کشمکش دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان بر سر نفت

دولت بغداد بودجه اقلیم کردستان را به خاطر اختلافات ناشی از نحوه تفسیر قانون اساسی در خصوص فروش نفت اقلیم قطع کرده است. این البته نخستین اختلاف اقلیم و دولت مرکزی نیست.

اختلاف‌ بین دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان عراق در هفته‌های اخیر مجدداً بالا گرفته است. دولت مرکزی و حکومت اقلیم پیش از این هم بر سر مسائلی چون مالکیت منطقه کرکوک اختلافاتی داشتند و سال گذشته حتی تا آماده‌باش نظامی نیروهای دوطرف در مرز مشترک پیش رفتند. اما این بار منشا اختلاف، نحوه تفسیر قانون اساسی در خصوص فروش نفت اقلیم کردستان است.

 مقامات اقلیم کردستان، فروش نفت این منطقه را بدون اطلاع و کسب اجازه از بغداد، حق خود می‌دانند اما دولت مالکی معتقد است دولت اقلیم حق ندارد مستقلاً اقدام به فروش نفت کند و پول نفت فروخته شده، باید به خزانه دولت مرکزی برود.

مذاکرات مستقل دولت اقلیم با برخی شرکت‌های نفتی و همین‌طور با دولت ترکیه، با واکنش سخت نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق مواجه شده و دولت مرکزی عراق، بودجه اقلیم کردستان را قطع کرده است. به این ترتیب، در چند ماه اخیر، دولت اقلیم حتی قادر به پرداخت حقوق کارمندان خود نیست. نزدیک به چهل درصد از شاغلان در اقلیم کردستان عراق، مستقیماً کارمند دولت هستند، قطع بودجه اقلیم کردستان، باعث کمبود شدید نقدینگی در منطقه نیز شده است.

البته پیش از این نیز اقلیم کردستان عراق به صورت مستقل نفت صادر می‌کرد، از جمله نفتی که از طریق تانکرهای نفت‌کش به بندر عباس ایران منتقل می‌شود؛ اما این اولین بار است که دولت اقلیم اقدام به فروش رسمی و گسترده نفت مستقل از دولت مرکزی کرده است.

اختلاف دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان، مسئله جدیدی نیست. کشمکش بر سر مالکیت منابع نفتی کرکوک ادامه دارد و دولت اقلیم و دولت مرکزی به صورت مشترک امور کرکوک را اداره می‌کنند. همچنین مسئله خرید سلاح سنگین توسط اقلیم و تشکیل لشکر موسوم به لشکر «دجله» از جانب نوری مالکی، از دیگر مسائل مورد مناقشه دو طرف در سال‌های اخیر بوده است.

علاوه بر قطع بودجه اقلیم کردستان عراق در همان نخستین روزهای اختلاف، وزارت حمل و نقل عراق، به مدت دو روز پروازهای اقلیم کردستان به چند کشور اروپایی را قطع کرد. به گزارش سایت خندان، پروازهای فرودگاه‌های اربیل و سلیمانیه به مدت دو روز (در اواخر ماه فوریه) به کشورهای سوئد و آلمان متوقف شد.

در هفته‌های اخیر، مقامات اقلیم کردستان به مالکی در خصوص این اقدامات هشدار داده‌اند و مسعود بارزانی، رهبر اقلیم، شخصاً سخنان تندی ایراد کرد مبنی بر این که «این اقدامات مالکی بی‌جواب نخواهد ماند.»

در رسانه‌های وابسته به رهبری اقلیم، از جمله تلویزیون کرد ست و رادیو نوا  نیز بحث قطع آب جاری از سدها و رودخانه‌های اقلیم کردستان به سمت جنوب عراق، مطرح شده بود. البته این هشدارها تا کنون عملی نشده‌اند و در سطح جنگ تبلیغاتی باقی مانده‌اند.

حکومت اقلیم، نوعی سیاست مقابله ‌به‌ مثل و رویه هجومی در برابر دولت مرکزی عراق را در پیش گرفته، اما این اقدامات باعث نگرانی در میان مردم کردستان شده و اعتراض آن‌ها را برانگیخته که چرا حکومت اقلیم نتوانسته اختلاف بین خود و دولت مرکزی را برطرف کند و کار به قطع بودجه کشیده است.

بودجه سال ۲۰۱۴عراق حدود ۱۵۰ میلیارد دلار است که ۱۷درصد آن به اقلیم تعلق می‌گیرد. دی ماه گذشته، پس از این که رسانه‌ها خبر صادرات گاز از کردستان عراق به ترکیه را دادند، نوری مالکی اعلام کرد در این صورت بودجه اقلیم را قطع خواهد کرد. مسعود بارزانی اما در پاسخ به این هشدار، قرارداد فروش نفت را در چارچوب قانون اساسی عراق دانست و گفت: « به هیچ وجه از خواسته‌های خود عقب‌نشینی نمی‌کنیم.»

از سوی دیگر رسانه‌های اقلیم خبر از پادرمیانی اتحادیه میهنی کردستان عراق در این مناقشه داده‌اند که از گذشته رابطه خوبی با جریان نوری مالکی دارد. عادل مراد، عضو بلند پایه اتحادیه میهنی، در مصاحبه با تلویزیون روداو، از دیدار و گفتگوی خود با نوری مالکی خبر داده و گفته است مالکی پذیرفته است بودجه اقلیم را پرداخت کند.

خالد محمدزاده، روزنامه‌نگار در اقلیم کردستان عراق معتقد است، پادرمیانی اعضای بلندپایه این حزب احتمالا می‌تواند کشمکش‌های طرفین را موقتاً هم که شده برطرف کند. او به زمانه می‌گوید: «فکر نمی‌کنم اقلیم کردستان اهرم فشار آنچنانی‌ای در اختیار داشته باشد که بتواند حکومت عراق را وادار به عقب‌نشینی و شکستن تحریم بودجه اقلیم کند. به همین دلیل در حالی که هشدارها کارآیی نداشته است، در روزهای اخیر گام‌هایی در راستای عادی کردن روابط از جانب اتحادیه میهنی برداشته شده است.»

گفتنی است اقدام اتحادیه میهنی برای حل این مناقشه از طریق گفتگو، باعث نگرانی حزب دموکرات کردستان عراق شده است.

حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، سیاست مقابله به مثل را پی گرفته است، اما دیگر احزاب و جریان‌های داخل اقلیم، دیدگاه متفاوتی به اختلاف دولت اقلیم و دولت مالکی دارند. حتی برخی از شخصیت‌ها و احزاب، به صورت غیر رسمی و گاه تلویحی، این وضعیت را حاصل کشمکش‌های شخصی بین مسعود بارزانی و نوری مالکی می‌دانند. خالد محمدزاده می‌گوید: «بخشی از احزاب و گروه‌ها، سیاست نفتی اقلیم را شفاف نمی‌دانند و اخیراً برخی از گروه‌های اپوزیسیون به وضوح سیاست‌های نفتی حکومت اقلیم را سوال‌برانگیز می‌دانند.»

سیاست‌های نفتی اقلیم کردستان عراق، به خصوص در سال‌های اخیر مورد انتقاد احزاب مخالف و مطبوعات مستقل بوده است. از جمله این انتقادات، عدم شفافیت‌ سیاست‌های فروش نفت است. نوشیروان مصطفی، رهبر حزب «گوران» (تغییر) که در انتخابات اخیر پارلمان کردستان موفق به شکست اتحادیه میهنی شد، ماه گذشته در مصاحبه‌ای گفت: « در كردستان هیچ كس در مورد سیاست نفتی‌ چیزی‌ را نمی‌‌داند.»

در کنار احزاب مخالف، مردم عادی، به خصوص کارمندان دولت نیز از این وضعیت نگران هستند و این نگرانی خود را در فضای عمومی اقلیم به وضوح نشان می‌دهد. با قطع بودجه از جانب نوری مالکی، حکومت اقلیم از پرداخت حقوق کارمندان و بسیاری هزینه‌های دیگر کاملاً ناتوان است. در فضای رسانه‌ای نیز در کنار این که انتقادهایی متوجه دولت مرکزی عراق می‌شود، اما مسئولان اقلیم هم مورد انتقاد قرار می‌گیرند. خالد محمدزاده می‌گوید: «بسیاری‌ از روشنفكران ‌و نخبگان جامعه‌ كردستان، حكومت اقلیم را در اداره‌ منطقه‌ ناتوان می‌‌بینند و می‌‌گویند نمی‌‌شود یك درگیری ‌لفظی‌ میان اقلیم ‌و بغداد زندگی‌ مردم را به‌ مخاطره‌ بیاندازد.»

 محمدزاده معتقد است مردم اقلیم خواستار تصمیمات بنیادی در اداره منطقه هستند تا در دراز مدت دولت بغداد نتواند اقلیم را "بازیچه سیاست‌های خود" کند.