بحران تغذیه و سلامت مردم ایران

چندی پیش در خبرها اعلام شد که ایران در بین ۱۲۵ کشور جهان از نظر وضعیت غذایی در رتبه ۸۰ است. موسسه دانشگاهی آکسفام این بررسی را با بررسی شاخص‌های مختلفی از جمله اینکه آیا مردم به اندازه کافی غذا می‌خورند، آیا مردم توانایی مالی خرید غذا را دارند، آیا غذای در دسترس ارزش غذایی مطلوب را دارند و همچنین میزان بیماری های مرتبط با رژیم غذایی، انجام داده است.

سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۸ اعلام کرده که ایران از نظر امید به زندگی (متوسط عمر برای زنان حدود ۷۴ سال و برای مردان ۷۰ سال) رتبه ۱۰۶ را در میان ۱۹۸ کشور دارد. گزارش سال ۲۰۰۰ همین سازمان نشان می‌دهد که  نظام بهداشت ایران بین ۱۹۰ کشور رتبه ۹۳ را دارد.

موضوع تغذیه و امید به زندگی اما چیزی نیست که تنها موسسه‌های خارجی نسبت به آن حساس باشند. در ایران در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی درباره وضعیت تغذیه مردم منتشر شده است که در آن مقامات دولتی و کارشناسان نسبت به وضعیت تعذیه مردم هشدار داده‌اند. این روزها تاکید بر ناکارآمد بودن برنامه‌های دولتی برای اصلاح سیستم تعذیه مردم بیش از گذشته در کلام کارشناسان و مسئولان دولتی دیده می‌شود و در عین حال می‌توان به وضوح اثرگذاری شدید شرایط اقتصادی و اجتماعی بر سلامت و رفاه مردم را در این آمارها مشاهده کرد.

کمبود غذا و آمار مرگ

اخباری که از وضعیت سلامت مردم منتشر می‌شود نگران‌کننده است. در آخرین خبرها، علیرضا زالی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران اعلام کرده که بودجه سلامت کشور با هفت هزار میلیارد تومان کسری قطعی مواجه است.

به‌ گزارش خبرگزاری مهر، علی‌رضا زالی ضمن اعلام این خبر گفته است: «از دو هزار میلیارد تومان بودجه اختصاص داده‌شده به پزشک خانواده تنها ۴۰ میلیارد آن وصول شد که این موضوع نشان‌‌دهنده کم بودن تخصیص اعتبارات لازم در حوزه سلامت است.»

در حالی که درصد زیادی از مردم از خدمات بیمه عمومی برخوردار نیستند، خدمات بهداشت و درمان برای بیمه‌شدگان هم کافی نیست و حتی بودجه‌ مناسبی هم برای این موضوع اختصاص پیدا نمی‌کند.

به‌گفته رئیس سازمان نظام پزشکی ایران،  ۸.۵ میلیون نفر در ایران در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند که این تعداد در شبکه بهداشت و درمان گنجانده نشده و برای آن‌ها تدابیر لازم در حوزه سلامت اندیشیده نشده است.

در کنار این نابسامانی، وضعیت تغذیه مردم هم دچار بحران است. در خبر دیگری که در روزهای گذشته منتشر شده است، علی‌اکبر سیاری، معاون وزیر بهداشت اعلام کرده که ۲۴ درصد جمعیت ایران غذای کافی ندارند.

خبرگزاری فارس گزارش داده که معاون وزیر بهداشت این خبر را در یک سخنرانی درباره مرگ و میر در ایران، در هفتاد و ششمین اجلاس رؤسای دانشگاه های علوم پزشکی کشور مطرح کرده است. بر اساس این آمار به نظر می‌رسد که موضوع تغذیه رابطه نزدیکی با آمار مرگ و میر مردم ایران دارد.

این تنها نکته قابل تامل معاون وزارت بهداشت ایران نبوده است. به گفته او ۳۸ درصد مردم ایران بر اثر سکته قلبی یا مغزی می‌میرند، ۲۴ میلیون نفر یا چاق‌اند یا اضافه وزن دارند، ۱۰ میلیون حاشیه‌نشین بهداشت ندارند  و۲۱ درصد مردم دچار اختلال روانی هستند.  این آمار حکایت از وضعیت بحرانی سلامت مردم در ایران دارد.

علی‌اکبر سیاری در حالی از آمار ۳۸۰ هزار مرگ در سال ۹۰ خبر داده که  ۹۲ هزار مرگ یعنی ۲۵ درصد این مرگ‌ها مربوط به سکته‌های قلبی بوده و ۴۳ هزار مرگ یعنی ۱۳ درصد به علت سکته مغزی اتفاق افتاده است و ۳۰ هزار مرگ نیز مربوط به سرطان‌ها بوده است.

او همچنین گفته: «پنج میلیون سیگاری داریم که سالانه ۱۱ هزار نفر از آنان فوت می‌کنند.»

 از میان آمار کلی مرگ و میر در ایران، ۳۱ هزار مرگ یعنی هفت درصد مربوط به حوادث است که تنها موردی است که ربطی به سلامت جسمی شهروندان ایرانی ندارد.

تکان‌دهنده بودن این آمار وقتی بیشتر مشخص می‌شود که به پایین بودن سن مرگ و میر در میان ایرانیان دقت کنیم. بنا بر گفته‌های معاون وزیر بهداشت ایران،  بیشتر مرگ‌ها در گروه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال اتفاق می‌افتد.

معاون وزیر بهداشت تحرک ناکافی، سیگار کشیدن، دیابت، آلودگی هوا، کلسترول بالا، خطرات شغلی و مصرف مواد مخدر از جمله مهم‌ترین ریسک فاکتورهای فعلی سلامت در کشور برشمرده است. بسیاری از این عوامل نشانگر کمبود رفاه در جامعه و در دسترس نبودن امکانات اولیه زندگی اجتماعی به خصوص برای اقشار کم درآمدتر هستند. مشکلات اقتصادی امکان پرداختن به ورزش و فعالیت‌های جانبی را از مردم می‌گیرد و نابه‌سامانی‌های اجتماعی آنها را به سمت مواد مخدر سوق می‌دهد. ضمن اینکه در ایران استانداردهای لازم در تولید مواد غذایی وجود ندارد، هوای آلوده وعادت‌های بد تغذیه‌ای به مشکلات سلامت دامن می‌زنند.

علاوه بر مشکلاتی که علی‌اکبر سیاری در زمینه سلامت مردم به آنها اشاره کرده، رضا ملک‌زاده، معاون دیگر وزارت بهداشت نیز گفته است که  ۴۸درصد شهروندان ایران اضافه وزن و ۱۷درصد آنها مشکل چاقی دارند. او کم‌تحرکی و فشار خون و قند خون بالا را از دیگر مشکلات عمده سلامت در ایران برشمرده است.

فقر، آلودگی و مشکلات تغذیه

خبر ناکافی بودن غذای ۲۰ درصد مردم در ایران، در کنار خبر دیگری که یک روز قبل‌تر از آن منتشر شد معنادار است. بر اساس آن خبر، مردم ایران میوه و سبزی را خیلی کمتر از میزان نیاز مصرف می‌کنند.

رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت ایران گفته است: «میانگین مصرف میوه و سبزی تازه در کشور یک سوم میزان لازم است و ۴۷ میلیون ایرانی این محصولات را به میزان کافی مصرف نمی‌کنند.»

به گفته او هر فرد باید روزانه پنج نوبت میوه و سبزیجات تازه مصرف کند، در حالی که ۸۸ درصد مردم ایران کمتر از این میزان میوه و سبزی می‌خورند و میانگین میوه و سبزی مصرفی یک و نیم واحد است.

در حالی که بر اساس یافته‌های پزشکی و علمی مصرف سبزیجات برای سلامت ضروری است، در ایران قیمت میوه و سبزیجات به خصوص در یک سال اخیر افزایش بسیاری یافته است.

  آمار بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد که قیمت میوه در هفته آخر بهمن امسال نزدیک به ۳۲ درصد نسبت به سال قبل و قیمت سبزی تازه نزدیک به ۷۰ درصد نسبت به سال قبل بالا رفته است. همچنین بالا بودن قیمت مواد پروتئینی و لبنی نیز گروه‌های دیگری از مردم را از مصرف کافی آن محروم کرده است. بر اساس آمارهای وزارت بهداشت ایران، کمبودهای تغذیه‌ای مردم تنها به میوه و سبزیحات محدود نمی‌شود. وزارت بهداشت ایران می‌گوید ۴۰ درصد مردم کشور کمبود مصرف پروتئین دارند و در۷۰ درصد خانواده‌ها کمبود مصرف آهن وجود دارد.

علی اکبر سیاری چندی قبل در همایشی اعلام کرد که اقشار کم‌درآمد ایران سالانه فقط سه کيلو يعني کمتر از هشت گرم در روز گوشت مصرف می‌کنند.همچنین سرانه مصرف شیر در ایران ۱۹۰ گرم است درحالی که استاندارد آن ۲۵۰ گرم است.

علاوه بربالا بودن قیمت، کیفیت میوه و سبزیجاتی که در داخل ایران تولید می‌شوند به دلیل آلودگی‌های زیست محیطی و شیمیایی محل پرسش است. بر اساس گزارش‌هایی که در سال‌های اخیر به طور متناوب منتشر شده، ۵۲ درصد سبزی‌ها بیشتر از حد مجاز آلوده هستند. البته این متوسط آمار است و آلودگی برخی سبزی‌ها بیشتر از این ارقام است.

معاون وزیر بهداشت کمتر از یک ماه پیش اعلام کرده بود بر اساس تحقیقی که در میدان تره‌بار تهران صورت گرفته، مشخص شده که ۳۵ تا ۵ .۴۱ درصد سبزی‌ها به فلزات سنگین نظیر سرب، کادیوم و نیترات آلوده هستند که بد‌ترین فصل آن نیز پاییز است. آلوده‌ترین سبزی پیاز با ۵۴ درصد آلودگی است. سپس خیار گلخانه‌ای با ۴۵ درصد آلودگی و بعد از آن هم گوجه فرنگی و سیب‌زمینی در ایران مشکل آلودگی دارند.

به گفته سیاری، این سموم یک روزه بر سلامت اثر نمی‌کند و تاثیر آن تدریجی است و راه حل پزشکی نیز برای آن وجود ندارد. او راه اصلاح این سموم را تغییر سیاست های وزارت نیرو، کشاورزی و اطلاع‌رسانی می‌داند که هیچ‌یک هنوز در ایران اتفاق نیفتاده‌اند.

با اینکه دولت ایران گاهی به شیوه‌های مستقیم هم کوشیده که مواد غذایی ضروری را به مردم برساند اما گویا ارائه سبدهای کالا و یارانه مستقیم هم تاثیر زیادی در بهبود وضعیت تغذیه گروه‌های محروم نداشته است. سبد کالایی که در مرحله اول بین تعدادی از ایرانیان توزیع شد و حاشیه‌های فراوانی را ایجاد کرد، شامل ده کیلوگرم برنج، چهار کیلوگرم مرغ، دو بطری روغن مایع‌، دو بسته پنیر بسته‌بندی شده، یک شانه تخم مرغ یا ۲۴ عدد بسته‌بندی شده بود. این میزان مواد غذایی بین خانوارهایی تفسیم شد که کمتر از ۵۰۰ هزار تومان در ماه درآمد داشتند.

بر اساس گزارش‌هایی که در ایران منتشر شده، بسیاری از افراد نیازمند از دریافت این سبد کالا محروم ماندند، حال اینکه معلوم نیست این مقدار مواد غذایی پاسخگوی چه مقدار از نیازهای تغذیه‌ای خانواده‌ها خواهد بود و آیا اصلاً می‌تواند تاثیری در تغییر آمار نگران‌کننده تغذیه و سلامت مردم داشته باشد یا نه؟