کشتن «ماریوس» و جنجال در باغ وحش

کشتن یک زرافه سالم هجده ماهه در باغ وحش کپنهاگ در جلو چشم بازدید‌کنندگان و کودکان و تکه تکه کردن گوشت آن توسط مسئولان باغ وحش به بحث‌های گسترده‌ای در زمینه علم ژنتیک، حقوق حیوانات و اخلاق محیط زیست در رسانه‌های مختلف دامن زده است.

روز ۹ فوریه برابر با ۲۰ بهمن، مسئولان باغ وحش کپنهاگ در دانمارک، طبق اعلام قبلی یک زرافه کاملا سالم را با شلیک گلوله از پای درآوردند و بعد در حضور بازدیدکنندگان و کودکان که در اطراف محل نگهداری زرافه حلقه زده بودند، ابتدا آن را کالبد شکافی کرده و سپس اجزای مختلف بدن زرافه را جدا کرده و در قفس نگهداری شیرهای گرسنه انداختند تا خوراک آن‌ها شود.

دلیل اصلی مسئولان باغ وحش کپنهاگ برای کشتن این زرافه جوان که «ماریوس» نام داشت جلوگیری از جفت‌گیری او با یک زرافه هم‌خون و از خویشاوندان خودش به منظور حفظ سلامت ژنتیک زرافه‌ها بود.

کارزارهای گسترده حامیان حقوق حیوانات و درخواست‌های مکرر آن‌‌ها از باغ وحش کپنهاگ بی‌نتیجه ماند. حامیان حیوانات از رییس باغ وحش کپنهاگ خواسته بودند این زرافه را یا به باغ وحشی دیگر بفرستد و یا آن‌که به زادگاهش در آفریقا بازگرداند. کشتن ماریوس و ارسال تصاویر آن در رسانه‌‌های مختلف و شبکه‌‌های اجتماعی موج عظیمی از انتقادها را علیه مسئولان باغ وحش کپنهاک به راه اندخت. مدیر این باغ وحش اکنون از دریافت صدها نامه و پیامک تهدید آمیز خبر داده است.

کشتن برای حفظ تنوع ژنتیک

دلیل اصلی باغ وحش کپنهاگ برای کشتن ماریوس حفظ تنوع ژنتیک زرافه‌ها بوده است. مطابق قوانین «انجمن باغ وحش‌‌های اروپا» یا EAZA از جفت‌گیری حیوانات با جفت‌های هم‌خون و خویشاوند خود باید جلوگیری شود.  جفت‌گیری میان حیواناتی که ژن‌های مشترک و خویشاوندی دارند می‌تواند احتمال گسترش ژن‌ها نادر و یا ناسالم در میان یک گونه را افزایش دهد. به گفته مسئولان باغ وحش کپنهاگ، ژن‌های این زرافه جوان تقریبا در میان دیگر زرافه‌های موجود در اکثر باغ‌ وحش‌های اروپایی مشترک بود و بنابراین هم‌خون آن‌‌ها محسوب می‌شد و از این لحاظ امکان جفت‌گیری او با این زرافه‌ها  نیز وجود نداشت.

پارک حیات وحش یورکشایر در بریتانیا نیز آمادگی خود را برای پذیرش ماریوس اعلام کرده بود، اما به گفته باغ وحش کپنهاگ، برادر بزرگ‌تر ماریوس ساکن این پارک حیات وحش است بنابراین امکان زندگی و جفت‌گیری او در باغ وحش یورکشایر نیز در عمل وجود نداشت.

به نظر می‌رسد ماریوس در اصل قربانی جفت‌گیری‌های پیشین شده که به طور گسترده در باغ وحش‌‌های اروپایی طی سال‌ها و دهه‌های گذشته انجام شده است. به گفته سخنگوی «انجمن باغ وحش‌‌های اروپا»، ۳۴۷ باغ وحش عضو این اتحادیه در طول فعالیت‌های خود علاقه بسیار زیادی به نگهداری و تولید مثل زرافه‌ها داشته‌اند و همین منجر به جفت‌گیری‌های هم‌خونی بسیاری در میان این زرافه‌ها شده است. با آن‌که ماریوس جوان کاملا سالم بوده و هیچ مشکل ژنتیک یا بیماری دیگری در او نبوده است، اما احتیاط‌های لازم برای جلوگیری از پیوند ژن‌های مشترک باعث کشتن او توسط گلوله شد.

به طور معمول جفت‌گیری زرافه‌ها در باغ وحش‌های اروپایی با قراردادن یک زرافه نر در میان گروهی از زرافه‌های ماده صورت می‌گیرد. اگر نوزاد زرافه ماده باشد، برای جلوگیری از جفت‌گیری مجدد از جمع جدا می‌شود. زرافه‌‌های نر نیز پس از رسیدن به سن ۱۸ تا ۲۴ ماهگی باید جدا شوند تا از نزاع میان نرها جلوگیری به عمل آید. یک زرافه جوان نر می‌تواند به میان گروه دیگری از ماده‌ها فرستاده شود، ولی اکثر باغ‌ وحش‌‌ها ترجیح می‌هند که او بزرگ‌تر و بالغ‌تر باشد.  ماریوس نیز از این نظر هنوز قدری جوان بود، بنابراین بخت زندگی بیشتری را نیافت.

یک مجموعه‌دار خصوصی نیز پیشنهاد ۵۰۰ هزار یورو (معادل ۶۸۰ هزار دلار) برای خریدن ماریوس را داده بود اما با مخالفت باغ وحش کپنهاگ رو به رو شد. مقامات باغ وحش می‌گویند از شرایط نگهداری او در یک مجموعه خصوصی و امکان انتقالش به سیرک‌ها بیمناک بودند.

پرسش‌های اخلاقی در مرگ ماریوس

با این که مسئولان باغ وحش کپنهاگ سعی کردند برای کشتن ماریوس دلایل علمی بیاورند، ولی اقدام آنان به شدت مورد انتقاد افکار عمومی و بسیاری از نهادها و انجمن‌های حمایت از حیوانات قرار گرفته است. در بیانیه‌ای که توسط «انجمن سلطنتی جلوگیری از خشونت علیه حیوانات» یا RSPCA منتشر شده از این‌که این زرافه برای زندگی به مکان دیگری فرستاده نشد به شدت انتقاد شده است.

پس از کشتن ماریوس، صحنه‌های کالبد شکافی و سپس قطعه قطعه کردن و کندن پوست جانور در مقابل بازدیدکنندگان باغ وحش که در میانشان کودکان نیز حضور داشتند انجام و به طور زنده از اینترنت نیز پخش شد. فعالان حقوق حیوانات می‌گویند کشتن حیوانات سالم در باغ وحش‌‌های اروپایی به بهانه حفاظت ژنتیک مرسوم است، اما بسیاری از این کشتارها از چشم رسانه‌ها و افکار عمومی مخفی نگاه ‌داشته شده است تا مانع از بروز اعتراضات شود. به گفته کارزار حمایت از حیوانات، هم اکنون حدود ۷۰۰۰ جانور دیگر در خطر کشته شدن در باغ وحش‌های اروپایی هستند چون از دید مسئولان باغ وحش‌ها «زیادی» به حساب می‌آيند. با این‌حال «انجمن باغ وحش‌‌های اروپا» تاکید می‌کند از سال ۱۸۲۸، یعنی در حدود دویست سال گذشته، تاکنون تنها پنج زرافه در اروپا به دلایل مشابه و به من‍ظور حفظ این گونه کشته شده‌اند.

پیتر ساندو، استاد اخلاق محیط زیست در دانشگاه کپنهاگ نیز ضمن دفاع از اقدام این باغ وحش در کشتن ماریوس جلو چشم بازدیدکنندگان گفت این‌ دقیقا همان چیزی است که در طبیعت اتفاق می‌افتد. اگر کودکان فرصت داشته باشند که هم زندگی یک زرافه و هم دریده شدن آن توسط شیرها را ببینند آنگاه راه و رسم طبیعت را می‌آموزند.

با این‌حال احساسات گسترده برانگیخته شده از نحوه کشتن ماریوس، بار دیگر پرسش‌های مهمتری در مورد باغ وحش‌ها و ضرورت وجود آن‌ها را موجب شده است. لیز تایسون از «انجمن حفاظت از حیوانات محبوس» می‌گوید اگر ما واقعا می‌خواهیم جلو مرگ‌های غیر ضروری بیشتری را بگیرم، چاره کار آن است که اصلا به باغ وحش نرویم. او در بیانیه‌ای در این مورد نوشت که باغ وحش‌ها از به نمایش گذاشتن حیوانات «عجیب» پول سرشاری کسب می‌کنند. ماریوس و امثال او قرار نبود هرگز در طبیعت زندگی کنند، آن‌ها محصول جفت‌گیری در محیط‌هایی مصنوعی هستند که انسان‌ها به وجود آورده‌اند.