ایران: عضو حاضر در داووس، غایب در ژنو ۲

سوئیس را می‌توان "بین‌المللی"‌ترین کشور اروپا دانست چرا که بسیاری از رویدادهای بین‌المللی در این کشور رخ می‌دهد. شهر ژنو در سوئیس، مقر اروپایی سازمان ملل است. شهر داووس در سوئیس نیز سالانه میزبان یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقتصادی به نام "مجمع اقتصاد جهانی" است.

به عنوان نمادی آشکار از بین‌المللی بودن سوئیس همین بس که قرار است در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۴ دو شهر ژنو و داووس هم زمان میزبان دو رویداد مهم بین‌المللی باشند که ایران حاضر در یکی (داووس) و غایب در دیگری (ژنو) است.

با وخامت فاجعه انسانی‌ در سوریه، قرار است ژنو میزبان دومین کنفرانس صلح خاورمیانه (موسوم به ژنو ۲) با موضوع خاتمه دادن به جنگ داخلی سوریه از طریق تشکیل یک «دولت انتقالی» باشد.

اما داووس به روال سنت سه دهه گذشته میزبان اجلاس سالانه «مجمع اقتصاد جهانی» است که امسال با میزبانی از صدها شخصیت برجسته جهان به موضوع «تغییر شکل جهان: پیامد‌های اجتماعی، سیاسی و تجاری» می‌پردازد.

حسن روحانی قرار است سخنران روز دوم کنفرانس داووس باشد. موضوع سخنرانی او «ایران در جهان» خواهد بود. بدون تردید، وی با پرداختن به توافق هسته‌ای با ۵+۱ به ترسیم فضایی امن برای ایران، به دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی و کاستن از فشار تحریم‌ها خواهد بود.

ظریف، وزیر خارجه ایران نیز دیگر سخنران این کنفرانس است که موضوع سخنان خود را به «پایان بازی برای خاورمیانه» اختصاص داده است.

نگاه کنفرانسی به کنفرانس دیگر

داووس نشستی فرانگر است. این کنفرانس با موضوعیت «تغییر شکل جهان» نگاهی هم به تصمیمات و نتایج احتمالی دیگر کنفرانس در ژنو دارد که هدف از آن تغییر دولت بشار اسد است.

اجلاس امسال داووس این فرض را پذیرفته که معادلات جهانی از جمله در خاورمیانه، تغییر کرده است. مسئله برای اجلاس این است که پیامدهای این تغییر برای سیاست و تجارت و اجتماع چیست.

ظریف نیز ناظر به همین موضوع، مایل است پیشنهاد دهد که به بازی خاورمیانه (بخوانید تضعیف دولت بشار اسد) خاتمه داده شود.

حضور و غیبت ایران در داووس و ژنو ۲

ایران به رغم منافع کلانی که در سوریه و مشخصا در دوام دولت بشار اسد دارد، عضو غیر مدعو در اجلاس ژنو به شمار می‌رود. قرار است ۳۵ عضو مدعو این نشست، سرنوشت سوریه (متحد استراتژیک جمهوری اسلامی) را از طریق تعیین یک «دولت انتقالی» رقم بزنند.

بدین ترتیب حسن روحانی در حالی به سخنرانی درباره نقش ایران در جهان خواهد پرداخت و وزیر خارجه‌اش، پایان بازی خاورمیانه را ضروری اعلام خواهد کرد که قرار است سرنوشت متحد استراتژیک جمهوری اسلامی (بشاراسد) در کنفرانسی دیگر در همان سوئیس و در فاصله‌ای ۴۰۰ کیلومتری از داووس بدون حضور ایران رقم بخورد.

در چنین وضعیتی هیأت بلند پایه ایرانی در حالی در کنفرانس داووس مشارکت خواهد داشت که در تغییر و تقدیری که برای سوریه رقم خواهد خورد، سهم ندارد. حال آنکه دیگر اعضای ژنو ۲ با آخرین اطلاع از تصمیماتی که احیانا در حال رقم خوردن است، در داووس سخنرانی خواهند کرد.

عدم دعوت از ایران برای حضور در ژنو۲، بر پیامی که روحانی و ظریف به کنفرانس داووس مخابره خواهند کرد، اثر منفی خواهد گذاشت. واضح است که اعضای داووس بپرسند چگونه کشور کوچکی مثل قطر یا کشور دوردستی مثل اندونزی و برزیل مدعو کنفرانس ژنوِ ۲هستند ولی ایران نه؟

ترکیب معنادار دعوت شدگان به ژنو۲

فهرست کشورها و سازمان‌های دعوت شده به ژنوِ ۲ نشان می‌دهد که بعضاً کشورهایی کوچک و یا کشورهایی دور از بحران سوریه به این کنفرانس دعوت شده‌اند در حالی که تهران غایب آن است. تحلیل فهرست میهمانان، عمق شکست دیپلماتیک جمهوری اسلامی را نمایان می‌سازد. فهرست دعوت شدگان به شرح زیر است:

الف) کشورها عرب و مسلمان؛

- عربستان، قطر، کویت، امارات، عمان (پنج کشور عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس)

- اردن، لبنان، عراق، مصر، الجزایر، مراکش (شش کشور عرب دیگر)

- اندونزی و ترکیه (کشورهای مسلمان).

کلیه کشورها یاد شده، یا از اعضای اتحادیه عرب به شمار می‌روند یا سازمان همکاری اسلامی. هر دو این سازمان‌ها، عضویت دولت سوریه را در این سازمان‌ها تعلیق کرده‌اند. بنابر این، مواضع این کشورها پیشاپیش علیه رژیم بشار اسد مشخص است. (مراجعه شود به مقاله: پيام اجلاس مکه: شکست سياست خارجه جمهوری اسلامی)

ب) دیگر کشورها؛

- امریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین (پنج عضو دائم شورای امنیت)

- آلمان، دانمارک، نروژ، سوئد، ایتالیا، اسپانیا، سوئیس (اقتصادهای اروپایی)

- کانادا، برزیل، هند، ژاپن، آفریقای جنوبی (اقتصادهای دیگر مناطق)

در واقع ۱۷ کشور یاد شده تمامی از اعضای کشورهای برتر جهان از نظر اقتصادی هستند که به دلیل نگرانی‌شان از بر هم خوردن صادرات نفت، نگران سر ریز شدن جنگ داخلی سوریه به دیگر کشورهای منطقه نفت خیز خاورمیانه هستند.

گفتنی است که به استثنای کره جنوبی، آرژانتین، استرالیا و مکزیک، دیگر اعضای گروه کشورهای برتری اقتصادی موسوم به «گروه ۲۰» در فهرست دعوت شدگان به ژنوِ ۲هستند. گروه۲۰، تقریبا ۸۵% اقتصاد جهان را در دست خود دارند.

به استثنای چین و روسیه که احیانا جانب دولت سوریه را در ژنو ۲ بگیرند، نظر دیگر کشورها در ضرورت شکل‌گیری دولت انتقالی سوریه روشن است.

ج) سازمان‌های دعوت شده:

صرف‌نظر از کشورهایی که عضو سازمان‌های زیر هستند، این چهار سازمان نیز رأساً در کنفرانس ژنو ۲ دارای نماینده می‌باشند. این سازمان‌ها عبارتند از:

سازمان ملل، اتحادیه اروپا و سازمان کنفرانس اسلامی

همان طور که گفته شد سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب پیشتر عضویت سوریه را تعلیق نموده‌اند. اتحادیه اروپا نیز به قطعنامه مجمع عمومی که عربستان بانی آن بود، رأی مثبت داده بود. قطعنامه مزبور با محکوم کردن جنایات دولت سوریه، خواستار کناره‌گیری بشار اسد از قدرت و تشکیل دولت انتقالی شده بود. (مراجعه شود به مقاله: تصويب قطعنامه عليه سوريه: زمينه‌ها و پيامدهای آن)

نتیجه‌گیری

در حالی که بقای بشار اسد در قدرت برای تهران، امری حیاتی است (تا آنجا که مهدی طائب سوریه را از استان نفت خیز خوزستان مهم‌تر دانسته بود) و در حالی که عدم دعوت از تهران برای ژنوِ ۲شکست دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی خواهد بود، سفر هم زمان ظریف و المعلم وزیران خارجه ایران و سوریه به کرملین و دیدار با پوتین، برای این درخواست بود که مسکو، از نقش خود برای دعوت از ایران به ژنوِ۲ استفاده کند.

در فرض اینکه چنین امر محقق نشود، بدیهی است ابراز مخالفت مسکو با هر تصمیمی مبنی بر تشکیل هرگونه دولتی انتقالی بدون بشار اسد، دیگر درخواست مشترک تهران- دمشق از کرملین خواهد بود.