سفر اشتون به ایران؛ ساخت پل ارتباطی

سفر دو روزه کاترین اشتون به همراه معاونش هلگا اشميت معاون و مايکل مان سخنگویش نخستین سفر این مقام ارشد اتحادیه اروپا به تهران بود. اشتون به عنوان مسئول سياست خارجی ۲۸ کشور عضو اتحاديه اروپا، عملا نقش وزیر خارجه این اتحادیه را ایفا می‌کند.

سفر او در واقع دومین دیدار مقامات اتحادیه پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی است . پیش‌تر، هیأت پارلمانی اتحادیه اروپا به ریاست خانم تاریا کرونبرگ طی یک سفر شش روزه در ماه دسامبر به تهران رفته بود.

سفری به یمُن چرخش در سیاست خارجه ایران

"تقابل" با نورم‌ها و ساختارهای بین‌المللی نکته کانونی سیاست خارجی دولت احمدی نژاد بود اما "تعامل" با این نورم‌ها و ساختارها، تاکنون نکته کانونی سیاست خارجی روحانی را تشکیل داده‌اند.

۸ سال سیاست خارجی احمدی‌نژاد در آخرین سفر او  به سازمان ملل متحد در مهر ۹۱ خود را نشان داد. تنها دیدار رئیس دولت دهم با سران ۳ کشور بولیوی، کومور و سوازیلند بود.

این در حالی است که حسن روحانی در نخستین سفر خود به نیویورک برای حضور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مهر ۱۳۹۲  توانست با سران ۱۱ کشور و مقامات ارشد چند سازمان بین‌المللی از جمله احسان اوغلو دبیر کل سازمان همکاری اسلامی، اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل متحد در بحران سوریه، کاترین اشتون نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هرمان فان رمپوی رئیس شورای اتحادیه اروپا و کریستین لاگارد رئیس صندوق بین‌المللی پول  ملاقات کند.

موجبات دیدار اشتون از تهران پس از دیدار روحانی و مقامات اتحادیه اروپا در نیورک رقم خورد و به یمن توافق هسته‌ای ژنو فراهم شد. سفر اشتون بر تقویت موضع دولت روحانی در کشاکش قدرت جناح‌ها در درون حاکمیت جمهوری اسلامی تأثیر مثبت خواهد داشت. بی دلیل نیست که اسماعیل کوثری عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس و یکی از مخالفان توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ ، توصیه کرده که «از دیدار اشتون ذوق زده نشوید.»

موضوعات مشترک در روابط ایران و اتحادیه

تصور غالب آن است که موضوعات مشترک ایران و اتحادیه اروپا حول سه محور اختلاف‌‌برانگیز (پرونده هسته‌ای، بحران سوریه و مسئله حقوق بشر) دور می‌زنند اما طیف وسیعی از موضوعات دیگر در مناسبات ایران و اتحادیه درمیان است که از جمله می توان به مذاکرات سال‌ها قبل جهت عقد موافقتنامه همکاری و تجارت (TCA)، همکاری بین پارلمانی، صلح خاورمیانه، موادمخدر، محیط زیست، افراطی‌گری، تروریسم و امنیت عراق و افغانستان اشاره کرد.

اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از بزرگ‌‌ترین اقتصادهای جهان و یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی و تکنولوژیک جهان است. این مجموعه با در اختیار داشتن رقمی بالغ بر ۵۷ تریلیون دلار، صاحب ۲۰ درصد سهم تولید ناخالص داخلی جهانی بوده و بزرگ‌ترین صادرکننده و بزرگ‌ترین واردکننده کالاها و خدمات در سطح جهان است.

با ملاحظه گفتگوهایی که در دوران احمدی‌نژاد متوقف شد و رژیم وضع تحریم‌ها جای آن را گرفت، دولت روحانی آگاهانه بسط مناسبات با اروپا را در اولویت‌های خود قرار داده است.

پرونده پرمناقشه هسته‌ای که اتحادیه اروپا را با امریکا در وضع تحریم‌های فلج کننده علیه ایران همسو نمود، اینک جای خود را به توافق هسته‌ای  ژنو داده که شاید بتواند سطح روابط را به پیش از دوران احمدی‌نژاد بازگرداند.

اشتون با علم به مخاطراتی که دولت میانه‌رو حسن روحانی را از درون تهدید می‌کند، این سفر را انجام داد تا اولا از نزدیک شاهد فضای تقابل درون حاکمیت (حاکمیت دوگانه) باشد و ثانیا با سفر خود جبهه عملگرایان (روحانی، خاتمی و رفسنجانی) درسیاست خارجی جدید را تقویت کند.

دیدار با ۴ مذاکره کننده هسته‌ای در یک روز

پرونده هسته‌ای ایران در فراز و فرود خود در ده سال گذشته، چهار مذاکره‌کننده ارشد با سلیقه‌ها و رویکردهای متفاوت داشته است. برای مثال علی لاریجانی توافق سعدآباد با تروئیکای فرانسه، آلمان و بریتانیا در دولت خاتمی را به "دادن دُر غلتان و گرفتن آب نبات" تشبیه کرده بود. اما وقتی که خود مسئولیت مذاکرات را برعهده گرفت، به راه‌حلی مرضی‌الطرفین رضایت داد که مورد پذیرش احمدی‌نژاد قرار نگرفت و به استعفای او انجامید.

می‌توان ملاقات اشتون با مذاکره‌کنندگان ارشد هسته‌ای ایران در مقاطع قبلی را  ذکاوت او به شمار آورد. سوال او در دیدارش با جلیلی را می‌توان کنایه‌ای پرمعنا دانست که از جلیلی درباره اشتغالات روزمره‌اش پرسید و جلیلی پاسخ داد که تدریس می‌کند.

اشتون با استفاده از فرصت کوتاه اقامت خود با افراد مختلفی از جناح‌های درون حکومت دیدار کرد ولی دیدار او با علی اکبر ولایتی (مشاور ارشد امور بین‌الملل خامنه‌ای) را می‌توان دریافت نظرات رهبر از زبان ولایتی دانست. در گزارش‌های موجود به جزییات این دیدار اشاره‌ نشده اما به نظر می‌رسد که اشتون، مایل بوده در ملاقات با ولایتی، در جریان نگاه رهبر ایران به توافق هسته‌ای یا مواضع وی در موضوع مهمی چون سوریه  قرار گیرد.

مسئله حقوق بشر

همانطور که انتظار می‌رفت طرح پرونده نقض حقوق بشر در ایران یکی از اولویت های اشتون در سفرش به تهران بود همچنان که این موضوع در صدر اولویت‌های هیأت پارلمانی اروپا نیز قرار داشت. دیدار آن هیئت با نسرین ستوده و جعفر پناهی (دو برنده جایزه ساخاروف) در اولین ساعت ورودشان به تهران جنجال فراوانی ایجاد کرده بود. (نگاه کنید به مقاله: دیدار با ستوده و پناهی؛ دستاورد دیدار هیئت پارلمانی اروپا از تهران)

قابل پیش‌بینی بود که سفر اشتون خالی از موضوعات حقوق بشری نباشد. او در تهران با پنج نفر از فعالان زن مدافع حقوق بشر از جمله  نرگس محمدی، نیز دیدار کرد.

ابراهیم آقا محمدی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در انتقاد از دیدار اشتون با نرگس محمدی گفت:« ظاهرا این سفرها فقط برای زنده نگه داشتن فتنه‌گران است چرا که اشتون شخصیت مستقل نیست و به نوعی پادوی آمریکا و غرب است. ظاهرا اشتون هم مثل هیئت پارلمانی اروپا از میزبانی جمهوری اسلامی برای دیدار با فتنه گران سوء استفاده کرده است. نرگس محمدی هیچ جایگاهی در جمهوری اسلامی و سیاست خارجی ما ندارد و فقط یک زندانی و مجرم است. قطعا وزارت خارجه باید در مورد این موضوع پاسخگو باشد و ما هم در اولین جلسه کمیسیون امنیت ملی مجلس این موضوع را بررسی خواهیم کرد.»

کاترین اشتون علاوه بر ملاقات با روحانی، ظریف، ولایتی، لاریجانی و جلیلی، با حسن شمخانی، رئیس شورایعالی امنیت ملی هم ملاقات کرد.

دومین سفر مقامات اتحادیه اروپا در کمتر از شش ماه  در دولت روحانی را می توان امتیازی برای دولت یازدهم دانست. هم‌چنین می‌توان گفت که هدف اصلی این سفر "ساخت آرام پل ارتباطی" میان اتحادیه اروپا و عملگرایان درون حاکمیت جمهوری اسلامی بوده است.