مرگ روزاﻧﻪ ۳۱۰ نفر در ﺗﻬﺮان بر اثر آلودگی هوا

روزاﻧﻪ ۳۱۰ ﻧﻔﺮ در ﺗﻬﺮان بر اثر پیامدهای آلودگی هوا می‌میرند. این جدیدترین آمار میزان مرگ و میر مرتبط با آلودگی هوا است که توسط یکی از اعضای کمیسیون اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺠﻠﺲ ایران اعلام شده است.

ﻣﺤﻤﺪ‌ﺟﻮاد ﻧﻈﺮی‌ﻣﻬﺮ، با وجود ارائه این رقم گفته است که آمار مستندی در مورد شمار قربانیان هوای آلوده در ایران وجود ندارد.

او با تأکید بر اینکه اگر از میزان ﮔﺎزﻫﺎی حاصل از رفت ‌و ‌آمد خود‌روها یا منابع دیگر ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد، آﻣﺎر ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ و ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ‌ﯾﺎﺑﺪ، گفته است: «این ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﯿﻤﺎری‌ها هستند. به همین دلیل ﺑﺎﯾﺪ از وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ، اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺷود ﺗﺎ ﮔﺎزﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﻃﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽ‌ﺷﻮند، ﮐﻤﺘﺮ در ﻣﺤﯿﻂ ﭘﺨﺶ ﺷﻮﻧﺪ.»

«سلامت نیوز» گزارش کرده که کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت هم وضعیت هوای تهران را در روزهای اخیر «ناسالم برای گروه‌های حساس» اعلام کرده است.

او گفته است: «در این شرایط افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند.»

در روزهای گذشته، معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان محیط زیست هم با ابراز تاسف از پنهان‌کاری‌های انجام شده در مورد اثرات بنزین آلوده بر سلامت مردم، گفته است: «رویکرد دولت یازدهم شفاف‌سازی در مورد موضوع و حل بحران آلودگی هوا از طریق برنامه مدون عملیاتی و حذف بنزین آلوده پتروشیمی است.»

یوسف رشیدی، سرپرست مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، هم با اشاره به صحبت‌های ابتکار، گفته است: «غفلت بزرگی که در گذشته رخ داد، این بود که حلال‌های پتروشیمی به عنوان بنزین پتروشیمی مورد استفاده قرار گرفت، در حالی که در هیچ کجای دنیا، حلال‌های صنعتی به ‌عنوان بنزین مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.این حلال‌ها شامل بنزن و آروماتیک؛ ترکیبات سرطان‌زای حلقوی هستند که کاربرد متفاوتی دارند.»

برخی کارشناسان معتقدند که با متوقف شدن استفاده از حلال‌های پتروشیمی به جای بنزین، میزان آلودگی هوا کاهش چشمگیری پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، پس از حدف این حلال‌ها، تهران از ابتدای سال جاری، شش روز هوای پاک و ۴۲ روز هوای سالم داشته است.

بحران آلودگی هوا اما به ایران محدود نمی‌شود و بلای جان بسیاری از مردم جهان است. گازهای سمی تهدیدی جدی برای سلامت بیماران تنفسی، کودکان و سالمندان به شمار می‌روند و یکی از تازه‌ترین گزارش‌های «سازمان بهداشت جهانی» به‌تاریخ ۲۵ مارس ۲۰۱۴، می‌گوید که آلودگی هوا تنها در سال ۲۰۱۲، باعث مرگ هفت میلیون نفر شده و خود را به صدر جدول عوامل خطر‌‌آفرین برای سلامت انسان رسانده است.

در ایران، سال‌هاست وضعیت آلودگی هوا بحرانی است. بهمن‌ ماه سال گذشته، محمد ناظمی اردکانی، رئیس سازمان ثبت احوال ایران، با تأیید افزایش میزان مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا گفت که ‌میزان مرگ و میر در کلان‌شهرها با افزایش آلودگی هوا افزایش پیدا می‌کند.
کودکان، اولین قربانیان آلودگی هوا

آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران مانند تهران، اصفهان، مشهد، شیراز، تبریز، اراک و زنجان هر سال سبب مرگ هزاران نفر می‌شود.

با وجود آن‌که آمار دقیقی از این نوع مرگ‌ها وجود ندارد، اما برخی منابع رسمی از مرگ دست ‌کم ۸۰ هزار نفر در سال در کل ایران و حدود دو هزار و ۷۰۰ نفر در تهران خبر داده‌اند.

در این آمار‌ها مشخص نیست چه تعداد از جان‌باختگان کودک بوده‌اند، اما خبر‌هایی از ابتلای بیش از ۳۰ درصد کودکان تهرانی به آسم و آلرژی به گوش می‌رسد. در دیگر شهرهای بزرگ نیز وضعیت احتمالاً چندان بهتر از این نیست.

کودکان اما برای جلب توجه افکار عمومی به نقض حقوق‌شان و اعتراض به بی‌برنامگی‌ها در این زمینه، در برنامه‌هایی مثل تجمع در مقابل استانداری‌های برخی شهرها، فرستادن نامه‌ برای مسئولان و مدیران شهری به منظور طرح مطالبات‌شان، درست کردن پازل بزرگ قله دماوند و ... شرکت کرده‌اند.

جشنواره‌ای هم با عنوان «کودک، نوجوان و هوای پاک» در ایران برگزار می‌شود، اما این اعتراض‌ها و برنامه‌ها نیز تا به امروز راه به جایی نبرده‌اند و در موضوع آلودگی هوا و حقوق کودکان، در همچنان بر همان پاشنه پیشین می‌گردد.

گر‌‌چه دولت جدید طرح‌ تازه‌ای را برای مقابله با آلودگی هوا تصویب کرده است، اما حجم مشکلات و پیچیدگی‌های مربوط به بحران آلودگی هوا به گونه‌ای بوده که بعید است راهکار‌‌ها و برنامه‌های پیش‌بینی شده به این زودی‌ها به نتیجه برسد.

دولت و آلودگی هوا

بر اساس طرح تازه دولت، وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت کشور باید تا ابتدای سال ۱۳۹۴ تمام اطلاعات و داده‌های موجود در مورد سهم آلودگی هوا در مرگ و میر و بروز بیماری‌ها در میان شهروندان ایران را بررسی کند و اولین گزارش خود را ارائه دهد.

این وزارت‌خانه همچنین مأموریت دارد سهم آلودگی‌ها در بیماری‌ها و مرگ و میر شهروندان را به صورتی شفاف مشخص کند.

در حال حاضر تنها کاری که در مواقع بحرانی و هنگام آلودگی شدید هوا صورت می‌گیرد، تعطیل کردن مهد‌های کودک و مدرسه‌ها است. پاییز و زمستان سال گذشته، برخی از شهرهای ایران شاهد تعطیلی پی‌در‌پی مراکز آموزشی و آماده‌باش مراکز درمانی بر اثر آلودگی هوا بودند.

این در حالی است ‌که در مواقع آلودگی شدید، هوای درون خانه‌ها لزوماً بهتر از هوای بیرون نیست.

با نگاهی به شیوه مواجهه حکومت با موضوع آلودگی هوا، به نظر می‌رسد این مسأله به موضوعی عادی تبدیل شده است و حساسیت‌های لازم در مورد آن به خرج داده نمی‌شود. البته در سال‌های اخیر عده‌ای از حقوقدان‌ها درباره پیامدهای حقوقی آلودگی هوا و نادیده گرفته شدن حق مردم در این زمینه هشدار داده‌اند، اما این هشدارها تا به حال راه به جایی نبرده‌اند و به مراجع قضایی نرسیده‌اند.

جمعیت بیش‌تر، هوای کم‌تر

در حالی که بخش عظیمی از جمعیت فعلی ایران، سهمی از آسمان آبی و هوای پاک ندارند، به جای تلاش برای ایجاد تغییر در این وضعیت، سخن از سیاست‌های تشویقی برای افزایش جمعیت به میان می‌آید.

حال پرسش این است که در این اوضاع و احوال و با توجه به این‌که وضعیت ایران از نظر آلودگی هوا، فرسایش خاک و میزان بارندگی و کمبود آب آشامیدنی بحرانی است، آیا سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیت، باعث نقض بیشتر حقوق شهروندان نمی‌شود؟

از سوی دیگر، مشخص نیست آیا وزارت بهداشت در برنامه جدید کنترل و کاهش آلودگی هوا، نگاه ویژه‌ای به کودکان دارد یا نه، و آیا به وضعیت خاص آنان در مواجهه با آلودگی هوا توجه کرده است یا خیر، اما سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیت کودکان با جدیت در این وزارت‌خانه پیگیری می‌شود؛ سیاست‌هایی که اجرا شدن‌شان پیش و بیش از هر چیز، حق اولیه کودکان را برای تنفس هوایی سالم به خطر می‌اندازد.

مسئولان جمهوری اسلامی، صحبت‌ها و سخنرانی‌های رهبر ایران را در همه زمینه‌ها فصل‌الخطاب می‌دانند و عمل به آن را وظیفه شرعی. رهبر جمهوری اسلامی در طول دو سال گذشته، بر ضرورت افزایش جمعیت، پای فشرده است، بدون آن‌که اظهار ‌نظری درباره وضعیت بحرانی آلودگی هوا و بحران محیط زیست ایران کرده باشد.

او در یکی از موضع‌گیری‌هایش درباره رقم مطلوب جمعیت ایران گفته است که «ما دست‌ کم را گرفتیم که گفتیم ۱۵۰میلیون. بیش‌تر هم می‌شود.»

آیا ایران واقعاً امکان و ظرفیت داشتن چنین جمعیتی را دارد؟ آلودگی هوا تا چه اندازه در این معادلات تأثیر‌گذار است و آیا می‌تواند عامل تعیین‌کننده‌ای در تعیین جمعیت مناسب یک سرزمین باشد؟

گر‌چه بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین خطرهایی است که جان و سلامتی انسان‌ها را تهدید می‌کند اما ناصر کرمی، استاد گروه محیط زیست و چشم‌اندازهای طبیعی دپارتمان جغرافیای دانشگاه برگن نروژ، معتقد است که آلودگی هوا بحران جهانی نیست.

این نویسنده محیط زیست می‌گوید: «آلودگی هوا حتی در خود ایران هم یک بحران موقت است. به این معنا که اگر از فردا صبح شرایطی ایجاد شود که تولید و استفاده از خودروهای آلاینده به صرفه نباشد و مالیات سنگینی برای خودرو و دیگر آلاینده‌ها وضع شود، میزان آلودگی هوا کاهش چشم‌گیری پیدا می‌کند.»

تا زمانی که چنین اتفاقی بیفتد، تکلیف کسانی که قرار است در این آلودگی زندگی کنند چیست؟

نظری مهر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس ایران در این مورد ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻃﺮح وﯾﮋه‌ای ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﺮوز آﻟﻮدﮔﯽ هوا دارد یا خیر گفته است: «ﻣﺠﻠﺲ ﻃﺮح‌های ﺑﺴﯿﺎری را اراﺋﻪ ﮐﺮده اﻣﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺮح‌ها ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻧﺸﻮند، مسأله‌ای ﺣﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.»

نظری مهر اضافه کرده است که در دوره ﮔﺬﺷﺘﻪ شش ﻃﺮح در اﯾﻦ ﺑﺎره مطرح شده اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اراﺋﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه است. به گفته وی این طرح‌ها باید ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺮی ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺟﺮا و ﭘﺲ از آن، ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ وارد ﮐﺎر ﺷﻮد.

این نماینده مجلس همچنین گفته است: «ﻣﺎ در ﻣﺠﻠﺲ برنامه‌ﻫﺎی چهار و پنج ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﺟﺮا ﺷﻮد. اگر این اتفاق نیفتد، آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا مانند ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻫﺮ ﺳﺎل باعث بیش‌ترین ﺗﻌﺪاد ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ خواهد شد و ﺗﻬﺮان در اﯾﻦ مورد ﺑﺎ ﺗﻠﻔﺎت ﺑﺎﻻی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ.»

در شرایط موجود به نظر می‌رسد همچنان روزانه میزان زیادی آلاینده وارد دستگاه تنفسی شهروندان خواهد شد و برنامه‌های مورد نظر دولت، اگر عملیاتی هم بشوند، دست‌کم به این زودی‌ها به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.