شوت‌های سرکش جام جهانی به محیط زیست

جام جهانی فوتبال در برزیل میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان را برای حدود یک ماه به خود مشغول خواهد کرد. جام جهانی ۲۰۱۴ پرهزینه‌ترین جام جهانی تاریخ تاکنون است و حدود ۱۵ میلیارد دلار برای آن هزینه شده است.

جام ‌جهانی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای اجتماعی که صدها هزار نفر را روانه یک کشور می‌کند و ساخت و سازهای زیادی نیز باید برای آن انجام شود، می‌تواند تبعات و تاثیرات زیست محیطی فراوانی نیز برجای گذارد. فیفا و برگزارکنندگان مسابقات در برزیل متعهد شده‌اند که این جام جهانی تا حد ممکن «سبز» باشد و کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند. به گفته مقامات برگزارکننده، در ساخت و تجهیز استادیوم‌های فوتبال تا حد ممکن از مواد بازیافتی استفاده شده است. همچنین استادیوم‌های جدید به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند آب باران را ذخیره کرده و از آن در داخل استادیوم برای مصارف مختلف استفاده کنند. بسیاری از استادیوم‌ها نیز با نصب پانل‌های خورشیدی از انرژی خورشید برای تولید برق استفاده خواهند کرد. مقامات برزیلی و فیفا مقررات جدیدی نیز برای مدیریت پسماند و زباله وضع کرده‌ و متعهد شده‌‌اند جمع آوری، دفع و بازیافت زباله‌ها مطابق بالاترین استانداردها باشد. با این‌ حال همه به اندازه فیفا و مقامات برزیلی در مورد تاثیرات زیست محیطی جام جهانی خوش‌بین نیستند. اگرچه از میان ۳۲ تیم حاضر در مسابقات بسیاری از آن‌ها با شکست‌های تلخ به خانه باز می‌گردند، اما شاید محیط زیست بازنده اصلی این بازی‌ها باشد.

سفرهای هوایی و گازهای گلخانه‌ای

بزرگ‌ترین نگرانی موجود، افزایش انتشار گازهای کربن و گازهای گلخانه‌ای دیگر است، چون در زمان برگزاری چنین رویدادی، حجم سفرهای هوایی به‌طرز فوق‌العاده‌ای افزایش خواهد یافت. این مسافرت‌‌های هوایی شامل سفرهای بین‌قاره‌ای و همچنین سفرهای داخلی است. برزیل کشور بزرگی است و برای سفر از یک گوشه به گوشه دیگر آن مسافرت هوایی لازم است. مسابقات جام جهانی برزیل در ۱۲ ورزشگاه مختلف برگزار می‌شود و طرفداران بسیاری از تیم‌ها باید از شهری به شهر دیگر سفر کنند.

بر مبنای برآوردهای فیفا حجم گازهای کربنی که در این دوره زمانی بر اثر مسافرت‌های هوایی و سایر رویدادهای مرتبط با جام جهانی منتشر می‌شود، برابر با ۲ میلیون و ۷۲۰ هزار متر مکعب است. این حجم گاز کربن معادل گازی است که ۵۶۰ هزار مسافر بر اثر استفاده از خودرو در طول یک سال تولید می‌کنند. انتشار چنین حجم عظیمی از گازهای گلخانه‌ای تنها در مدت یک ماه فشار فوق‌العاده به محیط زیست وارد می‌کند، آن‌هم درست در زمانی که همه از لزوم کاهش گازهای گلخانه‌ای در جهان سخن می‌گویند. ۹۰ درصد از حجم گازهای کربن در این مدت، توسط سفرهای هوایی طرفدران فوتبال و گردشگرانی که برای دیدن این رویداد و حاشیه‌های آن به برزیل می‌روند و در داخل این کشور سفر می‌کنند، تولید می‌شود. ده درصد دیگر این حجم، یعنی حدود ۲۵۱ هزار تن گاز کربن توسط فعالیت‌های مرتبط با فیفا یعنی سفر کاروان‌های ورزشی، داوران و مقامات رسمی فیفا تولید می‌شود. با این‌ حال به گفته فیفا میزان گازهای کربن تولید شده در طول جام جهانی کمتر از میزان آلایندگی بسیاری کارخانه‌‌ها و صنایع بزرگ است. به عنوان مثال شرکت عظیم «فورد موتور» سالانه ۵ میلیون تن گاز کربن تولید می‌کند. فیفا می‌گوید برای جبران انتشار بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن گاز کربن سرمایه‌گذاری خواهد کرد. به عنوان مثال فیفا از پروژه‌های جنگل‌کاری و حفاظت از جنگل‌ها در برزیل حمایت می‌کند یا برای بهره‌برداری از انرژی باد یا انرژی‌های تجدیدپذیر دیگر سرمایه‌گذاری می‌کند. به گفته فدریکو آدیه‌کی، رئیس بخش مسئولیت‌‌های اجتماعی فیفا، این فدراسیون برای مقابله با آثار زیان‌بار انتشار گازهای گلخانه‌ای ۲/۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری می‌کند. اما مساله گازهای گلخانه‌ای تنها یکی از مسائل زیست محیطی مطرح در جام جهانی است. احداث «ورزشگاه آماوزن» یا «آرنا آمازونیا» در شهر مانائوس نیز با انتقادهای فراوانی رو به رو شد.

این ورزشگاه درست در منطقه جنگلی آمازون احداث شده است. جنگل‌های آمازون را ریه‌های کره زمین لقب می‌‌دهند. هزینه فراوان و قرار داشتن آن در منطقه باران‌های استوایی آمازون و تاثیرات زیست‌محیطی این پروژه غول آسا مورد انتقاد بوده است. این منطقه هم اکنون نیز ورزشگاهی دارد که استفاده چندانی از آن نمی‌کنند. منتقدان، از جمله روماریو، ستاره سابق فوتبال برزیل، می‌گویند این ورزشگاه جدید در این منطقه جنگلی پس از بازی‌های جام جهانی بدون استفاده خواهد ماند. از هم‌اکنون طرح‌هایی برای تبدیل این ورزشگاه به مکان‌‌ها دیگر پس از جام جهانی پیشنهاد شده است. در یکی از پیشنهادها که البته هنوز مورد قبول واقع نشده، امکان تبدیل استادیوم به زندانی روباز پس از برگزاری مسابقات مطرح شده است. جام جهانی در پشت فریادها و هلهله‌های طرفدران فوتبال هزاران مساله ریز و درشت زیست محیطی و اجتماعی دیگر را با خود پیش می‌آورد. منطقی بودن برگزاری رویدادهای بزرگی مانند جام جهانی و المپیک در جهان امروز که به شدت از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی شکننده است، پرسش بزرگی است که هر بار با نزدیک شدن به وقوع چنین رویدادی مطرح می‌شود.