خورشیدگرفتگی از نگاه یک تلسکوپ خورشیدی

دایره‌ای سیاه که هاله‌ای محو و سپیدرنگ آن را فراگرفته؛ یا قرص زردرنگ قاچ‌خورده‌ای که به نقش ماه در نقاشی‌های کودکان شباهت دارد – این‌ها تصاویر متداولی‌ست که معمولاً هنگام شنیدن نام خورشیدگرفتگی به ذهن‌مان تداعی می‌شود. اما تماشای همین صحنه از فضا، و از آن مهم‌تر، از پشت فیلترهای نور غیرمرئی (که فعالیت‌های سطحی خورشید را با وضوح خیر‌ه‌کننده‌ای به تصویر می‌کشند)، حیرت‌انگیز است؛ نمایی که «رصدخانه پویاشناسی خورشید» (SDO) – که به‌زودی چهارمین سالگرد پرتابش به فضا را هم جشن می‌گیرد – اخیراً در رویدادی نسبتاً نادر به ثبت رسانده است.

این تلسکوپ فضایی، در روز سی‌ام ژانویه امسال، تصاویری کم‌نظیر از یک خورشیدگرفتگی جزئی را – که حدود دو ساعت و نیم به طول انجامید – به ثبت رساند. البته مشابه چنین پدیده‌ی را در همان روز و ساعت نمی‌شد در زمین مشاهده کرد؛ چراکه تلسکوپ SDO در مداری با فاصله ۳۶هزار کیلومتر از زمین مستقر است و راستای سایه‌ای که ثبت کرده، در آن زمان اختلاف قابل توجهی با راستای دید ناظر زمینی داشته است. اما به لطف ابزارآلات پیشرفته و فیلترهای متنوع SDO، این تلسکوپ موفق شد این پدیده را در طول موج‌های متعددی – که هرکدام‌شان نشان از لایه‌ای متفاوت از سطح خورشید می‌دهند – به ثبت برساند. رویدادی که سالانه دو یا نهایتاً سه دفعه فرصت ثبت‌اش برای این تلسکوپ فراهم می‌شود.

در تصویر زیر می‌توان سطح خالدار لایه فوتوسفر خورشید را به‌وضوح دید، که مثل سطح یک شانه تخم مرغ، در واقع انبوهی از ستون‌های به‌هم‌چسبیده‌ی گاز صعودی و نزولی را طی فعالیت‌های همرفتی خورشید به تصویر کشیده است. ستون‌هایی که ریشه در لایه «پوش همرفتی» خورشید، در عمق تقریبی ۲۰۰هزار کیلومتر از سطح خورشید دارند و نقش انتقال انرژی از هسته به بیرون را ایفا می‌کنند.

لبه تیز و کاملاً مشخص سایه ماه هم در این تصویر، نشان از فقدان گازهای جوی در اطراف این تنها قمر زمین می‌دهد.

منبع: NASA

منبع تصویر: ناسا / SDO