انتخابات سوریه؛ مانور مشروعیت اسد

پیام انتخابات سوریه می‌تواند آن باشد که اسد به زودی رفتنی نیست. انتخابات تفاوتی در موقعیت او ایجاد نمی‌کند بلکه تنها موجب افزایش دو قطبی در این کشور و تشدید جنگ داخلی خواهد شد.

برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سوریه رویدادی مهم و تاثیر گذار بر سرنوشت این کشور و به خصوص جنگ داخلی است. انتخابات در روز سه شنبه سوم ماه ژوئن و بعد از جنگ داخلی سه ساله خونین سوریه برگزار می‌شود.

بعد از اوج‌گیری جنبش اعتراضی سوریه کمتر کسی تصور می‌کرد بشار اسد بتواند برای بار سوم در انتخابات ریاست جمهوری سوریه شرکت کند. حتی نزدیکان او نیز در مذاکرات موسوم به «ژنو ۲» تردید داشتند که انتخابات یاد شده بر سر موعد برگزار شود. اما سیر حوادث به نحو پیش بینی‌ناپذیر جلو رفت و اکنون بشار اسد با تثبیت موقعیت خود در آستانه آغاز سومین دوره ریاست جمهوری‌اش قرار دارد.

تقریبا با اطمینان می‌توان گفت وی برنده انتخاباتی است که به خلاف انتخابات‌ شبه رفراندومی گذشته، از حالت تک‌ کاندیدایی به چند کاندیدایی تغییر شکل داده است. اما به نظر می‌رسد ماهیت صوری انتخابات دست نخورده باقی مانده است. انتخابات پیش‌رو رقابتی نیست و دو رقیب ضعیف که خود بخشی از دستگاه تبلیغاتی برای بشار اسد و حقانیت وی در جنگ داخلی سوریه هستند مشکلی برای بلامنازع بودن قدرت اسد باقی نمی گذارند.

قانون انتخابات به نحوی تغییر یافته که انتخابات ریاست جمهوری به صورت چند کاندیدایی برگزار شود اما در عین حال با وضع شرایطی به شکل ساختاری اپوزیسیون از مشارکت و رقابت در انتخابات محروم شده است.

توجه به این مسئله و همچنین رد صلاحیت نزدیک به ۱۸ کاندیدا توسط دادگاه قانون اساسی، آزاد بودن انتخابات را نیز بی‌معنی می‌سازد. دو کاندیدای دیگر متعلق به هیئت حاکمه و اپوزیسیون معتدلی هستند که توسط حکومت سوریه تحمل شده‌اند .

حسن النوری و ماهر حجار رقبای اسد چهره‌های شاخص و رده اولی در عرصه سیاسی سوریه نیستند. حسن النوری ۵۴ ساله فارغ‌التحصیل دانشگاه کندی آمریکا عضو سابق پارلمان و وزیر توسعه امور اداری و مسائل پارلمانی سوریه در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ بوده است. وی از سال ۲۰۰۶ تا کنون سمت های عضویت در شورای مشورتی وزارت حمل و نقل و هیات موسس پست سوریه را بر عهده داشته است. او به لحاظ سیاسی موافق و ستایش‌گر عملکرد بشار اسد در فاجعه انسانی سوریه بوده و تنها اختلاف نظر وی انتقاد به تیم اقتصادی بشار اسد است.

ماهر حجار ۴۶ ساله سوابق متفاوتی با النوری دارد. او فرد سنی مذهب و از خانواده‌ای است که در شهر حلب جزو علماء سنی مشهور بوده‌اند. او فارغ‌التحصیل دانشگاه حلب است که در جوانی جذب حزب کمونیست سوریه شد اما بعد از انشعابات در این حزب به شاخه قدری جمیل پیوست و عضو حزب اراده ملت سوریه شد.

حجار مسئول شاخه حلب حزب اراده ملت است. در سال ۲۰۱۲ بعد از اصلاحاتی در قانون پارلمان وی به نمایندگی از شهر حلب انتخاب شد و زمانی در انتخابات در سوریه شرکت کرد و با برنامه اصلاحی دولت سوریه برخورد مثبت داشت که جنگ داخلی به اوج رسیده و ده ها هزار نفر قربانی خشونت دولتی شده بودند.

حزب اراده ملت از سوی دولت تاکنون تحمل شده و البته این حزب موضع مخالف در برابر جنبش اعتراضی سوریه و بخصوص ائتلاف ملی سوریه داشته است. از چهره‌های اپوزیسیون محافظه‌کار و معتقد به مشی مسالمت‌آمیز و تعامل با حکومت در داخل خاک سوریه نیز کسی در انتخابات حضور ندارد تا معلوم شود حکومت سوریه تمایلی به انتقال قدرت در سطح محدود و گسترده ندارد.

دستاورد انتخابات

دولت سوریه می‌کوشد تا با برگزاری انتخابات و دمیدن روحی تازه در ریاست جمهوری نشان دهد که حکومت بشار اسد تثبیت شده و با خطری مواجه نیست و حکمرانی وی در داخل سوریه با حمایت اکثریت مردم همراه است. مانور مشروعیت در داخل هدف اصلی بشار اسد است و همچنین تضعیف بیشتر روحیه مخالفان و جا انداختن زمامداری‌اش به عنوان واقعیتی گریزناپذیر برای مردم را دنبال می‌کند.

در خارج از مرز های سوریه انتخابات و نتیجه آن تاثیری در مواضع موافقان و مخالفان ندارد. روسیه، ایران، حزب‌الله لبنان، چین و عراق در یک سوی میدان و غرب، ترکیه، عربستان، قطر و امارات متحده عربی نیز در سوی دیگر میدان پیشاپیش موضع خود را گرفته‌اند.

از این رو دولت سوریه توجه‌اش را بر پیامدهای داخلی انتخابات متمرکز کرده است تا رونده تقاضا برای تشکیل دولت انتقالی و کناره‌گیری اسد از قدرت را ببندد. همچنین در عین حال می‌خواهد از برگزاری موفقیت‌آمیز انتخابات، پیامی به دنیا برای پذیرش عملی بشار اسد صادر کند.

نقش پر رنگ ایران

در بین متحدان منطقه‌ای و جهانی دولت سوریه، جمهوری اسلامی ایران بیشترین نقش را در شکل‌گیری و مدیریت انتخابات بر عهده دارد. حکومت ایران هیئت خاصی را برای نظارت بر انتخابات به سوریه اعزام می‌کند.

همچنین دومین نشست دوستان سوریه با حضور مسئولان کمیسیون سیاست خارجی دول مدافع سوریه دو روز قبل از انتخابات در تهران برگزار شد. در این نشست علی لاریجانی بر روی ضرورت راهکار سیاسی تاکید کرد و با تقلیل مخالفان بشار اسد به تروریست ها خواهان حمایت همه دنیا از نتیجه انتخابات شد.

محمد جواد ظریف نیز در اظهاراتی مشابه گفت: «ایران از ابتدای بحران سوریه تنها راه‌حل این بحران را راهکار سیاسی از طریق تشویق گفتگوهای سوری - سوری و مراجعه به خواست و اراده ملت سوریه دانسته و تمامی تلاش خود را در این راه به کار بسته است. » در زمینه سوریه دیدگاه دولت روحانی با اصول‌گرایان و بخش های غیر انتخابی حکومت یکسان است و در انتخابات اهدافی چون حمایت از تداوم ریاست جمهوری بشار اسد، توقف جنگ داخلی ، سرکوب مخالفان، آشتی ملی به شرطی که منجر به انتقال قدرت نشود، شکست امریکا و محور قطر، ترکیه و عربستان سعودی و حفظ حضور سوریه در ائتلاف ضد غرب و مخالف صلح با اسرائیل در منطقه را دنبال می‌کند.

ظریف بدون اشاره به سیاست حمام خون بشار اسد و تبدیل اعتراضات مسالمت‌آمیز به جنگ داخلی و تشدید منازعات فرقه ای، خشونت و افراط گرایی در سوریه را وارداتی دانسته و تلویحا غرب و متحدان منطقه‌اش را متهم ساخت که برای دستیابی به آرزو های متوهمانه شان سوریه را دچار بی ثباتی ساخته‌اند.

اما نقش اصلی حکومت ایران تقویت نظامی، مالی، سیاسی و میدانی حکومت سوریه برای مهار بحران بوده است. تاثیر نیرو های وابسته به حکومت در تغییر روند در سوریه و نجات بشار اسد از سقوط به مراتب بیشتر از روسیه بوده است.

روسیه در شورای امنیت و معادلات جهانی سپر دفاعی بشار اسد بود. اما حکومت ایران با انتقال تجارب در سرکوب اعتراضات شهری و تشویق حزب‌الله لبنان به مداخله خشونت بار در جنگ داخلی سوریه و اعزام نیرو و پشتیبانی تسلیحاتی توانست اوضاع را در سوریه به نحوی سامان بدهد که موازنه قوا به نفع بشار اسد تغییر کند. البته در این اتفاق عوامل دیگری چون برخورد انفعالی دولت اوباما ، ضعف و تشتت نیرو های اپوزیسیون سوریه ، برتری طلبی عربستان سعودی و ترکیه موثر بودند.

برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سوریه که تا چند ماه پیش نا محتمل به نظر می‌رسید محصول مداخله‌های حکومت ایران در سوریه است. ایران می خواهد از نتیجه انتخابات به عنوان برگی برای تثبیت موقعیت و افزایش قدرت منطقه‌ای خود استفاده نموده و غرب را وادار به پذیرش واقعیت‌های کنونی حاکم بر سوریه گرداند.

اما غرب و عربستان سعودی و ترکیه و قطر پیشاپیش انتخابات سوریه را محکوم کرده و اعتباری برای آن قائل نیستند.

تنگناهای انتخابات

انتخابات در سوریه فقط در مناطقی که تحت کنترل حکومت است برگزار می‌شود. در خارج از کشور نیز تنها دویست هزار نفر از اتباع سوریه در خارج از کشور مجوز رای دادن پیدا کردند. در حالی که بیش از ۴ میلیون سوری در خارج از مرز های این کشور بالقوه می‌توانند رای بدهند. افراد دارای مجوز فوق بیشتر در لبنان حضور داشتند. هجوم آنها به حوزه‌های رای‌گیری در لبنان که مانوری تبلیغاتی برای بشار اسد بود ، با واکنش‌های مختلفی مواجه شد. پلیس لبنان با برخی افرادی که هجوم آورده بودند برخورد کرد. ۱۳ درصد از سوری‌های مقیم لبنان در انتخابات رای دادند.

همچنین دولت لبنان هشدار داد افرادی از مردم سوریه که در لبنان پناهندگی گرفته‌اند اگر برای رای دادن وارد خاک سوریه بشوند، پناهندگی آنها باطل می‌شود. از سوی دیگر ائتلاف ۱۴ مارس اعلام کرد که اکثر رای‌دهندگان در انتخابات ریاست جمهوری سوریه کسانی بودند که به صورت غیر قانونی وارد خاک لبنان شده اند و خواستار اخراج آنها از سوی دولت شد

نبود نظارت موثر توسط نیرو های مستقل سوری و نهادهای بین‌المللی چون سازمان ملل و سوابق قبلی حکومت سوریه تردید جدی در سلامت انتخابات و اعلام نتایج واقعی ایجاد می‌کند. خبرنگاران خیلی کمی توانسته‌اند برای ارائه گزارش از انتخابات ویزا بگیرند.

در انتخابات سال‌های ۲۰۰۰و ۲۰۰۷،  ۹۷ درصد رای های ریخته شده به نفع بشار اسد اعلام شد و اینک نیز ممکن است این روند تداوم پیدا کند. اگر چه این احتمال هم وجود دارد که برای باور پذیری رای وی کمتر از دفعات قبل اعلام شود. اما حکومت سوریه نیاز دارد وی رای بالایی بدست آورد و آن را دستمایه تبلیغات در داخل و خارج قرار دهد.

البته شاید روند اعلام نتایج انتخابات مسیر طبیعی را طی نماید. اما سئوال جدی آن است که فضای امن برای کسانی که رای ندهند و یا بخواهند تحریم کنند وجود دارد؟ عامل ترس می تواند برخی را علی‌رغم تمایل به پای صندوق های رای بکشاند. به همین دلیل، اطمینانی وجود ندارد که نتایج انتخابات و بخصوص نرخ مشارکت که تعیین کننده است به شکل درست اعلام شوند.

چشم‌انداز پیش‌ رو

انتخابات ریاست جمهوری سوریه تفاوتی در موقعیت جهانی بشار اسد ایجاد نمی‌کند. مخالفان جهانی و منطقه‌ای او پیشاپیش انتخابات را نا مشروع اعلام کرده‌اند. اخضر براهیمی نماینده سابق سازمان ملل در امور سوریه نیز اعلام کرد نتیجه انتخابات افزایش دو قطبی در سوریه و تشدید جنگ داخلی است.

اما دولت سوریه، ایران و عراق انتظار دارند که بعد از انتخابات موقعیت بشار اسد در داخل سوریه بهتر شود. نتیجه محتوم این انتخابات پایان رسمی توافقات «ژنو ۱» و تلاش‌های سازمان ملل برای گفتگو بین دو طرف منازعه است. یکی از پیش فرض‌های مهم مذاکرات صلح کناره گیری بشار اسد و تشکیل دولت انتقالی بود. اما برگزاری انتخابات و پیروزی محتمل بشار اسد نشان می‌دهد که در آینده‌ای نزدیک، وی رفتنی نیست.

حتی دیدگاه‌های اصلاح‌طلبانه‌ای نیز که استعفای اسد ضمن حفظ ساختار حکومت سوریه و معرفی فردی میانه رو از هیات حاکمه را توصیه می‌کردند، مجالی برای تحقق ندارند.

در چنین شرایطی ناگزیر انتخابات و تصمیم حکومت سوریه به حفظ اسد در ریاست جمهوری و عدم اعطای هیچگونه امتیازی به مخالفان فضا را به سمت گسترش جنگ داخلی و بالا دستی مخالفان مسلح بر نیرو هایی می‌برد که خواهان مبارزه با اتکاء به مشی مسالمت‌آمیز هستند.

البته میزان نرخ مشارکت نیز در رفتار آینده مردم سوریه مهم است. اگر مشارکت واقعی و رای به بشار اسد بالا باشد، آنگاه جنبش اعتراضی با ریزش معناداری مواجه خواهد شد. اگر بر عکس استقبال از صندوق های رای پایین باشد آن وقت مخالفان روحیه می گیرند و کار بشار اسد سخت‌تر می‌گردد.

در عین حال نبود ساز و کاری مطمئن برای تعیین میزان شرکت در انتخابات مانعی جدی برای سنجش تاثیر انتخابات برای تصمیم‌گیری آینده مردم سوریه است.