بررسی سایر استخوان‌هایش برآمده، در مجموع متعلق به فرد درشت‌اندامی بوده. انسان ماهر که به‌عنوان نزدیک‌ترین عموزاده اجدادمان از تیره استرالوپی‌تسین به شمار می‌رود، محفظه مغزش در همین حد و ابعاد بوده. از طرفی، ابعاد چهره و اندام این جمجمه نویافته، بیشتر به تبار انسان راست‌قامت و حتی انسان خردورز می‌خورد. پیچیده‌ترین محاسباتی که تاکنون در این‌باره به‌منظور استنباط ریخت و همچنین ابعاد این گونه صورت پذیرفته و مشتمل بر داده‌هایی از چهار جمجمه دیگر یافت‌شده در منطقه دمانیسی می‌شود نیز این هم‌پوشانی کم‌سابقه مابین تیره‌های مختلف انسان نخستین را در این جمجمه به تأیید رسانده‌اند.

اگر فرضیه دکتر لردکیپاندیز، مبنی بر اینکه انسان‌های متعلق به این دوره را باید از تیره واحد اما متغیری شمرد – که البته طی گذشت زمان هم تغییراتی را از سر می‌گذارنده – در اینصورت از سوابق موجود اینچنین برمی‌آید که این تیره واحد، همان «انسان راست‌قامت» بوده؛ چراکه نخستین نمونه‌جمجمه‌ای هم که از این تیره کشف شد (در سال ۱۸۹۱، در منطقه جاوه اندونزی) و عنوان «راست‌قامت» برگرفت، ابتدائاً نه به رده «انسان»های نخستین، بلکه به رده نوتأسیسی موسوم به «انسان‌بوزینه» (Pithecanthropus) نسبت داده می‌شد.

چنین نقل و انتقالاتی البته بی‌سابقه هم نیست. کارل لینوس هم که در قرن هجدم برای نخستین بار دست به تعریف سیستم نوین طبقه‌بندی زیستی زد، علی‌رغم اینکه در آن زمان اصلاً فسیلی در کار نبود، دو تیره را تحت عنوان «انسان» طبقه‌بندی کرد و دومی‌اش را «انسان غارنشین» (Homo troglodytes) نامید؛ حال‌آنکه امروز همین تیره، تحت عنوان «بوزینه غارزی» (Pan troglodytes) شناخته می‌شود.

منبع: Economist

در همین زمینه:

تعیین پیشینه نخستین اجداد انسان راست‌قامت

کشف قدیمی‌ترین اسکلت از اجداد انسان