نوشیدن آب با غذا: مضر یا مفید

به‌طور معمول تنگ آب جزء جدانشدنی چیدمان سفره غذاست. با این همه پرهیز از نوشیدن آب در حین غذا، باوری قدیمی است که توصیه‌های به‌ظاهر علمی و منطقی به کمک آن می‌آیند.

در رسانه‌‌های ایرانی توصیه پرهیز از نوشیدن آب همراه با غذا به فراوانی یافت می‌شوند.

به‌عنوان مثال یک متخصص داخلی در گفت‌وگو با «فارس»  گفته است: «یکی از علل عمده بسیاری از ناراحتی‌های گوارشی، مصرف چای و مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن است. مصرف آب همراه با غذا موجب تغییرات زیادی در شیره گوارشی می‌شود. در این صورت غذا کاملاً جویده نشده و شیره غدد بزاقی به‌اندازه کافی ترشح نمی‌شود و موادی همچون نشاسته هضم نخواهد شد.»

این متخصص به لیست عوارض نوشیدن آب با غذا، چاقی، لاغری و عصبیت را هم اضافه می‌کند.

یک فوق متخصص گوارش هم در مصاحبه با «ایسنا»، توصیه‌ای مشابه می‌کند: « آرامش در هنگام غذا خوردن، ننوشیدن آب، نوشابه و چای در حین و بعد از غذا ازجمله نکات مهم در امر تغذیه صحیح هستند.»

با اطمینان می‌توان گفت که قضیه به این سادگی نیست؛ یعنی معده ما فقط کیسه‌ای با محتوای اسیدی نیست. مکانیسم دستگاه گوارش بسیار پیچیده‌تر و هوشمندتر از آن است که کمی مایعات موجب اختلال کارکرد آن شود.

اسید معده مواد غذایی را تجزیه می‌کند، شکافتن پروتئین‌ها توسط باکتری‌ها به کمک آنزیم‌ها انجام می‌شوند و نهایتاً حرکت‌های عضله‌ای در معده و روده، "پوره" حاصل‌شده را ورز می‌دهند. در ضمن دقیقاً همین حرکت‌های عضله‌ای ناخودآگاه هستند که هنگام خالی بودن معده موجب قار و قور  شکم  افراد می‌شوند.

تحقیقاتی که به‌روشنی نشان دهند نوشیدن آب در حین غذا خوردن چه میزان بر اسید شیره معده تأثیر می‌گذارد، وجود ندارند. اما به گزارش مرکز ملی اطلاعات بایوتکنولوژی آمریکا، در سال ۲۰۰۴ آزمایشی را در همبن زمینه درباره معده خالی افراد دارای اضافه وزن قبل از عمل جراحی انجام دادند تا میزان تغییر "پی اچ (میزان اسید شیره معده)" را روشن کنند.

ملاک این تحقیق، مقایسه وضعیت ۱۲۶ بیمار فاقد ناراحتی‌های معده و روده با یکدیگر بود. به همه این افراد، دو ساعت قبل از عمل، ده میلی‌لیتر مایعات با "شناساگرهای اسیدی" داده شد اما فقط بخشی از آن‌ها ۳۰۰ میلی‌لیتر دیگر هم نوشیدند. بعد از دو ساعت با اندازه‌گیری میزان اسید شیره معده مشخص شد که نوشیدن مایعات در هر دو گروه تاثیری بر میزان اسید معده نداشته است.

از منظر پزشکی هم نتیجه آزمایش درست است. میزان "پی اچ" اسید معده در معده خالی حدود یک میلیون بار اسیدی‌تر از آب با "پی اچ" خنثی است. هرچند بعد از خوردن غذا، این میزان کاهش می‌یابد، اما هنوز به‌اندازه کافی اسیدی وجود دارد تا مواد غذایی را خرد کند.

معده در صورت نیاز میزان اسید را هم تنظیم می‌کند. کریستیان تراوت‌واین عضو "جامعه گاستروانترولوژی آلمان" می‌گوید: «در صورت انبساط معده بر اساس یک مکانیسم پیچیده بازخوردی، سلول‌های دیواره معده اسید هیدروکلریک مورد نیاز را ارسال می‌کنند.»

همچنین جویدن، بوی غذا، نگاه به غذاهای اشتهاآور و یا حتی فکر کردن به آن‌ها موجب افزایش تولید اسید معده می‌شود.

بدین ترتیب برای کاهش قابل توجه اسید معده، باید مقدار بسیار فراوانی آب نوشید. دکتر تراوت‌واین می‌گوید: «این امر اساساً امکان‌پذیر نیست، زیرا معده دارای حجم محدودی‌ست و در زمانی کوتاه نوشیدن بیش از یک تا یک و نیم لیتر آب امکان‌پذیر نیست.»

اگر با نوشیدن آب امکان کاهش اسید معده وجود داشت، متخصصان دستگاه گوارش بیکار می‌شدند زیرا بیشتر ناراحتی‌های معده مربوط به به افزایش اسید معده است؛ همان چیزی که موجب سوزش سر دل (heartburn) می‌شود.

استرس، مشروبات الکلی و نیکوتین به‌ویژه تأثیر نامناسبی بر میزان اسید معده دارند. دلیل این امر این مواد محرک تولید اسید معده در آن‌هاست. در مقابل آب، چای و دیگر نوشیدنی‌های دارای قند کم حتی به هضم غذا کمک می‌کنند و مهم نیست که پیش، حین و یا بعد از غذا نوشیده شوند.

دکتر تراوت‌واین توضیح می‌دهد: «در صورتی که در بدن به‌اندازه کافی مایعات موجود باشد، مقدار کمتری آب از روده به بدن بازگردانده می‌شود و غذای خردشده در معده راحت‌تر مسیر دستگاه گوارشی را طی می‌کند و راحت‌تر دفع می‌شود.»

دکتر تراوت‌واین نوشیدن در حین غذا را به دلیل دیگری هم مفید می‌داند: «ما در عصر وفور زندگی می‌کنیم» و قبل از آنکه معده‌مان را با مواد غذایی بیش از نیاز بدنمان پر کنیم، با نوشیدن مایعات کم‌کالری حجم کمتری از معده را آزاد می‌گذاریم. علاوه بر این هرچه بیشتر معده پر باشد، سلول‌های جدار معده، زودتر پیام سیری را به مغز ارسال می‌کنند.

البته این امر که نوشیدن آب به‌طور کلی موجب لاغری می‌شود، از نظر علمی هنوز ثابت نشده است.

نتیجه: این توصیه عامیانه که حین غذا نباید آب نوشید بیهوده است. کاملاً برعکس؛ مایعات برای دستگاه گوارش ما مفید هستند. فقط در مورد آب‌میوه‌ها، لیمونادها و نوشیدنی‌های الکلی بهتر است جانب امساک را نگاه داریم.