اطلاع دلالان آثار هنری از «گنجینه مونیخ»

بیش از یکصد اثر هنری از گنجینه آثاری که در آپارتمانی کثیف و محقر در شهر مونیخ یافت شد، پس از جنگ جهانی دوم توسط سربازان آمریکایی در پادگانی در شهر ویسباندن آلمان فهرست‌نگاری و انبار شده بود. دلالان آثار هنری در اتریش و جنوب آلمان از وجود چنین گنجینه‌ای اطلاع داشتند.

امروز، ۱۵ آبان ۱۳۹۲ روزنامه آلمانی‌زبان زوددویچه تسایتونگ بر اساس صورت‌جلسه‌هایی که متفقین پس از اشغال آلمان تهیه کرده‌اند، گزارش داد که از میان هزار و پانصد اثر هنری به ارزش یک میلیارد یویرو که تصادفاً در آپارتمانی در شهر مونیخ یافت شد، یکصد اثر توسط سربازان ارتش آمریکا مصادره شده بود. این اطلاعات را روزنامه زوددویچه تسایتونگ از متن بازجویی شخصی به نام هیلدبرند گورلیت که در زمان جنگ جهانی دوم به کار خرید و فروش آثار هنری اشتغال داشت، به‌دست آورده است.

گورلیت موفق شده بود این آثار را از ارتش آمریکا بازپس گیرد.

آلفرد وایدینگر، کارشناس اتریشی آثار هنری، امروز، ۱۵ آبان ۱۳۹۲ درباره گنجینه کشف‌شده در مونیخ به خبرگزاری اتریش گفت: «خریداران آثار هنری در جنوب آلمان می‌دانستند که چنین گنجینه‌ای وجود دارد و حتی با ابعاد آن هم آشنا بودند. برای همین هیجانی که ایجاد شده یک هیجان کاذب رسانه‌ای است.»

و در ادامه افزود: «اینکه ادعا کنیم کشف بزرگی صورت گرفته، مضحک است. همه کسانی که در بازسازی آثار هنری تخصص دارند با خانواده گورلیت آشنا هستند و همه می‌دانستند که این خانواده این آثار را در اختیار دارد.»

کشف گنجینه‌ای از آثار هنری؟

بر اساس گفته‌های دادستانی شهر آگسبورگ در آلمان این گنجینه شامل ۱۲۱ اثر هنری قاب‌شده و ۱۲۸۵ اثر هنری قاب‌نشده است. بسیاری از این آثار به تاریخ هنر مدرن تعلق دارند.

برآورد می‌شود ارزش این گنجینه هنری بیش از یک و نیم میلیارد دلار باشد. در میان آثار بی‌همتای «گنجینه مونیخ»، تابلوهایی از پابلو پیکاسو، هنری ماتیس، پل کله، رنوآر، تولوز لوترک، امیل نولده و مارک شاگال نیز وجود دارد.

مأموران اداره مالیات آلمان این نقاشی‌های را در خانه پیرمردی به نام کورنلیوس گورلیت یافتند، در حالی که آن‌ها را پشت انبوهی از آت و آشغال‌ها و قوطی‌های فاسد مواد غذایی پنهان کرده بود. تا پیش از این حدس زده می‌شد اکثر این تابلوها در جریان بمباران‌های شهر درسدن آلمان در جنگ جهانی دوم از بین رفته‌ باشند.

این کشف زمانی انجام شد که مأموران گمرک در قطاری که از سوییس به آلمان بازمی‌گشت به این پیرمرد مشکوک شدند و از او حدود ۹ هزار یورو پول نقد کشف کردند. با تحقیقات بیشتر مشخص شد که او در آلمان هیچ محل درآمدی برای خود ذکر نکرده، تاکنون فاقد هرگونه شغلی بوده و هیچ مالیاتی هم پرداخت نکرده است. این امر شک مأموران را بیشتر برانگیخت تا این‌که سرانجام با حکم قضایی به جست‌وجوی محل زندگی او در یک خانه کثیف پرداختند و این گنج پنهان را یافتند.

این کشف حدود یک سال پیش صورت گرفته است، اما مقامات آلمانی به دلیل احتراز از مسائل حقوقی و سیاسی مرتبط با آن، این خبر را تاکنون از رسانه‌ها پنهان نگاه داشته بودند.

نازی‌ها و هنر

کورنلیوس گورلیت هشتاد ساله فرزند یک دلال آثار عتیقه و هنری است که در زمان جنگ جهانی دوم به جمع‌آوری آثار هنرمندانی می‌پرداخت که حزب نازی آن را منحط اعلام می‌کرد.

آثار منحط (به آلمانی entartete Kunst) در زمان رایش سوم به‌طور عمومی به بیشتر هنرهای مدرن اطلاق می‌شد که از نظر دستگاه تبلیغاتی نازی‌ها در جهت اهداف ایدئولوژیک آن‌ها نبودند. بنابراین از این آثار با نام کارهای غیر آلمانی یا کارهای یهودی و یا بلشویکی نیز یاد می‌شد. به عنوان مثال آثار هنرمندان داداییست و سورئالیست نیز جزو هنر منحط طبقه‌بندی می‌شد. بسیاری از آثار این هنرمندان مدرن که در موزه‌‌های آلمان و یا نزد مجموعه‌داران خصوصی، به ویژه مجموعه‌داران یهودی، نگهداری می‌شد توسط نازی‌ها جمع‌آوری و مصادره شد.

در سال ۱۹۳۷ نمایشگاهی در شهر مونیخ با نام «هنر منحط» ترتیب داده شد و بیش از پنج هزار اثر هنری مدرن مصادره شده به نمایش درآمد که شامل کارهایی از پابلو پیکاسو، هنری ماتیس، ونسان ونگوگ و مارک شاگال نیز می‌شد.

آدولف هیتلر و گوبلز شخصاً از این نمایشگاه بازدید کردند. این نمایشگاه بر حسب موضوعات مختلف دسته‌بندی شده بود. به عنوان مثال آثاری که از دید حزب نازی توهین به مذهب بود در یک قسمت و آثاری که توهین به مقام زن، سرباز و کشاورز آلمانی قلمداد می‌شد در بخش دیگری به نمایش درآمدند. بخش دیگری نیز به آثار هنری هنرمندان یهودی مانند ماکس ارنست اختصاص یافته بود، که به کل از دید نازی‌ها منحط و انحرافی محسوب می‌شد. این نمایشگاه در عرض چهار ماه بیش از دو میلیون بازدیدکننده داشت.

اکنون گفته می‌شود بخشی از هزار و پانصد اثر «گنجینه مونیخ» مربوط به همان نمایشگاه هستند. ظاهراً پدر آقای گورلیت جزو مأمورانی بوده که می‌بایست این آثار را مصادره و بخشی از آن‌ها را در خارج از آلمان به فروش می‌رساندند.

اما بخش دیگری از این آثار، کارهایی هستند که پدر کورنلیوس گورلیت آن‌‌ها را با بهایی بسیار نازل، یا در حقیقت مفت از چنگ مجموعه‌داران یهودی درآورده بود؛ یهودیانی که برای نجات جان خود و فرار از جهنم آلمان نازی چاره‌ای جز فروش یا در حقیقت واگذاری آثار هنری خود به قیمتی ناچیز نداشتند.

کورنلیوس گورلیت و فروش مخفیانه آثار هنری

کورنلیوس گورلیت که این گنج گران‌بها را ازپدر خود به ارث برده در طول مدت زندگی خود توانسته بود با فروش مخفیانه یکی از این آثار زندگی خود را بگذراند.

پدر او پس از پایان جنگ جهانی ادعا کرده بود این آثار را در ازای مبلغی خوب و برای کمک به فرار یهودیان از آن‌ها خریده است. او همچنین گفته بود تمام مجموعه هنری او در جریان بمباران شهر درسدن آلمان از بین رفته است.

یکی از آثاری که مدتی پیش از کشف و ضبط این مجموعه توسط کورنلیوس گورلیت به مبلغ ۷۵۰ هزار پوند به فروش رفته اثر هنرمند آلمانی ماکس بکمان بود و «رام کننده شیر» نام داشت. یک پرتره مشهور دیگر نیز اثر هنری ماتیس، نقاش نامدار فرانسوی بود که به مجموعه‌دار یهودی پل روزنبرگ تعلق داشت. روزنبرگ هنگام اشغال پاریس توسط نیروهای آلمانی، مجوعه هنری خود را برجای گذاشت و از فرانسه گریخت. سال‌ها بعد، نوه بزرگ او، آن سینکلر، همسر دومینیک اشتراوس کان، رییس سابق صندوق جهانی پول، کارزاری را برای یافتن و تصاحب آثار به یغما رفته پدربزرگش به راه انداخت.

در جریان جنگ جهانی دوم، نازی‌ها به طور گسترده و سیستماتیک آثار هنری و عتیقه‌های با ارزش را از کشورهای تحت اشغال خود غارت و مصادره کردند. زمانی که آلمان‌‌ها در حال شکست خوردن از قوای متفقین بودند، بسیاری از این آثار به نقاط امن منتقل شد تا از دید متفقین و همچنین از گزند بمب‌های آن‌ها در امان باشند.

پس از پایان جنگ، تلاش‌های گسترده‌ای برای یافتن و استرداد این آثار به مالکان اصلی آن‌ها، و به ویژه به یهودیان به راه افتاد. برخی از این آثار در معادن زیر زمینی پنهان شده بودند. با آن‌که در چندین دهه گذشته تعداد فراوانی از این آثار هنری پیدا شده است، اما مقامات آلمان اعلام کرده‌اند کشف اخیر یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کشفیات آثار هنری پس از جنگ جهانی دوم بوده است.

چالش بزرگی که اکنون پیش پای مقامات آلمان قرار دارد یافتن صاحبان اصلی و احراز هویت واقعی آنان و استرداد این اموال گران‌بها به آن‌هاست؛ روندی دشوار و حقوقی که ممکن است سال‌ها به طول بینجامد. اما فارغ از پیامدهای حقوقی این ماجرا، دوست‌داران هنر از این خوشحال‌اند که بخش مهمی از آثار مدرن سده بیستم نه در بمباران‌های جنگ‌ جهانی دوم از بین رفته‌ و نه دیگر در کنج یک خانه کثیف از چشم‌ها پنهان می‌مانند.