فاجعه سد فشافویه: کمبود آب یا ورود فاضلاب؟

جسد شناور میلیون‌ها ماهی روی آب‌های سد فشافویه در شهرستان ری، یکی دیگر از فجایع بزرگ زیست محیطی را رقم زده است. فاجعه‌ای که بر سر علت و مقصر آن اختلاف‌های زیادی بین سازمان‌های دولتی وجود دارد.

خبر مرگ بیش از ۲ میلیون ماهی در سد فشافویه نخستین بار روز ۳ اردیبهشت توسط رئیس اداره محیط زیست شهرستان ری اعلام شد. طبق اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، دلیل اصلی این واقعه رها شدن فاضلاب شهرکی مسکونی، به‌نام واوان، در آب‌های دریاچه سد فشافویه بوده است.

با این‌حال‌ شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرده است دلیل مرگ این ماهی‌ها کمبود اکسیژن آب دریاچه و استفاده بیش از ظرفیت، از آن بوده است.

در پی این حادثه، مدیرعامل شرکت آبفای تهران به خبرنگاران اعلام کرد هدف از احداث بند خاکی فشافویه، کاربری کشاورزی بوده است و نه پرورش ماهی و ظرفیت بهره‌برداری از آن نیز برای پرورش تنها ۲۰۰ هزار قطعه ماهی بوده است. بنا براین با کاهش میزان آب سد، وجود این تعداد ماهی در آن، منطقی به نظر نمی‌رسد.

به گفته محمود پرورش،« تغذیه این بند خاکی از رواناب‌های سطحی از کانال نواب، پساب‌های کشاورزی و همچنین پساب فاضلاب شهرک واوان است که چون این فاضلاب از میان ۱۲ هکتار نی‌زار عبور می‌کند، پالایش می‌شود».

به گفته مدیرعامل شرکت آبفای تهران، پساب خروجی این فاضلاب با استانداردهای لازم برای کاربری کشاورزی منطبق است. ولی اگر سازمان حفاظت محیط زیست می‌خواهد از این آب برای پرورش ماهی استفاده کند، باید اقدام‌های لازم در این مورد صورت گیرد.

«افزایش غلظت آلودگی و تراکم ماهی در دریاچه»

سازمان حفاظت محیط زیست ایران ۷ اردیبهشت در پاسخ به شرکت آب و فاضلاب و همچنین مطالب رسانه‌های مختلف در مورد این فاجعه جوابیه‌ای صادر کرده است.

به گفته این سازمان «به دلیل کاهش نزولات جوی و آب ها ی سطحی و همچنین جداسازی آب کانال نواب که جهت آبیاری اراضی کشاورزی صورت گرفت، تقلیل بار آلودگی ورودی که در گذشته بر اثر اختلاط آب های سطحی با فاضلاب ایجاد می شد ، بدلیل افزایش سهم فاضلاب اتفاق نیفتاده و در نتیجه دریاچه با غلظت آلودگی مواجه گردیده است».

از سوی دیگر، سازمان محیط زیست نیز به استفاده بیش از ظرفیت از سد فشافویه، برای پرورش ماهی اذعان داشته و اعلام کرده است: «رهاسازی بچه ماهی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۲  هم‌ زمان با کاهش حجم آب دریاچه باعث افزایش تراکم بچه ماهی بیش از ۸ برابر ظرفیت زیستی دریاچه شده و این امر موجب ایجاد شرایط نامناسب برای حیات آبزیان و در نتیجه اتلاف آنها گردیده است».

شهرک‌هایی که سیستم فاضلاب ندارند

غیر از پرورش بیش از اندازه ماهی در سد فشافویه، مساله‌ اصلی دیگری که در این میان مطرح شده است، عدم وجود ساختار مناسب دفع فاضلاب برای شهرک واوان و بسیاری از شهرک‌های جدید دیگر است.

به گفته سازمان حفاظت محیط زیست، شرکت آب و فاضلاب منطقه حدود ۶۰ درصد احداث تصفیه فاضلاب این شهرک را به پیش برد، اما پس از آن به دلیل آنچه که نداشتن بودجه عنوان کرده‌اند کار را متوقف کرد.

شهرک واوان حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر جمعیت دارد و فاضلاب این شهرک به صورت خام وارد دریاچه سد فشافویه می‌شده است که محل پرورش ماهیان گرمایی بوده است.

طبق اعلام اداره کل محیط زیست استان تهران، شبکه جمع آوری فاضلاب شهرک واوان تا حد زیادی پیشرفت کرده است. برای تصفیه فاضلاب نیز باید تجهیزات لازم نصب شود، اما به علت کمبود اعتبارات  این بخش به مرحله بهره برداری نرسیده است.

داریوش گل‌علیزاده، معاون فنی اداره کل محیط زیست استان تهران، به خبرگزاری کار ایران، ایلنا، گفت طبق برنامه زمان بندی که سال در ۱۳۹۱ به اداره کل محیط زیست استان تهران داده شده قرار است این شبکه فاضلاب تا مهرماه سال ۱۳۹۳ به بهره برداری برسد.

گل علیزاده با بیان این‌که اداره محیط زیست شهرستان اسلامشهر و شهر ری اخطارهای لازم را به شرکت آب و فاضلاب جنوب غرب استان تهران داده بودند، گفت: «با این وجود این اخطارها شرکت آب و فاضلاب، پساب شهرک واوان را به صورت خام و تصفیه نشده وارد دریاچه پرورش ماهی می‌کرد.»

به گفته این مقام مسئول در اداره محیط زیست تهران، اکثر پروژه‌های «مسکن مهر» فاقد شبکه جمع‌آوری فاضلاب هستند. به عنوان مثال شهرک پردیس  نیز دچار همین مشکل بود که با پیگیری‌های بسیار تا حدی این مشکل حل شده و در حال حاضر نیز مسکن مهر در پیشوای ورامین نیز دارای چنین مشکلی است.

دستور استاندار تهران برای پیگیری موضوع

با اعلام خبر مرگ دو میلیون ماهی در سد فشافویه، استاندار تهران نیز دستور پیگری فوری را برای روشن شدن موضوع صادر کرد.

سید حسین هاشمی در مورد گزارش‌های متفاوت از سازمان حفاظت محیط زیست و اداره آبفای تهران در مورد دلیل اصلی مرگ دو میلیون ماهی در این سد گفت: « تا زمانی که کار دقیق کارشناسی نشود نمی توان اظهار نظر کرد.»

محمد هادی حیدرزاده، مدیرکل محیط زیست استان تهران نیز از تشکیل جلسه‌ای برای بررسی آلودگی دریاچه سد فشافویه خبر داد و گفت: « در این جلسه تا اطلاع ثانوی بهره برداری از ماهیان این دریاچه تعلیق شد.»

در این جلسه که با حضور نمایندگان آب و فاضلاب، اداره کل مدیریت بحران استانداری، فرمانداری ری، فرمانداری اسلامشهر، شیلات استان، محیط زیست، آب منطقه‌ای و دانشگاه علوم پزشکی تهران در محل اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران برگزار شد، ارائه برنامه زمان بندی بهره برداری از سیستم تصفیه فاضلاب شهرک مسکونی واوان توسط آبفای تهران، بررسی کیفیت آب‌های سطحی و ورودی دریاچه سد فشافویه توسط محیط زیست و آب منطقه ای و ارائه راهکارهای کوتاه مدت جهت تقلیل بار آلودگی رودخانه کرج و کانال‌های منتهی به آن به تصویب رسید.

واکنش رسانه‌‌ها به مرگ ماهیان فشافویه

فاجعه زیست محیطی در سد فشافویه استان تهران به طور گسترده در خبرگزاری‌ها، وب‌سایت‌ها و روزنامه‌های مختلف انعکاس یافته و برخی رسانه‌ها نیز سعی در «کشف حقیقت» داشته‌اند.

وب‌سایت «عصر ایران» در مطلبی با عنوان «چه کسی در دولت راستگویان دروغ می‌گوید؟» به تناقض موضع‌گیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت آب و فاضلاب تهران با یکدیگر پرداخته و با توجه به آن که هر دوی این سازمان‌‌ها دولتی هستند، از وزیر نیرو و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خواسته است هرچه سریع‌تر به موضوع رسیدگی کرده و نتیجه را به طور شفاف اعلام کنند.

به نوشته این وب‌سایت، «یا فاضلاب تصفیه نشده شهرک واوان به سد ریخته و آب را آلوده کرده و ماهیان را کشته است یا آن که پساب وارده ، تصفیه شده  بوده (ولو با نی زارها طبق ادعای آب و فاضلاب) و تنها کمبود آب این فاجعه را رقم زده است».

«عصر ایران» سپس نتیجه گرفته است: «بی هیچ تعارفی باید گفت که در این میان ، یکی دارد دروغ می گوید:علت این فاجعه زیست محیطی، یا فاضلاب شهرک واوان بوده یا نبوده. اگر بوده ، آب و فاضلاب استان تهران قلب واقعیت می کند و اگر نبوده، مدعای محیط زیست خلاف واقع است».

اما وب‌سایت«پارسینه» احتمال دیگری را در این میان مطرح کرده است. این وب‌سایت با انتشار یادداشتی با عنوان «ماجرای مرگ ماهیان سد فشافویه چه پشت پرده ای دارد؟» از محمد حیدری، روزنامه‌نگار، اشاره کرده است که اگر مرگ این ماهی‌ها بر اثر افزایش غلظت آلودگی فاصلاب بود، باید این مرگ‌ها به طور تدریجی رخ می‌داد، اما شواهد نشان می‌دهد این تعداد ماهی به یک‌باره تلف شده‌اند.

یادداشت وب‌سایت پارسینه در نهایت این پرسش را مطرح می‌کند که «آیا نمی توان این فرض را مطرح کرد که تخلیه یک ماده سمی در آبگیر عامل اصلی این رویداد است؟»