عشق حداد عادل به دیوارنویسی

شعر «زبان مادری»ِ غلام‌علی حداد عادل در ستایش زبان فارسی باز هم به خط نستعلیق بر کاشی‌‌های آبی نگاشته شد و این بار بر دیوار بنیاد سعدی نقش بست. پیش از این، همین شعر، به همین شکل بر دیوار مرکز اسلامی نیویورک و مدرسه رازی نقش بسته بود.

این شعر که از اشعار مقفی است و با وزن و قافیه سستی هم سروده شده، در سال ۱۳۹۱ در کتاب‌های درسی کلاس ششم دبستان با شمارگان یک میلیون نسخه منتشر شده بود. حداد عادل در این شعر پس از آنکه زبان فارسی را «دُر [گوهر] دریای دری» می‌خواند، می‌نویسد:

کابل و تهران و تبریز و بخارا و خُجند
جمله، ملک توست تا بلخ و نشابور و هری

پس از انتشار این شعر در کتاب‌های درسی کلاس ششم دبستان، معلمان آذربایجانی اعتراض کردند که چگونه ممکن است کسی ادعا کند که زبان مردم آذربایجان، فارسی دری است و آنها چگونه می‌توانند به دانش‌آموزان ترک این موضوع را بیاموزانند. چنین بود که پس از این اعتراضات، شعر «زبان مادری» از غلام‌علی حداد عادل از متن کتاب درسی کلاس ششم دبستان به پشت جلد منتقل شد و بیتی که به تبریز اشاره داشت هم حذف شد. اکنون اما این شعر بر کاشی‌های آبی نگاشته شده و بر دیوار بنیاد سعدی به شکل یک تابلوی کاشی‌کاری شده قرار گرفته است.

در اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: «زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.»

از پیدایش جمهوری اسلامی تاکنون اما به این اصل عمل نشده است.

علی یونسی مشاور حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در امور اقوام و اقلیت‌های مذهبی و دینی در پیوند با آموزش زبان‌های غیر فارسی، پنجم اسفند ماه به اصل ۱۵ قانون اساسی ارجاع داده و گفته بود: «مگر الان عربی و انگلیسی در مدارس آموزش داده نمی‌شود؟ آیا این موضوع مشکلی ایجاد کرده است؟ چطور زبان خارجی و صد در صد بیگانه آموزشش اشکالی ندارد، اما اگر زبان کُردی و آذری در محلی آموزش داده شود به زبان ملی آسیب می‌رسد؟»

اما اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی و از جمله رییس آن، غلام‌علی حداد عادل همچنان بر ضرورت آموزش زبان فارسی به عنوان تنها زبان معیار که در مدارس می‌بایست تدریس شود پای می‌فشارند.

غلام‌علی حداد عادل در طی ۱۵ سال گذشته در نظام جمهوری اسلامی پله‌های ترقی را به سرعت طی کرده و اکنون، همزمان، نماینده مجلس، عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی، عضو شورایعالی آموزش و پرورش، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو هیئت علمی گروه فلسفه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مدیر عامل بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، مدیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، عضو بنیاد ایران‌شناسی، عضو انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، استاد فلسفه غرب در دانشگاه تهران، رییس شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی، عضو مؤسسه آموزش و مجمع جهانی اهل بیت و رئیس بنیاد سعدی است.

بنیاد سعدی در ولنجک در تهران قرار دارد و در فرودین ماه، پیش از آنکه دولت احمدی‌نژاد مستعجل شود، بنیان گذاشته شد.

در بخشی از شرح وظایف این بنیاد آمده است: «بنیاد سعدی باید با فراهم کردن مجموعه‌ای از انواع نرم‌افزار‌ها، مجلات، کتاب، لوح فشرده، فیلم و وبگاه‌های اینترنتی، فعالیت‌های کمک آموزشی داشته و با طراحی دوره‌های بازآموزی، از استادان زبان فارسی در کشورهای دیگر دعوت کند تا برای گذراندن دوره‌های کوتاه‌مدت و به روزآوری دانش زبان فارسی خود به ایران سفر کنند. تربیت نیروی مدرس برای زبان فارسی یکی از برنامه‌های بنیاد است.»

ساختمان بنیاد سعدی هنوز در دست ساخت است و با این‌حال و به رغم همه مخالفت‌ها، شعر «زبان مادری» حداد عادل بر دیوار آن نقش بسته.

غلام‌علی حداد عادل در دفاع از این شعر به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته است: « در این بیت گفته شده است که "کابل و تهران و تبریز و بخارا و خجند/ جمله ملک توست تا بلخ و نشابور و هری". در این بیت تبریز آمده است. برخی‌ این‌ را اشتباه فهمیدند و فکر کردند شاعر منظورش این است که زبان مادریِ مردم تبریز فارسی است.»

ده‌ها تن از فعالان مدنی آذربایجان یکم اسفندماه سال جاری در شهر اهر توسط نیروهای انتظامی بازداشت شدند. آنها به‌مناسبت روز جهانی زبان مادری گرد هم آمده بودند.

صالح کامرانی در همان زمان به رادیو زمانه گفته بود بسیاری از فعالان مدنی آذربایجان به دلیل پیگیری مسئله زبان مادری در سال‌های اخیر بازداشت و به زندان محکوم شده‌اند. این وکیل دادگستری که وکالت چندین تن از بازداشت‌شدگان را به عهده داشته، به رادیو زمانه اطلاع داد که برخی از آنان تنها به دلیل نوشتن شعر و چاپ تقویم به زبان ترکی بازداشت شده‌اند و در دادگاه‌ها به اتهام‌هایی مانند اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام روبه‌رو شده‌اند.