اجلاس سران عرب و دست خالی ائتلاف ملی سوریه

به نظر می‌رسد کویتی‌ها در میزبانی سران اتحادیه عرب، موفق شدند اصول و مبانی اولیه دیدگاه‌های متفاوت کشورهای حاضر در جلسه سران را به شکلی تأمین کنند و رسیدگی به اختلافات برانگیخته میان این کشورها را برای یک دوره زمانی دیگر به تعویق بیاندازند.

در موضوع اسرائیل، اندیشه بنیادی مخالفت با «یهودی بودن کشور اسرائیل» که مورد توجه فلسطینی‌ها و کشورهای رادیکال در قضیه فلسطین است، به اتفاق آراء تصویب شد و مسئولیت به بن‌بست رسیدن فرآیند صلح خاور میانه بر گردن دولت تل‌آویو افتاد.

در مسأله سوریه ضمن درخواست روشن از سازمان‌های بین‌المللی از جمله شورای امنیت برای اجرائی کردن مفاد "ژنو ۱" در قالب قطعنامه‌های سازمان ملل، «ائتلاف ملی سوریه» به عنوان نماینده مشروع و قانونی ملت سوریه به رسمیت شناخته شد و این حق را یافت تا در نشست‌های شورای وزیران اتحادیه عرب شرکت کند. البته این حق فاقد آن بود که کرسی دائم سوریه در اتحادیه عرب در اختیار این ائتلاف قرار گیرد.

در این نشست کویتی‌ها تلاش کردند دو سوی منازعات را در نظر گیرند و به هر دو طرف طوری توجه کنند که موجب رویاروئی دیدگاه‌های متضاد نشوند. تعداد کشورهای مخالف با اعطای کرسی سوریه به مخالفان بشار اسد نیز به حداقل خود رسید و کشورهایی مانند مصر و سودان ملاحظات گذشته خود را کنار گذاشتند و از جرگه کشورهای مخالف خارج شدند. لبنان از موضع بی‌طرفانه خود سخن گفت و تنها عراق و الجزایر بر دیدگاه‌های مخالف خود اصرار ورزیدند.

مرزبندی عراق با ائتلاف ملی سوریه

دولت عراق که خود را هم‌پیمان ایران می‌داند و برخی آن را متهم می‌کنند کمک‌های مالی و تسلیحاتی در اختیار بشار اسد قرار می‌دهد، از همان ابتدای بحران سوریه موضعی مخالف با اپوزیسیون این کشور گرفته اما الجزایر به دلیل وضع داخلی خود و مخالفت با «بهار عربی» از یک سو، و رقابت‌های دور و نزدیک خود با مراکش از سوی دیگر که از طرف بلوک عربستان سعودی حمایت می‌شود، به شدت با اعطای کرسی سوریه در اتحادیه عرب به مخالفان، مخالف است.

الجزایر انجام چنین کاری را در منافات با روح حاکم بر تعهدات اعضای اتحادیه عرب دانست و نبیل عربی، دبیرکل اتحادیه هم از این دیدگاه‌های آنها حمایت کرد. اما چون نشست قبلی سران عرب در پایتخت قطر، اعطای کرسی سوریه به مخالفان را تصویب کرده است، عدول از آن طبق قوانین حاکم در اتحادیه عرب امکان‌پذیر نیست و از این رو هم عراق و هم الجزایر پذیرفتند که در تابستان آینده این موضوع مورد بحث قرار گیرد و به نتیجه برسد.

در این راستا الجزایر موضع ملایم‌تری نسبت به عراق اتخاذ کرد و حتی حاضر شد رأی ممتنع بدهد. اما عراقی‌ها همچنان بر خواسته‌های خود اصرار می‌کنند و مطالبات عریض و طویلی در این باره ارائه کرده‌اند.

آنها می‌خواهند بدانند اگر کرسی سوریه در اختیار مخالفان قرار گیرد، وضعیت اعضای ائتلاف ملی سوریه از نظر دیپلماتیک چه خواهد شد؟ آیا مقر دائمی اتحادیه عرب در قاهره آنها را بعنوان دیپلمات به رسمیت خواهد شناخت یا نه.

از نظر عراقی‌ها چنین کاری اساسا با مشکل روبرو خواهد شد چون در هر کشوری از اتحادیه عرب، تعداد زیادی از اعضای ائتلاف ملی سوریه وجود دارند و بنابراین همه آنها باید به عنوان دیپلمات شناخته شوند.

موضوع دوم از نظر عراقی‌ها آن است که ائتلاف ملی سوریه نماینده همه نیروهای اپوزیسیون این کشور نیست و بنابراین اتحادیه عرب نمی‌تواند آن را به عنوان تنها نماینده در نظر بگیرد.

به نظر می‌رسد نماینده عراق در اجلاس سران عرب در کویت موفق شد این دیدگاه دولت کشور متبوع خود را به کرسی بنشاند، زیرا واژه «تنها» نماینده ملت سوریه در توصیف ائتلاف ملی، از متن بیانیه نهائی حذف شد.

همچنین عراقی‌ها موفق شدند بند چهارم بیانیه نهائی اجلاس سران در کویت را به شکلی تغییر دهند که طبق آن نماینده ائتلاف ملی سوریه در جلسات اتحادیه عرب شرکت کند و به سخنرانی بپردازد اما حق نداشته باشد که روی صندلی سوریه بنشیند و پرچم انقلابیون را در تریبون خود برافراشته سازد.

این رویکرد میانه، با روحیه کویتی‌ها که می‌خواستند در همه چیز حد اعتدال را رعایت کنند و جلوی قهر برخی اعضا و ترک جلسه را بگیرند، سازگار بود و در نهایت همین رویه میانه بر فضای اجلاس حاکم شد. احتمال می‌رود این رویه در آینده نیز ادامه یابد و برای هر مشکلی، کویت تلاش کند تا راه میانه را بیابد.

کویت در صدد کنترل کشمکش‌ها

در ارتباط با اختلافات میان عربستان سعودی، امارات و بحرین با قطر، کویتی‌ها وعده دادند که در آینده نزدیک خبرهای خوشحال کننده‌ای ارائه خواهند داد، اما توضیح بیشتری درباره این خبرها ندادند. ظاهرا قرار است شیخ صباح الأحمد امیر کویت، یک «نقشه راه» ارائه کند.

بر خلاف عرف رایج در بیشتر نشست‌های سران در سال‌های اخیر، این بار کویتی‌ها چارچوب تعهدات اعضای اتحادیه عرب در قانون اساسی آن را بعنوان دستور کار خود انتخاب کردند. طبق این دستورالعمل هر گونه دخالت در کشورهای دیگر عربی به ویژه کشورهای «بهار عربی» ممنوع می‌شود.

این موضوع می‌تواند شکل روابط مصر و قطر را مشخص کند. زیرا موضوع ادعائی دخالت قطر در مصر از طریق کمک به اخوان‌المسلمین و برنامه‌های تبلیعاتی آنها در تلویزیون الجزیره به نوعی کنترل خواهد شد.  با این مکانیسم جدید مهم‌ترین گام برای حل اختلافات شکل گرفته در جهان عرب برداشته می‌شود.

به نظر می رسد کویتی‌ها چارچوب طرح مناقشات میان کشورهای عربی را پیدا کرده‌اند و بعید است که دیگر کشورها با آن مخالفت کنند. برای اجرائی کردن پایه گفتگوها، جلسات کوچک سران با میانجی‌گری امیر کویت تشکیل خواهد شد و یک کمیته مفصل مسئول پی گیری این نشست‌های محدود خواهد بود تا تماس‌های دائمی میان سران برقرار باشد. کویتی‌ها در این دستورالعمل تلاش می‌کنند یک راهبرد شورائی به ویژه میان عربستان سعودی، امارات، بحرین، مصر و قطر بر سر موضوعات اختلافی ایجاد کنند.