«فیلومینا»؛ تلاش برای به دست آوردن حقوق انسانی

نمایش عمومی فیلم «فیلومینا» تازه‌ترین ساخته اسفتن فریرز، فیلمساز انگلیسی در سینماهای انگلستان و ایرلند آغاز شده است. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.

«فیلومینا» نخستین‌بار در بخش مسابقه جشنواره فیلم ونیز در سال ۲۰۱۳ به نمایش درآمد و نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز بود و در نهایت جایزه بهترین فیلمنامه این جشنواره را به دست آورد. سپس در جشنواره‌های بسیار دیگری چون تورنتو، شیکاگو و استکهلم نیز به روی پرده رفت و برنده جایزه دوم فیلم برگزیده تماشاگران جشنواره فیلم تورنتو شد.

«فیلومینا» از ۲۲ نوامبر ۲۰۱۳ به شکل محدود و از ۲۷ نوامبر سال جاری به شکل گسترده در سینماهای آمریکا به نمایش درمی‌‌آید و همزمان، در برخی از کشورهای اروپایی نیز روی پرده می‌رود.

«فیلومینا» بر اساس داستانی واقعی ساخته شده است. مارتین (با بازی استیو کوگان) روزنامه‌نگاری سیاسی است که به‌تازگی کارش را از دست داده و سردرگم است. از سوی دیگر، فیلومینا لی، زنی سالخورده (با بازی جودی دنچ)، به دخترش اعتراف می‌کند که ۵۰ سال قبل در صومعه‌ای در ایرلند صاحب فرزند پسری شده است، اما چون به سن قانونی نرسیده بوده و همچنین ازدواج نکرده بوده، راهبه‌ها او را مجبور می‌کنند حضانت فرزندش را به یک زن و مرد متمول در ازاری هزار پوند واگذار کند.

مارتین و دختر فیلومینا در یک مهمانی با هم آشنا می‌شوند. مارتین به سرگذشت فیلومینا علاقمند می‌شود و با او دیدار می‌کند. او پس از شنیدن داستان از زبان فیلومینا به همراه او جست‌وجویی برای یافتن فرزند گمشده را آغاز می‌کند؛ جست‌وجویی که آنها را به ایرلند و بعد هم به آمریکا می‌کشاند.

گفتنی است که در سال‌های دهه ۱۹۵۰ دختران بی‌شوهری که در ایرلند به سن قانونی نرسیده بودند و با این حال باردار می‌شدند، در خانه‌هایی به نام «مجدلیه» فرزندشان را به دنیا می‌آوردند. راهبه‌های کاتولیک این خانه‌ها را اداره می‌کردند. در «فیلومینا» چنین پیش‌زمینه‌های تاریخی و مذهبی و سیاسی با تلاش انسان‌ها برای به دست آوردن حقوق انسانی و حفظ آن در گذر تاریخ درمی‌آمیزد.

استیو کوگان (بازیگر اصلی فیلم) به همراه جف پاپ (فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کننده انگلیسی) فیلمنامه فیلم را بر اساس کتاب «فرزند گمشده فیلومینا لی» نوشته مارتین سیکس‌ اسمیت نوشته‌اند. کوگان پس از خواندن مقاله‌ای از سیکس‌ اسمیت در روزنامه «گاردین» به داستان علاقمند شد و بعد از خواندن کتاب تصمیم گرفت بر اساس آن فیلمنامه‌‌ای بنویسد.

گرچه کوگان در خانواده‌ای کاتولیک متولد شده و رشد کرده اما اعتقادش به خدا و مذهب را از دست داده است. او در این فیلم هم نقش مذهب و تأثیر آن در زندگی انسان‌ها را مورد پرسش قرار می‌دهد. کوگان که قصد داشت از زاویه‌ای کمی متفاوت با کتاب به موضوع و داستان بپردازد با مارتین سیکس‌ اسمیت، نویسنده کتاب دیدار کرد و بعد از گفت‌وگوهایی مفصل با او، فیلمنامه را دست گرفت.

او در این‌باره می‌گوید: «قبل از اینکه من و جف شروع به نوشتن فیلمنامه کنیم، با مارتین دیدار کردم. در رمان، زندگی آنتونی، فرزند فیلومینا در مرکز حوادث قرار دارد، اما من می‌خواستم داستان او و رابطه‌اش با فیلومینا را تعریف کنم؛ داستانی درباره یک آدم میانسال تحصیلکرده از طبقه متوسط و رابطه‌اش با زنی از طبقه کارگری ایرلند با سال‌ها تجربه زندگی. ما با مارتین دیدار کردیم و او برخورد خیلی راحت و خوبی نسبت به زاویه دید متفاوت ما از کتابش داشت. کمک بسیاری به ما کرد و من و جف چندین مصاحبه با او انجام دادیم و سؤال‌هایی درباره زندگی‌اش، اخراجش شدن از دولت و چیزهایی مانند این پرسیدیم. در فیلمنامه برخی جاها ما این قسمت‌ها را برای نمایشی کردن داستانمان برجسته‌تر کردیم، اما مارتین همه این موارد را درک می‌کرد چرا که او نیز یک نویسنده خلاق است. او بسیار همکاری کرد و حمایت‌کننده بود.»

کوگان همچنین یکی از تهیه‌کنندگان فیلم نیز هست. کوگان کار خود را با استندآپ کمدی و صداپیشگی آغاز کرد. سپس به تلویزیون راه یافت و برای نقش‌آفرینی‌هایش چندین‌بار نامزد جایزه بفتا شده و دو بار نیز این جایزه را به دست آورده است. او بیشتر به خاطر کارهای کمدی خود شناخته می‌شود و در «فیلومینا» نیز اگرچه او داستانی غم‌انگیز و تلخ را دستمایه قرار داده است، اما همچنان روحیه طنز خود را حفظ کرده و باعث شده توازنی در فیلم شکل بگیرد.

کوگان درباره اهمیت طنز در این فیلم می‌گوید: «فیلمنامه نیاز به کمدی داشت چون داستان بسیار غم‌انگیز است. شما نیاز دارید که در برخی قسمت‌ها از فشار بار غم‌انگیز داستان رها شوید چرا که در غیر این صورت تبدیل به داستان غم‌انگیز افسرده‌کننده‌ای خواهد شد. برای همین لازم بود که در کار کمی خوشمزگی و طنز برای سبک کردن این فضا وجود داشته باشد. همینطور خیلی مهم بود که ما زیاده‌روی نکنیم. من به خاطر سابقه کار طنزم خیلی نگران این قضیه بودم، برای همین به اسفتن گفتم نگاهت به من باشد و هر وقت دیدی در بازی و حالت‌های صورتم طنز زیاده از حد شد بگو تا کمش کنم. بیشتر راهنمایی‌هایی هم که استفن در دوران فیلمبرداری به من می‌کرد همین بود، از دور اسمم را صدا می‌زد و با دست اشاره می‌کرد که طنزش را کمتر کن. حفظ این توازن بسیار مهم بود و نمی‌خواستیم طنز در فیلم غالب باشد، بلکه می‌بایست از سنگینی فضا بکاهد.»

کارگردانی «فیلومینا» را استفن فریرز، کارگردان باسابقه و شناخته‌شده انگلیسی به عهده داشته است. فریزر کارگردانی است که در طول ۴۵ سال سابقه فیلمسازی‌اش همواره با ساخته‌هایش در جشنواره‌های معتبر جهانی حضور داشته و جوایزی را به دست آورده است.

فریرز علاوه بر بردن دو جایزه بفتا تاکنون دو بار برای فیلم‌های «کوئین» و «شیادان» نامزد جایزه اسکار شده، دو بار نامزد نخل طلای جشنواره فیلم کن بوده، چهار بار با ساخته‌هایش در بخش مسابقه جشنواره فیلم ونیز حضور داشته و جوایزی چون جایزه فیپرشی این جشنواره را به دست آورده و در چهار بار حضور در جشنواره فیلم برلین، دو جایزه از جمله جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی در سال ۱۹۹۹ میلادی را از آن خود کرده است.

این نخستین‌بار نیست که فریرز فیلمی بر اساس داستانی واقعی ساخته است. او درباره ویژگی‌های این داستان و فیلمنامه و دلیلش برای قبول ساخت این فیلم می‌گوید: «من دیدم که فیلمنامه داستان بسیار جالبی دارد. همچنین بسیار بحث‌برانگیز است. اما بیش از همه پیچیدگی‌اش را دوست داشتم. دیانت و اعتقادهای مذهبی فیلومینا بسیار تأثیرگذار هستند، اما باید بگویم که بیشتر با شخصیت روزنامه‌نگار فیلم احساس نزدیکی می‌کنم. شما فیلم می‌سازید و دیگران نسبت به آن واکنشی نشان می‌دهند. این دلیل اصلی من برای فیلمسازی است. دوست دارم پاپ این فیلم را ببیند.»

اما این فیلم بسیار مورد توجه و اقبال منتقدان قرار گرفته و نقدهای مثبتی بر آن نوشته شده است. جالب‌تر اینکه شاید این یکی از معدود مواردی است که نویسنده کتابی که فیلم از آن اقتباس شده از حاصل نهایی کار بسیار راضی است و اعتقاد دارد نویسندگان فیلمنامه و کارگردان در انتخاب‌های خود و حذف بخش‌هایی از کتاب درست عمل کرده و توانسته‌اند آنچه را او در ذهن داشته به پرده منتقل کنند.

کاترین شورد، منتقد «گاردین» با دادن پنج ستاره کامل به فیلم بازی جودی دنچ را نقطه قوت اصلی فیلم عنوان می‌کند و «فیلومینا» را از آن دست فیلم‌هایی می‌خواند که به سختی می‌توان تصور کرد کسی از دیدن آن لذت نبرد. پیتر برادشاو دیگر منتقد «گاردین» نیز چهار ستاره نثار فیلم کرده و چون دیگر منتقد همکارش بازی دنچ را ستوده و فیلم را اثری تأثیرگذار و قدرتمند خوانده است. در نهایت رابی کالینز منتقد «تلگراف» نیز با دادن چهار ستاره به فیلم، آن را ترکیبی موفق از طنز و تلخی دانسته که تماشاگر را بسیار تحت تأثیر قرار می‌دهد و «فیلومینا» را بهترین ساخته اسفتن فریرز در چند سال اخیر معرفی می‌کند.

«فیلومینا» با زمان ۹۸ دقیقه محصول سال ۲۰۱۳ کشورهای انگلستان، آمریکا و فرانسه است.