نخستین نمایشگاه کتاب الکترونیک؛ چشم‌اندازها، چالش‌ها

آلمان در عرصه کتاب‌گزاری و نشر کتاب با نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان مهم‌ترین نمایشگاه کتاب جهان شناخته می‌شود. در برلین، پایتخت این کشور برای نخستین بار نمایشگاه کتاب الکترونیک برگزار شد: یک نمایشگاه کاملاً متفاوت، بدون قفسه‌ها و غرفه‌های کتاب و بدون عقد قراردادهای میلیونی، در فضایی آرام مبتنی بر گفت‌و‌گو و در یک خلوت رسانه‌ای.

بیش از آنکه قصد برگزارکنندگان نخستین نمایشگاه کتاب الکترونیک، فروش محصولاتشان باشد، هدف آنان به وجود آوردن فضایی بود برای سخنرانی و بحث و گفت‌و‌گو و تبادل نظر پیرامون کتاب الکترونیک و چشم‌انداز آن در آینده. کریستیانه فورمن، کوراتور نمایشگاه درباره هدف‌های نمایشگاه کتاب الکترونیک می‌گوید: «استفاده از کلمه "نمایشگاه" بیشتر جنبه طنزآمیز داشت. قصد نداشتیم پول دربیاوریم. ناشران کتاب الکترونیک می‌خواستند تجربه‌ها و اطلاعاتشان را با هم در میان بگذارند.»

این موضوعات به بحث گذاشته شد:

بسیاری از ناشران کتاب الکترونیک به جای سرمایه‌گذاری‌های کلان، برای تولید و عرضه محصولاتشان از اوقات فراغت و از زندگی‌شان مایه می‌گذارند. استقلال مالی سبب شده که دست آن‌ها در عرضه محصولات متفاوت بازتر از ناشران کتاب چاپی باشد. برای مثال در حال حاضر، بر اساس توئیت‌های شهروندی، ژانری ادبی شکل گرفته و کتاب‌هایی در این زمینه به شکل الکترونیک عرضه می‌شود. بحث بر سر کیفیت ادبی و ماندگاری این آثار نیست. بحث بر سر این است که اینگونه آثار فقط به شکل الکترونیک می‌توانستند منتشر شوند و مخاطبان خاص خودشان را هم دارند.

بیش از یک میلیون کتاب الکترونیک

یکی از ناشران شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب الکترونیک «نشر صفر کاغذ» بود. این انتشاراتی آثار کلاسیکی را منتشر می‌کند که کپی‌رایتشان آزاد شده است. در سه سال گذشته بیش از یک میلیون کتاب الکترونیک فروخته و اکنون حتی می‌تواند آثار نویسندگان معاصر را هم منتشر کند. «نشر صفر کاغذ» در شبکه‌های اجتماعی حضور دارد و از این شبکه‌ها به عنوان بستری برای عرضه کتاب‌ الکترونیک استفاده می‌کند.

در نخستین نمایشگاه کتاب الکترونیک مشخص شد که کتاب‌های الکترونیک در غرب بیشتر برای ادبیات نامتعارف مناسب است. نویسندگانی وجود دارند که آثار متعارفشان را به شکل کتاب چاپ می‌کنند و آثار نامتعارفشان را به شکل کتاب الکترونیک. انتشار کتاب الکترونیک در مجموع کم‌هزینه و ساده‌تر و سریع‌تر است و امکان گفت‌و‌گو با مخاطبان هم در این عرصه بیشتر از کتاب چاپی است.

نشر فیدیبو؛ شکل رسمیت‌یافته نشر الکترونیک

اگر در غرب از کتاب الکترونیک برای انتشار آثار کلاسیک و آثار نامتعارف و تجربی استفاده می‌شود، در ایران بحران کاغذ و گرانی کتاب و هچنین بحران نشر و سانسور دولتی سبب شده که برخی ناشران به کتاب الکترونیک روی بیاورند.

همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در سال ۹۳ نشر «فیدیبو» به عنوان نخستین ناشر کتاب الکترونیک با مجوز ارشاد، در ایران آغاز به کار کرد. فیدیبو با به راه انداختن کمپین «نه به نشر غیر قانونی کتاب» توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد و سپس موفق شد برخی از ناشران معتبر ایران را با خود همراه کند: نشر آموت، انتشارات ویدا و انتشارات توکا که در زمینه کتاب کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند، انتشارات مثلث، نشر نی، انتشارات مروارید، نشر موغام در زمینه آثاری به زبان ترکی، و حتی مرکز اسناد انقلاب اسلامی با نشر فیدیبو همکاری می‌کنند.

فیدیبو از وزارت ارشاد مجوز فعالیت دارد و کتاب‌های سانسور شده را عرضه می‌کند و اهداف اقتصادی دارد.

«ناکجا»، «اچ اند اس» و «باشگاه ادبیات»

نشر «ناکجا» و «اچ اند اس مدیا» در خارج از ایران کتاب‌های الکترونیک به زبان فارسی منتشر می‌کنند. بسیاری از آثار شاعران و نویسندگانی که به دلیل سانسور و سیاست‌های فرهنگی تجویزی در ایران امکان انتشار پیدا نمی‌کنند، توسط این ناشران منتشر شده است.

نشر ناکجا به مؤسسه «اتوپیا» تعلق دارد و ناشر کتاب‌های فارسی در فرانسه است. این ناشر هم مانند نشر «اچ اند اس» خود را «به اصل بنیادین آزادی انتشارات» وفادار می‌داند.

«ناکجا» و «اچ اند اس مدیا» کتاب‌های الکترونیک را مطابق استانداردهای جهانی در کتابفروشی‌هایی مانند آمازون هم عرضه می‌کنند.

باشگاه ادبیات در بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کند و کتاب‌های معمولاً کمیاب را به شکل «پی دی اف» در اختیار کتابخوانان قرار می‌دهد.

امیر عزتی، مدیر باشگاه ادبیات می‌گوید: « هدف ما گسترش کتابخوابی با از بین بردن بهانه‌هایی چون نبود کتاب مناسب، گرانی و... از طریق بازنشر الکترونیک و رایگان کتاب‌های مناسب نسل جوان است.»

به گفته آقای عزتی «آینده ادبیات در گروی پذیرش روش‌های جدید نشر است.»

گالری عکس: نخستین نمایشگاه کتاب الکترونیک در آلمان