میراث فرهنگی؛ صد روز پس از دولت جدید

با گذشت صد از روز از آغاز کار دولت حسن روحانی، رییس جمهور گزارشی از عملکرد دولت و وضعیت کشور به مردم ارائه کرده است. اما به جز گزارش دولت، منتقدان و رسانه‌ها نیز به ارزیابی‌های جداگانه از نقاط ضعف و قوت دولت روحانی در موارد مختلف پرداخته‌‌اند. کارنامه صد روزه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز اکنون محل بحث کارشناسان و همچنین رسانه‌ها قرار گرفته است.

سازمان میراث فرهنگی ایران گرچه از نظر بودجه و توجهی که به طور کلی دولتمردان ایرانی به آن می‌کنند جزو سازمان‌های ثروتمندی مانند سازمان تأمین اجتماعی قرار نمی‌گیرد اما در سال‌های اخیر یکی از خبرساز‌ترین نهادهای وابسته به دولت بوده است.

بخشی از این خبرسازی به دلیل اتفاقاتی است که در دوران هشت ساله محمود احمدی‌نژاد در آن رخ داد و نزدیک‌ترین یاران احمدی‌نژاد مانند رحیم مشایی و بقایی در رأس این سازمان قرار گرفتند. به جز آن، تغییرات گسترده و ناخواسته‌ای که در این سازمان و طی هشت سال گذشته رخ داد به طور عمده مورد انتقاد اکثر کارشناسان میراث فرهنگی، رسانه‌ها و کارشناسان مستقل قرار گرفت. حساسیت بخشی از جامعه به حفظ آثار تاریخی و اعتراض‌هایی که نسبت به بی‌توجهی و تخریب میراث فرهنگی صورت می‌گرفت نیز در طی چند سال گذشته نام این سازمان را همیشه با حاشیه‌های فراوانی رو به رو کرده است.

با قرار گرفتن محمدعلی نجفی در رأس این سازمان، انتظارها برای سر و سامان یافتن میراث فرهنگی آغاز شد. نجفی با سابقه چندین سال وزارت در چشم بسیاری، مردی بود که می‌توانست امید و نظم را به این ساختار از هم گسیخته بازگرداند. با گذشت صد روز، نظریات مختلف و گاه متضادی در مورد عملکرد او وجود دارد. برخی معتقدند نجفی هرآن‌چه می‌توانست در این صد روز کرد و با ادامه این مسیر می‌توان به آینده میراث فرهنگی در ایران امیدوار بود. برخی دیگر نیز معتقدند صد روز فرصتی بسیار اندک برای قضاوت در مورد مسیر سازمانی است که طی هشت سال لطمه‌های سنگینی خورد. اما هستند منتقدان دیگری که می‌گویند در این صد روز هیچ اتفاق مثبتی نیفتاده و وضع میراث فرهنگی ایران اصلاً تغییری نکرده است.

گزارش دولت از صد روز میراث فرهنگی

در این میان در گزارش مکتوبی که دولت از صد روز فعالیت خود ارائه کرده، در ذیل بخش فرهنگی گزارشی هم از وضعیت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارائه شده است.

در این گزارش آمده است که تغییرات مکرر مدیریت و اعمال سلایق متفاوت و گاه متضاد طی هشت سال گذشته موجب بی‌برنامگی، سردرگمی و دلزدگی بخش قابل توجهی از فعالان و کارکنان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شده است. این گزارش ضمن انتقاد شدید از رویکرد هشت سال گذشته به میراث فرهنگی از سیاست‌زدگی و اعمال دیدگاه‌های سیاسی در حوزه میراث فرهنگی به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب دیدن این سازمان نام برده است. روابط بد و توهین‌آمیز میراث فرهنگی با رسانه‌ها نیز در گزارش مورد انتقاد قرار گرفته است. تهیه‌کنندگان این گزارش با اشاره به اقدامات هشت سال گذشته سازمان میراث فرهنگی در سطح بین‌المللی نتیجه گرفته‌اند جایگاه فرهنگی ایران در جهان تنزل یافته است. اقدام به ثبت بی‌رویه آثار بدون آن‌که امکان حفاظت و یا پاسخگویی قانونی در قبال آن‌‌ها وجود داشته باشد و همچنین غفلت از ثبت آثار طبیعی از دیگر موارد مورد انتقاد این گزارش است. در بخش گردشگری نیز از آمارسازی و بالا بردن رقم گردشگران، صدور مجوزهای بی‌رویه برای فعالیت در بخش گردشگری و عدم نظارت بر آن و عدم ارتباط با مراکز دانشگاهی در دولت قبلی انتقاد شده است.

دیدگاه موافقان و مخالفان

انتقادهای مطرح شده در این گزارش انتقادهایی است که پیش‌تر توسط فعالان این حوزه نیز مطرح شده بود، فعالانی که مشتاقانه منتشر دیدن تغییران مثبت در این سازمان هستند.

با این حال به اعتقاد یک استاد دانشگاه و عضو کمیته ملی محوطه‌‌ها و بناهای تاریخی ایران (ایکوموس)، در صد روز گذشته اقدام قابل توجهی در حوره میراث فرهنگی صورت نگرفته است. هما ایرانی بهبهانی، مدیر گروه طراحی محیطی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران به خبرگزاری ایسنا گفت معتقدم هیچ کاری در زمینه پژوهشی و دانشگاهی در صد روز گذشته صورت نگرفته است. او پراکندگی این سازمان را مانع از انجام کارهای مثبت دانست.

محمدحسن محبعلی، از معاونان پیشین سازمان میراث فرهنگی در زمان محمد بهشتی و کارشناس مرمت بناهای تاریخی نیز عملکرد دولت در صد روز گذشته در زمینه میراث را عملکرد چندان خوبی نمی‌داند. او نیز به خبرگزاری دانشجویان ایران گفته است گرچه افراد جدیدی که اکنون انتخاب شده‌‌اند افراد مناسبی هستند اما به دلیل حجم زیاد مشکلات ایجاد شده نمی‌توانند حرکتی انجام دهند.

محمد منصور فلامکی، استاد رشته مرمت بناها و بافت‌های تاریخی و از نظریه‌پردازان این رشته در ایران نیز معتقد است هنوز اتفاق مثبتی در سازمان میراث فرهنگی مشاهده نشده است. او می‌گوید تا سازمان میراث فرهنگی در اساسنامه خود تغییرات اساسی ندهد و فعالیت‌های خود را گسترده‌تر نکند تحولی اتفاق نخواهد افتاد.

با این‌حال برخی دیگر از کارشناسان این حوزه معتقدند صد روز زمان کافی برای اظهار نظر در مورد فعالیت آن نیست. اسکند مختاری پژوهشگر میراث فرهنگی تهران به خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گفته است که سازمان به کندی در حال فعالیت است و نباید با اظهار نظرهایی در عملکرد آن خللی به وجود آورد. او همچنین کمبود بودجه و پرداخت نشدن حقوق کارکنان و کارگران را از مشکلات مهمی دانست که سازمان میراث فرهنگی اکنون با آن‌ها درگیر است.

اما مدیر گروه بناهای تاریخی در دانشگاه تهران و دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی کشور معتقد است در صد روز بیش از این نمی‌شد کاری انجام داد و آمدن افرادی که برای این حوزه احترام قائل‌اند، خود امری احترام‌برانگیز است. به گفته پیروز حناچی، تا پیش از این سازمان میراث فرهنگی اصلاً وجود نداشت، اما این‌که در این مدت این بیمار اورژانسی تا چه حد مداوا شده باشد بحث دیگری است.

جلیل گلشن، رییس جدید پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز بازگشت اسناد و مدارک این سازمان به تهران را مهم‌ترین اقدام صد روز اول سازمان میراث فرهنگی نامید. این اسناد و مدارک که در دولت قبلی به شیراز انتقال یافته بودند و در وضعیتی نامناسب نگهداری می‌شدند اکنون دوباره به تهران بازگشته‌اند.

از دیگر اقداماتی که در صد روز نخست فعالیت محمد علی نجفی بحث‌برانگیز شد، دریافت یک شيء به شکل شیر دال (شیر و عقاب) از مسئولان آمریکایی در سفر به نیویورک و آوردن آن به ایران بود. در ابتدا گفته شد این شیردال یک شیء باستانی است که به طور قاچاق از ایران خارج شده و سپس از قاچاقچیان عتیقه در آمریکا کشف شده و مسئولان آمریکایی اکنون آن را به ایران پس داده‌‌اند. با این حال در داخل کشور منتقدانی این شیء را تقلبی خواندند.

مهدی حجت قائم مقام سازمان میراث فرهنگی در این رابطه گفت این شیء نمادی از آغاز تعاملات فرهنگی میان ایران و آمریکاست و بحث در مورد اصل و تقلبی بودن آن بیشتر یک موضوع انحرافی و سیاسی است.

در همین زمینه:

صد روز فرهنگ با روحانی؛ چشم اسفندیار وزیر رسانه‌ای
۱۰۰ روز دولت روحانی؛ ناامید کننده در عرصه آزادی اطلاع‌رسانی
ارزیابی از ۱۰۰ روز سیاست خارجی دولت روحانی
پایان صد روز، آغاز روزمرگی؟
صدمین روز ریاست جمهوری حسن روحانی در ایران: تحقق وعده‌ها یا قول‌های فراموش شده