رفراندوم کریمه؛ بازگشت نگین تاج تزارها به کرملین
این واقعیتی انکارناپذیر است که اکثریت مردم کریمه تمایل به طلاق سیاسی از اوکراین دارند. نتیجه رفراندوم آشکار شدن شکاف بزرگ سیاسی و فرهنگی بین کریمه و اوکراین بود.
علی افشاری
نرخ مشارکت در رفراندوم کریمه ۸۳ درصد و نتیجه آن ۹۷ درصد رای موافق اعلام شده است. به این ترتیب ۸۱ درصد از جمعیت واجد حق رای در این شبه‌جزیره نظر موافق خود را برای الحاق به روسیه اعلام کردهاند.
این حد نصاب بالایی است و تقریبا ۲۰ درصد بیشتر از شمار روس‌تبارها در کریمه را شامل می‌شود. در این همه‌پرسی غیر از مقامات محلی، ناظر بین‌المللی و خارجی وجود نداشت. در نتیجه راست آزمایی تخلف و تقلب احتمالی در آن دشوار است.
پارلمان کریمه پس از پایان شمارش آرا، خود را به عنوان دولت خود مختار مستقل و دارای حق حاکمیت کامل اعلام کرد. قانون‌گذاران کریمه در رایی مخفی تمایل خود به الحاق به روسیه را اظهار کردند و همچنین گفتند از این به بعد دولت اوکراین هیچگونه اختیار و اقتداری در کریمه ندارد و احکام و قوانین آن فاقد اعتبار است.
آنها گفتند تمامی اموال و دارایی های دولت اوکراین از جمله تاسیسات نظامی و جنگ افزارها به نفع دولت مستقل کریمه توقیف می‌شوند. پارلمان کریمه همچنین در دو درخواست جداگانه خواهان به رسمیت شناخته شده کریمه توسط سازمان ملل و موافقت دولت روسیه برای الحاق کریمه به عنوان واحدی خود مختار به جمهوری فدرال روسیه شد.
ولادیمیر کنستانتینوف رئیس پارلمان کریمه در مصاحبه با "ایتارتاس" گفت، افرادی از مردم کریمه که بنا به اعتقاد خود استقلال کریمه را نمی پذیرند و به دولت اوکراین وفادار هستند، چه در نیروهای نظامی و چه در نهادهای دولتی با پیگرد قضائی و برخورد های امنیتی روبرو نخواهند شد. اما در عین حال نیروهای نظامی اوکراین قرار است خلع سلاح شوند. پیش از برگزاری رفراندوم آتش‌بسی موقت بین روسیه و اوکراین در کریمه تا ۲۱ مارس منعقد شد. اما اینک به نظر می‌رسد نیرو های نظامی اوکراین چاره‌ای جز ترک محل فعالیت خود ندارند.
سرگئی اکسیونف نخست وزیر کریمه اعلام کرد به زودی روبل نیز پول ملی کریمه می‌شود اما انتظار می‌رود فرایند الحاق به روسیه تا یک سال طول بکشد.
واکنش‌های جهانی و منطقه‌ای
جهان غرب پیش از برگزاری رفراندوم، نظر منفی خود را پیشاپیش اعلام کرده بود. وتوی روسیه در شورای امنیت مانع تصویب قطعنامه علیه این همه‌پرسی شد و چین نیز با رابی ممتنع خود ترجیح داد بی‌طرفی اختیار کند. از این رو به نظر می رسد روسیه بعد از تشویق اوکراین به جدایی با خطر انزوا در دنیا مواجه باشد.
پوتین بعد از رفراندوم، کریمه را دولتی مستقل و دارای حق حاکمیت اعلام کرد. مقامات روسیه و از جمله پوتین در مذاکراتی که با رئیس جمهور امریکا و رئیس دولت آلمان داشتند رفراندوم کریمه را مطابق قوانین بین‌المللی و در راستای برخورداری مردم کریمه از حق تعیین سرنوشت تفسیر کردند. پوتین وضعیت کریمه را مشابه کوزوو می داند. روسیه پیش از رفراندوم در کریمه حاضر به گفتگو برای راه حل دیپلماتیک نشد.
دولت اوکراین در موضع‌گیری تندی، رفراندوم را مشابه سیرک در سایه حضور نظامی سنگین روسیه اعلام کرد. آمریکا و اروپا تحریم‌هایی را علیه برخی از مقامات روسیه از روز دوشنبه ۱۷ مارس اعمال کردند.
بحث تحریم‌ها بعد از حضور نظامی روسیه در کریمه مطرح بود اما اجرای آن موکول به تعیین تکلیف مسئله رفراندوم شد. تحریم‌ها در این مرحله شامل ممنوعیت سفر و توقیف اموال افراد هستند. اگر چه اسامی به صورت رسمی اعلام نشده‌اند اما گفته می‌شود اتحادیه اروپا ۲۱ نفر شامل ۱۰ مقام روسی ، ۸ مقام دولت محلی کریمه و ۳ نفر از فرماندهان پایگاه نظامی روسیه در سواستاپول را تحریم کرده است.
آمریکا نیز مشاوران پوتین ، یانوکوویچ رئیس جمهور مخلوع اوکراین ، نخست وزیر کریمه ، معاون رئیس دوما و چند تن دیگر از مقامات دولت فدرال روسیه را در فهرست مجازات قرار داده است.
پیامدهای رفراندوم
● بحران حاکمیت اوکراین برکریمه
رای بالای ساکنان شبه جزیره کریمه به جدایی از اوکراین مشکل اعمال حاکمیت اوکراین بر این منطقه استراتژیک دنیا را آشکار ساخت. اگر چه رفراندوم شرایط انتخابات آزاد ومنصفانه را نداشت و به شکلی غیر طبیعی با تحریک روسیه انجام پذیرفت. اما با فرض سلامت انتخابات، مشروعیت اعمال حکمرانی اوکراین بر کریمه زیر سئوال است.
مسئله الحاق به روسیه مسئله چالشی است. اما اینکه اکثریت مردم کریمه تمایل به طلاق سیاسی از اوکراین دارند واقعیتی غیر قابل انکار است. نتیجه رفراندوم آشکار شدن شکاف بزرگ سیاسی و فرهنگی بین کریمه و اوکراین است. البته گفتگو و مذاکره بین آنها می‌تواند و یا می‌توانست ابعاد بحران را کاهش دهد. اما اینک روس‌گرایان ساکن کریمه فرصت پیدا کردند تا تمایل قدیمی و پنهان خود را نشان دهند. با این وضعیت و موازنه قوا در کریمه کار اوکراین برای حفظ کریمه سخت شده است.
● تبعات اقتصادی
اهمیت اصلی کریمه برای اوکراین جدا از مزیت استراتژیک و نظامی‌اش فاکتور اقتصادی بوده است. دولت روسیه به خاطر حضور پایگاه نظامی در سواستاپول به اوکراین نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار کرایه سالانه می‌داد. حال این مبلغ علاوه بر سوبسید گاز دیگر برای اوکراین وجود ندارد. این در کنار کاهش ارزش پول اوکراین و بی‌ثباتی بعد از تنش با روسیه خسارت‌های جدی برای اوکراین ایجاد می‌کند.
اما کریمه نیز از خسارت مصون نیست. در حال حاضر آب و انرژی کریمه از اوکراین تامین می‌شود. وضعیت فعلی اگر با کمک روسیه همراه نشود کریمه را در وضعیت سختی قرار می‌دهد. سوابق روس‌ها نشان می‌دهد که روی کمک اقتصادی آنها نمی‌شود حساب کرد.
همچنین منبع اصلی بخش خدمات اقتصاد کریمه توریسم است. ناآرامی‌ها و درگیری‌ها باعث کاهش چشمگیر فعالیت تورهای مسافرتی شده است. بنابراین تاثیرات اقتصادی رفراندوم برای کریمه واوکراین هر دو منفی است. البته تاثیرات اقتصادی منفی دامنگیر روسیه وغرب نیز می‌شود.
● گسترش تنش بین غرب و روسیه
اصرار روسیه بر برگزاری رفراندوم و استقبال از الحاق آن به روسیه روابط غرب و روسیه را وارد فصل جدیدی ساخت که بعد از فروپاشی شوروی تا کنون چنین تیره نبوده است. هنوز نمی‌توان از بازگشت مناسبات جنگ سرد با قطعیت سخن گفت اما مناسبات غرب و روسیه به سمت تقابل پیش می‌رود. غرب در مرحله فعلی تحریم‌های سبکی را اعمال کرده و تصمیم‌گیران غربی هنوز امیدوار هستند روسیه از برخورد تهاجمی دست برداشته وبه به دیپلماسی روی خوش نشان دهد. اما رفتار کنونی روس‌ها چنین نشان نمی‌دهد.
تداوم وضعیت کنونی منجر به گسترش تحریم‌ها می‌شود. اما روسیه نیز واکنش متقابل نشان می‌دهد. وابستگی اقتصادی و بخصوص حضور پردامنه سرمایه‌داران روسی در بریتانیا و آلمان اعمال تحریم‌های سنگین را دشوار می‌سازد. وابستگی اروپا به گاز روسیه نیز محدودیت دیگری است که اروپا با آن مواجه است. البته اشتیاق اروپای شرقی به دلیل نگرانی از بازسازی اقتدار روسیه در بلوک شرق به تحریم‌های کمرشکن از اروپای غربی بیشتر است.
در عین حال روسیه نیز نسبت به تحریم‌ها آسیب‌پذیر است اما توانایی مقابله با آن را دارد. از آنجا که بعید به نظر می‌رسد اروپا به اندازه آمریکا حاضر به اعمال تحریم‌های سنگین شود، کارامدی سیاست تحریم در کوتاه مدت محل تردید جدی است. اما در مجموع اقتصاد جهانی از بحران کریمه متضرر می‌شود.
● معادلات نظامی
مقامات اروپایی و آمریکایی تصریح کردهاند که قصد مقابله نظامی با روسیه را ندارند. اما تحولات کریمه باعث افزایش همکاری و در هم تنیدگی ناتو و اوکراین می‌شود. می‌توان پیش‌بینی کرد که غرب به سمت تجیهز ارتش اوکراین و مانور نظامی در کنار مرزهای اوکراین برای بازدارندگی در برابر روسیه پیش برود. این اتفاق رقابت بین روسیه و ناتو را تشدید می‌کند و مهر پایانی بر همکاری های مقطعی بین آنها می‌زند.
● تشدید تنش در شرق اوکراین
نتیجه تحولات کریمه باعث تشویق روس‌گرایان در مناطق شرقی اوکراین به خصوص در خارکف و دنتسک در دنبال کردن رویه مشابه و خواست برگزاری همه‌پرسی می‌شود. افزایش درگیری‌های انها با مامورین دولتی اوکراین می‌تواند زمینه را برای دخالت روسیه و پیشروی به سمت شرق اوکراین آماده سازد.
پوتین در گفتگو با اوباما بار دیگر تاکید کرد که دولت جدید اوکراین در تامین امنیت روس تبارها و جلوگیری از اقدامات ناسیونالیست‌های افراطی اوکراین ناموفق بوده است. تکرار این موضع‌گیری می‌تواند علامتی دال بر تصمیم پوتین برای حضور نظامیان روسی در شرق اوکراین باشد. دولت روسیه طرحی را برای حل بحران اوکراین پیشنهاد کرده که بیشتر جدایی در این کشور را دامن می‌زند.
طبق طرح پیشنهادی لاوروف، اوکراین باید به توافقات یانوکوویچ با لهستان، بریتانیا و فرانسه باز گردد، زبان روسی زبان دوم رسمی اوکراین باشد، مجلس موسسان تشکیل شود و قانون اساسی اوکراین را برای تشکیل نظام فدرال در آنجا تغییر دهد. دولت اوکراین این شرایط را رد کرد.
پسامد رفراندوم تعیین حق سرنوشت در کریمه می‌تواند بی‌ثباتی در اوکراین را گسترش داده و چه بسا ماشه درگیری نظامی بین روسیه واوکراین را بچکاند. اگر چه هنوز عوامل بازدارنده بیشتر هستند.
● ایران و سوریه
اگر روند کنونی تقابل بین روسیه و غرب پیش برود وآهنگ آن شتاب یابد آنگاه تاثیرات مهمی بر روند مذاکرات اتمی ایران و ۱+۵ و همچنین جنگ داخلی سوریه خواهد داشت. عدم همراهی روس‌ها در حفظ فشار بر حکومت ایران، تصمیم گیران اصلی در تهران را تشویق می‌کند تا خواهان امتیازات بیشتری شوند و در نتیجه موفقیت در توافقنامه جامع هسته‌ای با مشکلات بیشتری مواجه گردد.
روسیه می‌تواند به ایران در دورزدن تحریم‌ها کمک کند. جنگ داخلی سوریه نیز با حمایت بیشتر و صریح‌تر روسیه جلو خواهد رفت و در نتیجه موضع بشار اسد به طور نسبی قوی‌تر می‌شود. البته می‌توان پیش‌بینی کرد حملات اسلام گرایان افراطی به روسیه و عملیات تروریستی در داخل خاک این کشور نیز افزایش یابد. حتی ممکن است خلع سلاح شیمیایی سوریه نیز متوقف شود.
● تحولات داخلی سیاست آمریکا
یکی از ترکش‌های مهم تحولات کریمه سیاست داخلی آمریکا است. این اتفاق باعث می شود رویکرد سیاست خارجی اوباما وطیف چپ دموکرات‌ها که مبتنی بر پذیرش چند جانبه‌گرایی و پرهیز از سیاست‌های تقابلی و ترجیح دیپلماسی بر برخورد نظامی بود زیر سئوال رود و دیدگاه‌های رقیب که معتقد به برخوردهای تند هستند ، فضای بهتری برای طرح بیابد.
این فضا ظرفیت آن را دارد که در انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا کفه آراء را به نفع جمهوری‌خواهان تغییر دهد. در حال حاضر جمهوری‌خواهان اوباما و دولتش را سرزنش می‌کنند که نرمش و برخورد ضعیف آنها باعث رویکرد تهاجمی پوتین و ارائه تصویری ضعیف از آمریکا در دنیا شده است.
سناتور مک‌کین تحریم‌هایی را که اوباما وضع کرد ، باعث تشویق روسیه به پیشروی دانست. او همچنین گفت: «ایالات متحده درباره سوریه از خود ضعف نشان داد و به آنچه مسکو دیکته کرده بود عمل کرد، در نتیجه پوتین از این ضعف استفاده کرد و آنچه اکنون در اوکراین اتفاق می افتد از عواقب سیاست‌های اوباما در سوریه است
● تضعیف نظم بین‌المللی و سازمان ملل
ویژگی اصلی سیاست روسیه بی‌اعتنایی به نظم بین‌المللی و رویه‌های موجود در دنیا است. این مسئله باعث تضعیف هر چه بیشتر نقش‌آفرینی سازمان ملل نیز می‌شود. پسامد این ماجرا نیروهایی را در دنیا تقویت می‌کند که عصیان در برابر ساختار حقوقی و نظام جهانی را تشویق می‌کنند و به دنبال شالوده‌شکنی ساختار موجود هستند.
اگر چه نتیجه رفراندوم به صورتی قوی تمایل به الحاق کریمه به روسیه را نشان داد اما هنوز ماجرای کریمه به پایان نرسیده است. مقامات پارلمان روسیه اعلام کردند بزودی پاسخ تقاضای دولت کریمه را خواهند داد. ولی این پروسه نمی‌تواند به سرعت طی شود. جدایی کریمه از اوکراین تقریبا قطعی به نظر می‌رسد اما الحاق آن به روسیه اگر چه احتمالش بالا است اما هنوز صد در صد نیست.
باید دید زورآزمائی روسیه و غرب به کجا می‌انجامد. علی‌رغم همه علائمی که تایید کننده گسترش منازعه هستند اما هنوز پنجره فرصت برای ترمیم روابط و فرو نشاندن بحران بسته نشده است. ولی در کل احتمال گسترش تقابل و صف‌آرائی در کوتاه مدت بیشتر است.
نظرها
نظری وجود ندارد.