پژوهشگر ایدز در میان قربانیان هواپیمای مالزی

جامعه پزشکی یکی از مشاهیر خود را روز پنجشنبه در فاجعه پرواز هواپیمایی MH17 مالزی از دست داد: یوپ لانگه (Joep Lange)، پزشک، متخصص درمان بیماری‌های ناشی از ویروس‌های پسگرد، پژوهشگر، استاد دانشگاه و رئیس سابق بنیاد بین‌المللی ایدز، چه در آزمایشگاه و چه در صحنه سیاسی، فردی پیشگام در مبارزات با بیماری ایدز بود.

روز پنجشنبه ۱۷ ژوئیه، پرواز MH17 از آمستردام به‌سوی کوآلالامپور در حرکت بود که در منطقه تحت کنترل شورشیان اوکراینی سقوط کرد و تمام سرنشینان حاضر در آن (۲۹۸ نفر) کشته شدند. در میان قربانیان پرواز MH17 هواپیمای مالزی، نام بیش از صد دانشمند و فعال مبارز با ویروس اچ‌آی‌وی (ایدز) نیز وجود دارد که عازم کنفرانس بین‌المللی ایدز در ملبورن استرالیا بودند.

یوپ لانگه استاد دانشکده پزشکی دانشگاه آمستردام نیز همراه با شریک زنگی خود، ژاکلین ون تونگرن، مسافر پرواز MH17 به مقصد ملبورن بود.

فعالیت‌های یوپ لانگه از آغاز بحران HIV / AIDS

در سال‌های ۱۹۸۰، زمانی که ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی در آفریقا و آمریکا شایع شد، یوپ لانگه تازه از دانشکده پزشکی آمستردام فارغ‌التحصیل شده و تصمیم گرفته بود که وارد برنامه پژوهشی دکتری در زمینه ویروس‌شناسی شود. او رساله خود را با تمرکز ویژه بر داروهای ضد رترویروس‌ها یا همان ویروس‌های پسگرد (Retrovirus) نوشت که اچ‌آی‌وی نیز به این خانواده ویروسی تعلق دارد.

لانگه، از سال ۱۹۸۳ به‌عنوان پژوهشگر متخصص ویروس اچ‌آی‌وی با تحقیقات ایدز درگیر شد. تخصص ویژه او، مبارزه با همه‌گیری بیماری ایدز بود. او طراح و محقق اصلی چندین پژوهش بلندمدت در درمان رتروویروس‌ها و در پیشگیری انتقال ویروس اچ‌آی‌وی از مادر مبتلا به ایدز به جنین در دوران بارداری بود. او از جمله دانشمندانی بود که به اهمیت مبارزه با ایدز در جوامع فقیر تاکید داشت و پژوهش‌های خود را در جوامع توسعه‌یافته و درحال‌توسعه پیش برده بود.

در سال‌های ۱۹۸۰ که دیدگاه‌های راست مذهبی کابینه ریگان- بوش در آمریکا، در مورد گسترش بیماری ایدز موضع گرفته بودند و آن را محدود به جامعه مردان همجنسگرا، تن‌فروشان و افراد «لاابالی» معرفی می‌کردند، کشورهای اروپایی ازجمله هلند در پژوهش در مورد این ویروس ناشناخته پیشی گرفتند.

در شرایطی که صحبت در مورد بیماری ناشناخته ایدز در میان مردم همراه با ترس و محافظه‌کاری بود، دانشمندان جوان مانند یوپ  ناچار شدند که به وادی سیاسی بیایند و در مورد خطر همه‌گیری ایدز هشدار دهند.

برای دانشمندانی مانند یوپ لانگه، مسئله بالا بردن آگاهی عمومی در کنار فعالیت‌های تحقیقاتی مهم بود. بسیاری از پژوهشگران مانند یوپ در کنار کارهای پژوهشی خود در مبارزات انتخاباتی و سیاسی نیز نقش ایفا کردند تا بودجه‌های کلان تحقیقات در مورد ویروسی که دنیای سیاست در مورد آن سیاست کتمان را پیش‌گرفته بود، تأمین کنند.

ریاست جامعه بین‌المللی ایدز

فعالیت‌های سیاسی لانگه او را به مسند رئیس جامعه بین‌المللی ایدز در سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ رساند. موقعیتی که در آن فرصت پیدا کرد تا نظریه‌های خود را در مورد کمک‌رسانی به کشورهای درحال‌توسعه برای مبارزه با ایدز تا حدودی عملی کند.

لانگه که سال‌ها در راستای ساختن و استفاده  از واکسن‌های ضد رتروویروس‌ها فعالیت پژوهشی کرده بود، منتقد قیمت فروش بسیار بالای این داروها بود. او معتقد بود که کشورهای توسعه‌یافته باید کمک کنند تا این داروها در اختیار جمعیت کشورهای درحال‌توسعه قرار بگیرند که قادر نیستند هزینه بالای تعیین‌شده توسط شرکت‌های داروسازی را پرداخت کنند.

در سال ۲۰۰۰ که لانگه و دیگر پژوهشگران مسئله قیمت بالای داروهای مبارزه با ایدز و مسئله دسترسی کشورهای فقیرتر به این داروها را مطرح کردند، استفاده ترکیبی از این داروها سالانه ۱۰ هزار دلار برای هر بیمار مبتلابه ویروس اچ‌آی‌وی هزینه داشت.

در سال ۲۰۰۱، لانگه بنیاد  PharmAccess را برای آگاهی‌رسانی  در مورد عدم دسترسی کشورهای فقیر و درحال‌ توسعه به داروهای مبارزه با بیماری ایدز، تأسیس کرد. او تا زمان مرگ، رئیس این بنیاد بود.

پیشنهاد درمان‌های ترکیبی برای مبارزه با ایدز

تحقیقات لانگه و تیم او تا حدودی مسئول بالا رفتن قیمت مبارزه با ویروس بیماری ایدز در اواخر سال ۹۰ بود. او پیشنهاد مبارزه با ترکیب چند دارو را زمانی مطرح کرد که قیمت درمان‌های تک دارویی هم به‌شدت پرهزینه بود.

یوپ لانگه در سال‌های ۱۹۹۰ با پژوهش‌های بلندمدت ثابت کرد که استفاده ترکیبی از داروهای ضد رتروویروس‌ها، راه مبارزه مؤثرتری با ویروس اچ‌آی‌وی است.

ویروس‌های پسگرد، ویروس‌هایی هستند که اطلاعات وراثتی آن‌ها روی آران‌ای ذخیره‌شده است. این ویروس‌ها با استفاده از آنزیم وارونویس در سلول میزبان، از ملوکول آران‌ای خود، ملکول دی‌ان‌ای می‌سازند. روند ساختن دی‌ان‌ای از روی آران‌آی، برعکس تمام دیگر ویروس‌ها (و موجودات است) و بنابراین به این ویروس‌ها نام پسگرد اطلاق شده است. دی‌ان‌ای تولیدشده توسط ویروس قسمتی از مجموعه ژن‌ها (ژنوم) میزبان می‌شود. به‌این‌ترتیب میزان پروتئین‌های مورد نیاز برای ازدیاد ویروس را تولید می کند و در اختیار ویروس قرار می‌دهد.

نسخه برداری از اطلاعات وراثتی در آران‌ای به دی‌ان‌ای و سپس ادغام دی‌ان‌ای ویروس در ژن‌های میزبان همیشه می‌تواند با انواع جهش‌ها همراه باشد و به همین دلیل یک دارو یا واکسن ضد ویروس خاص نمی‌تواند در همه حال پاسخگوی از بین بردن همه ویروس‌های موجود در بدن میزبان باشد. این روند تکرار نسخه برداری از اطلاعات وراثتی رمز موفقیت ویروس اچ‌آی‌وی در مقاوم‌شدن در برابر داروها و واکسن‌هاست.

پوپ لانگه با پژوهش‌هایش نشان داد که تنها راه مبارزه با فرآیند رونویسی معکوس از آران‌ای به دی‌ان‌ای و تکرار این فرآیند توسط ویروس این است که توامان از چند داروی ضدویروس و واکسن برای درمان استفاده شود.

لانگه در دفاع از استفاده از درمان ترکیبی در مدیریت HIV / AIDS گفت: «اگر فکر می‌کنید که درمان تک دارویی با عامل ضد وریوسی، تأثیر بزرگی در مبارزه با بیماری ایدز دارد، در توهم هستید. زیرا که افزایش مقاومت ژنتیکی ویروس به داروهای ضدویروسی عملاً درمان تک دارویی را بی‌فایده کرده است».

دسترسی همه به داروهای ضد ویروس HIV / AIDS

پیشنهاد درمان HIV / AIDS با ترکیبی از داروهای مختلف، قیمت مبارزه با ویروس را در مبتلایان به بیماری ایدز بسیار بالا برد، چرا که هرکدام از این داروها و واکسن‌ها نتیجه پژوهش‌های پرهزینه‌ای بودند که شرکت‌های داروسازی در آن سرمایه‌گذاری کرده بودند.

لانگه اما به‌زودی فهمید که شرکت‌های داروسازی از منافع خود نخواهند گذشت. او معتقد بود همانطورکه دولت‌ها به این شرکت‌ها برای توسعه پژوهش‌های حوزه HIV / AIDS کمک کرده‌اند، باید به کشورهای درحال‌ توسعه نیز کمک کنند تا بتوانند از درمان‌های ترکیبی با استفاده از چند واکسن و عامل ضد ویروس، استفاده کنند.

لانگه از طرفداران مؤثر در ارائه مقرون‌ به‌صرفه دارو AIDS به کشورهای آفریقایی شد. نقل قول مشهور او در این زمینه شعار تکرارشونده فعالان مبارزه با HIV / AIDS است: «اگر ما می‌توانیم کوکا کولا و آبجو را به هر گوشه دورافتاده از آفریقا، صادر کنیم، فرستادن داروهای مبارزه با ایدز غیرممکن نیست.»