بخت اندک «شهر سوخته» برای ثبت در فهرست میراث جهانی

سی و هشتمین نشست «کمیته میراث جهانی» در حالی آغاز می‌شود که مشخص نیست ایران بتواند محوطه باستانی«شهر سوخته» را امسال در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کند.

نمایندگان کشورهای مختلف جهان، به همراه اعضای کمیته و همچنین نهادهای مشورتی از روز یکشنبه ۲۵ خرداد برابر با ۱۵ ژوئن به مدت ۱۰ روز در شهر دوحه، پایتخت قطر، در مورد مهمترین آثار  فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو بحث و تبادل نظر خواهند کرد.

در این نشست قرار است ۴۰ پرونده جدید از کشورهای مختلف و پرونده‌ای اضطراری از فلسطین مورد بررسی قرار بگیرد تا آن‌ها که رای کمیته را به دست می‌آورند، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شوند.

ایران امسال پرونده محوطه باستانی «شهر سوخته» در استان سیستان و بلوچستان را برای ثبت به یونسکو ارائه کرده و امیدوار به ثبت آن است.

با این‌حال کمیته بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ایکوموس) که نقش نهاد مشورتی یونسکو را دارد، به دلایل فنی چندان موافق با ثبت «شهر سوخته» در نشست امسال نیست و معتقد است ایران باید روی پرونده کارهای مطالعاتی بیشتری انجام دهد.

در این نشست همچنین وضعیت حفاظتی مسجد جامع اصفهان که پیش‌تر در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده بررسی خواهد شد.

نشست ده روزه کمیته میراث جهانی در «مرکز ملی همایش‌‌های قطر» در شهر دوحه برگزار خواهد شد. این مرکز مدرن که در سال ۲۰۱۱ افتتاح شد با استفاده از پیشرفته‌ترین فن‌آوری‌های زیست محیطی در زمینه مصرف آب و انرژی طراحی و ساخته شده است.

در این نشست ۲۱ عضو کمیته میراث جهانی یونسکو، به همراه نمایندگان تمام کشورهای عضو و همچنین سه سازمان مشاور یونسکو، یعنی سازمان ایکوموس، مرکز بین‌المللی مطالعه و حفاظت آثار فرهنگی (ایکروم) و اتحادیه حفاظت از طبیعت (آی یو سی ان) شرکت خواهند کرد.

سازمان‌های غیر دولتی مرتبط با حفاظت از آثار فرهنگی و طبیعی دیگر نیز با ارسال درخواست می‌توانند اجازه حضور در جلسات به عنوان ناظر را داشته باشند.

نشست‌های سالانه «کمیته میراث جهانی» محلی است برای الحاق آثار طبیعی و فرهنگی به فهرست میراث جهانی یونسکو و همچنین بررسی وضعیت آثاری که پیش‌تر در این فهرست به ثبت رسیده‌اند.

این پرونده‌ها هر سال باید تا زمان مشخصی توسط کشورهای عضو به دبیرخانه معاهده میراث جهانی یونسکو ارسال شوند.

پس از آن، این پرونده‌‌ها در اختیار نهادهای مشاور یونسکو قرار می‌گیرد. سازمان ایکوموس در مورد آثار تاریخی و فرهنگی و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (آی یو سی ان) در مورد آثار طبیعی نظرات کارشناسی خود را روی پرونده‌ها ارائه می‌‌دهند.

برای ارزیابی هر اثر، ممکن است ماموریت‌هایی در کشورهای مختلف انجام شود و کارشناسان ایکوموس یا آی یو سی ان از آثار نامزد شده بازدید کنند. در این بازدید‌ها انطباق آثار با ملاک‌های یونسکو سنجیده می‌شود. همچنین شرایط مدیریتی و حفاظتی اثر نیز در نظر گرفته خواهد شد.

در نهایت سازمان‌های مشاور، نظر نهایی خود را به کمیته میراث جهانی ارائه می‌دهند. اما رای نهایی بر عهده آن کمیته است. کمیته «میراث جهانی» شامل نمایندگان ۲۱ کشور عضو یونسکوست که به‌طور دوره‌ای انتخاب می‌شوند.

وضعیت «شهر سوخته»

«شهر سوخته» در جنوب شرقی ایران یادگاری با بیش از ۵۲۰۰ سال قدمت است که سازمان میراث فرهنگی ایران امیدوار است بتواند ارزش‌های منحصر به فرد آن را به یونسکو اثبات کند.

این محوطه ۲۷۵ هکتاری یک شهر خشتی است که در دوران‌های مختلف از حدود ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد شهری پر رونق در منطقه و یکی از تمدن‌های درخشان در زمان خود بوده است.

کاوش‌ها و تحقیقات باستان‌شناسی از سال‌های ۱۹۶۰ توسط باستان‌شناسان ایتالیایی در این محوطه آغاز شد. ایران از سال ۲۰۰۷ به یونسکو اعلام کرد این محوطه را به عنوان یکی از آثار شاخص خود در سال‌‌های آینده در فهرست میراث جهانی ثبت می‌کند.

پس از چند سال کار روی پرونده، امسال «شهر سوخته» راهی دوحه در قطر شده است تا منتظر رای «کمیته میراث جهانی» باشد.

اما نظرات کارشناسی ایکوموس که اکنون به صورت رسمی در وب‌سایت یونسکو در مورد پرونده‌های مختلف منتشر شده است، نشان می‌دهد به دلایل فراوانی این سازمان علمی و تخصصی با ثبت «شهر سوخته» در نشست سال‌جاری موافق نیست.

برای ثبت یک اثر فرهنگی شش معیار وجود دارد. به گفته سازمان ایکوموس، پرونده ایران نتوانسته به درستی انطباق این معیارها را با «شهر سوخته» نشان دهد یا توجیه کند. به عنوان مثال، ایران شهر سوخته را به عنوان شهری چند فرهنگی معرفی کرده است که به اعتقاد ارزیابان پرونده شواهد کافی در این مورد ارائه نشده است.

همچنین عبور جاده زابل-زاهدان از کنار محوطه و وجود یک پست فشار قوی برق در آن نیز مورد ایراد بوده است. حریم بخش شرقی آن نیز به گفته ارزیابان پرونده باید اصلاح شود.

برخی مرمت‌های انجام شده در «شهر سوخته» و به ویژه نحوه به کاربردن کاهگل روی قسمت‌های اکتشاف شده نیز به گفته ایکوموس به شکلی بوده است که جزئیات معماری و اختلاف سطوح مختلف با یکدیگر را می‌پوشاند.

در نهایت، ایکوموس از ایران خواسته است به تحقیقات بیشتر در «شهر سوخته» ادامه دهد، نحوه مرمت و همچنین حریم شهر سوخته را اصلاح کند و در برنامه مدیریتی آن آمادگی در برابر حوادث مختلف را نیز درنظر بگیرد.

با این‌حال و علیرغم نظر کارشناسی و مشورتی ایکوموس، رای نهایی به نظر «کمیته میراث جهانی» بستگی دارد.