بحران پالم، بی‌تفاوتی مسئولان قضائی و ماجراهای مشکوک‌

وقتی خبر استفاده صنایع لبنی ایران از روغن پالم (نخل) که نوعی چربی صنعتی است، منتشر شد اکثر مردم قید استفاده از مواد لبنی پرچرب را زدند تا کارخانه‌های تولید مواد لبنی در همین چند روز، ضرر چند میلیاردی متقبل شوند.

حسن هاشمی وزیر بهداشت در جلسه ای که روز ۲۲ مردادماه سال جاری با حضور رئیس موسسه استاندارد، رئیس سازمان غذا و دارو، معاون جهاد کشاورزی، رئیس اتحادیه شیر و لبنیات، دبیر انجمن صنایع لبنی و تعدادی از تولید کنندگان محصولات لبنی در محل سازمان غذا و دارو برگزار شد، با اشاره به کاهش مصرف لبنیات در بین مردم گفت: «اگر مردم  باور کنند که ما با آنها صادق هستیم، مصرف موارد لبنی افزایش خواهد یافت. برای همین است که ما به عنوان مسئول سلامت مردم باید درازمدت را ببینیم و مردم باید به این باور برسند که چیزی که استفاده می کنند، برای سلامت مفید است.»

او با تاکید بر اینکه لازم است میزان مصرف روغن پالم در ایران کاهش یابد گفت: «امسال نباید واردات این روغن به بیش از ۳۰ درصد افزایش یابد وگرنه سازمان های ذی‌ربط همگی مقصر خواهندبود.»

هاشمی با اشاره به ضرورت گسترش فرهنگ استفاده از محصولات لبنی کم‌چرب گفت: «در مواردی نیز که به محصولات پرچرب مجوز داده شده، باید بازنگری صورت گیرد. این مسئولیت بر عهده وزارت بهداشت است و البته سازمان ملی استاندارد نیز وظایفی دارد.»

در آنچه می خوانید «پرهیز مردم از محصولات لبنی» و به عبارت دیگر «بحران پالم» در صنایع لبنی ایران، موضوع یک گزارش میدانی قرار گرفته است: آیا مردم صنایع لبنی را در بایکوت نگاه خواهند داشت؟ تحریم مواد لبنی پر چرب توسط مردم تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟ تاثیر خبرهای نگران‌کننده وزارت بهداشت بر میزان مصرف و قیمت‌ها چه بوده است؟

آنها که هشدارها را باور دارند

یک شهروند ۵۵ ساله کشورمان در صحبت‌های خودش تغییر ناگهانی الگوی مصرف لبنیات را به خوبی توضیح می‌دهد: «یک روز در میان سه کیسه شیر می‌خریدم و از این ماست‌های سون برای بچه‌ها و ماست مستطیلی برای خودم و خانمم. از وقتی خبر دادند که یک چیزی به شیرها می‌زنند، من تا الان که خدمت شما هستم شیر نخریدم و ماست سون هم نمی‌خرم. چند روز لبنیات کمتر استفاده می‌کنیم تا مشخص شود قضیه از چه قرار است.»

مادری با دو فرزند ۸ و ۱۳ ساله می‌گوید تمام تلاشش این است که فرزندانش سالم باشند به همین خاطر «فعلاً» مصرف شیر را متوقف کرده است و به جای آن سعی می‌کند با بستنی و قرص‌های کلسیم نیاز فرزندانش به کلسیم را تامین کند.

یک آموزگار مقطع راهنمایی معتقد است عمق فاجعه بیشتر از چیزی است که در اخبار رسمی اعلام می‌شود.

او می‌گوید: «وقتی قانون وجود ندارد، نظارت وجود ندارد و کارخانه‌‌ها بدون ترس از دادگاه و دولت هر کاری دلش بخواهد می‌کند، چرا در مواد غذایی این کار را نکنند؟ فرقی ندارد بین خودرو سازی که خودرو مناسب و با ایمنی دست مردم نمی‌دهد و شرکت‌های لبنیات که روغن اضافه می‌کند. مردم ما از این چیزها زیاد دیده‌اند و مثل روز روشن است که یک کاری کرده‌‌‌‌اند که خطرناک بوده است وگرنه خبرش را اعلام نمی‌کردند. حالا باید منتظر باشیم چند وقت دیگر موقع انتخابات مسائل رو شود و مردم بفهمند اصل ماجرا چه بوده است.»

یک کارمند دولت معتقد است که بحران جاری در صنایع لبنیات متوجه او و خانواده‌اش نیست. این زن می‌گوید:«فقط به شیرهای پر چرب روغن اضافه کرد‌ه‌‌‌اند و ماست پر چرب. ما چون همیشه از شیر و ماست کم چرب استفاده می‌کنیم خوشبختانه روغن وارد بدنمان نشده است.»

آنها که به این هشدارها باور ندارند

تعداد افرادی که به خبر افزوده شدن بدترین نوع روغن صنعتی به شیر و ماست پرچرب بی‌اعتنا هستند نسبت به مردمی که این خبر را جدی گرفته‌اند بسیار کمتر است، اما حرف‌های این دسته از مردم نیز شندینی است.

یک شهروند ۴۸ ساله بر خلاف اکثریت مردم ایران معتقد است که نباید به این اخبار توجه کرد.

او در توجیه این نظر می‌گوید:«برنج‌ها یادتان رفته؟ چقدر سر و صدا شد که برنج‌ها سمی است و اسم آن‌ها را گفتند، اما همین الان تلویزیون دارد همان‌ها را تبلیغ می‌کند. فروخته می‌شود. به هر حال اگر سمی هستند این برنج‌ها، مسئولان باید جواب بدهند به مردم که چرا اجازه می‌دهند فروخته شود. اگر سمی نیست با آنهایی که این خبرها را می‌نویسند و با اعصاب و روان مردم بازی می‌کنند، برخورد کنند.»

به اعتقاد این شهروند ایرانی، اخبار منتشرشده درباره آلودگی شیر و لبنیات پر چرب «سر و صدای الکی است» و انتشار این اخبار به این دلیل است که «اینها حق و حساب یک نفر را نداده‌اند یا پا گذاشته‌اند روی دم یکی از گردن کلفت‌ها. روی همین حساب ضرر زدند به آنها تا حساب کار دست‌شان بیاید.»

مشابه این نظر را یک شیرینی‌فروش دارد. او به ماجرای «مطرح شدن ارتباط شرکت نستله با رژیم صهیونیستی» اشاره می‌کند و می‌گوید: «واقعاً خبر را خود من که شنیدم گفتم دیگر محصولات نستله را در مغازه‌ام نمی‌فروشم. به دلیل اینکه فلسطینی‌ها را می‌کشند و ما به عنوان انسان وظیفه داریم به هر ترتیب»، اما «مشخص شد اختلاف بین واردکنندگان بوده و ربطی به اسرائیل نداشته است به آن شکلی که گفته می‌شد.»

این شیرینی‌فروش می‌گوید: «این قضایا به همین سادگی نیست. روابطی هست که ما از آن خبر نداریم وگرنه همه می‌دانند که تخلف را با پول، رشوه و رابطه، کاری می‌کنند که اصلاً مطرح نشود. این موارد که می‌آیند و در تلویزیون اعلام می‌کنند اصل کاری‌های بازار هستند و یکی می‌خواهد یکی دیگر را از میدان بیاندازد بیرون.»

یک جوان ۲۴ ساله ایرانی ماجرای افزودن روغن پالم به شیر و لبنیات پر چرب در ایران را با ماجرای سیگار و تنباکوی قلیان مقایسه می‌کند و می‌گوید: «همین تنباکوها بود، منتها با کیفیت بهتر. گفتند هرکس بکشد عقیم می‌شود و از مردی می‌افتد. همه ترسیدند. می‌گفتند سرطان‌زا است. اماکن، قهوه‌خانه را می‌بست و قلیان‌ها را جمع می‌کرد. وقتی هلوگرام شرکت دخانیات را چسباندند روی جعبه‌ها دیگر کسی نگفت سرطان زا است یا از مردی می‌اندازد.»

او ادامه می‌دهد: «هر چیزی می‌شود فوری می‌گویند سرطان‌زا است، ولی کاری نمی‌کنند که جمع بشود. یک ماه بعد دروغکی می‌گویند حل شد همه چیز. اینها که کاری نمی‌کنند حداقل بگذارند راحت از گلوی ما پایین برود. از روزی که گفتند شیرها سرطان‌زا شده مادرم توهمی شده که سرطان دارد. چرا بی‌خودی مردم را می‌ترسانند؟»

آیا فقط روغن نخل مضر است؟

زن جوانی که کارشناس تغذیه است، در پاسخ به این پرسش که آیا چربی‌های صنعتی دیگری جز روعن پالم مشکلی ندارند، می‌گوید: «تفاوتی ندارند. بیایید این را فراموش نکنیم که هدف از تغذیه با گروه مواد لبنی به دست آوردن چربی نیست. بیایید این تلقی اشتباه که چربی‌ها برای افراد لاغر اندام مفید است را کنار بگذاریم. دنیا به سمت استفاده کمتر از نمک و چربی می‌رود. هرچقدر این دو ماده کمتر در رژیم غذایی یک خانواده یا جامعه استفاده شود آن خانواده یا جامعه از نظر سلامت جسمی، شاداب‌تر و سالم‌تر خواهد بود.»

این کارشناس مواد غذایی در عین حال تأکید می‌کند: «ما نمی‌توانیم این دو ماده را به صورت کامل از رژیم غذایی حذف کنیم. به طور مثال در بیسکوییت‌های خشک با اینکه به نظر نمی‌آید ولی از این روغن‌ها استفاده می‌شود. به نظر ما هر شخصی باید روی میزان ورود این مواد به بدن خودش نظارت داشته باشد. همینطور بزرگسالان باید مراقب عادت‌های غذایی کودکان باشند تا ذائقه آنها به مصرف زیاد این مواد عادت نکند.»

این کارشناس مواد غذایی اظهار امیدواری می‌کند که این ماجرا به ممنوعیت استفاده هر گونه روغن افزودنی به مواد لبنی منجر شود و معتقد است: «مطمئن باشید اگر وزارت بهداشت موفق شود جلوی اضافه شدن همه‌ انواع روغن به مواد لبنی را بگیرد به مردم ایران خدمت بزرگی کرده و یک قدم مهم برای سلامت جامعه ما برداشته است.»

تصور چیزی شبیه به گیریس و واسکازین در غذا

حسن هاشمی در حاشیه مراسم افتتاحیه برنامه اجرای کمیته تخصصی تدوین‌کننده راهکارهای اجرایی سیاست‌های کلی سلامت اعلام کرد: «روغن پالم به دلیل سودآوری بالا در شرکت‌های لبنیاتی ایران استفاده می‌شود» و گفت: «این روغن به دلیل کیفیتی که دارد برای سلامتی مضر است و تخلفات موجود در لبنیات به بازار آمده نشان می‌دهد که به جای چربی طبیعی از بدترین نوع چربی صنعتی استفاده کرده‌اند.»

احتمالاً وقتی وزیر بهداشت گفته‌های بالا را به زبان می‌آورد تصورش را هم نمی‌کرد که افراد عادی جامعه ما برداشتی شبیه به این خانم لیسانسه از صحبت‌های او داشته باشند: «من دیگر اگر بمیرم هم لب به لبنیات نمی‌زنم. من بستنی زیاد می‌خوردم، اما از چیزهای چرب به خاطر فرم بدنم استفاده نمی‌کنم. الان هیچکدام را نمی‌خورم. ماه پیش در یک مهمانی از روی هوس یک قاشق ماست خوردم. حالم به هم خورد مزه مکانیکی می‌داد. به بقیه گفتم ولی کسی گوش نکرد. من به بقیه چیزها هم مشکوکم. پدر من برای صبحانه حلوا ارده می‌خورد. چندبار دقت کردم، چیزهایی مثال خرده چوب می‌ریزند داخلش. هر چقدر به پدرم می‌گویم اینها بهداشتی نیست به حرفم گوش نمی‌کند.»

در حال حاضر افراد زیادی در ایران صرفاً به دلیل تاکید وزیر بهداشت بر صنعتی بودن روغن پالم فکر می‌کنند که روغن اضافه شده به شیر از جنس گیریس و سایر روان کننده‌‌هایی است که برای رفع اصطکاک سطوح فلزی از آنها استفاده می‌شود، اما منظور وزیر بهداشت از عبارت «روغن صنعتی»، روغنی است که به صورت صنعتی و در مقیاس انبوه تولید می‌شود.

روغن پالم پرمصرف‌ترین روغن گیاهی جهان است که از درخت نخل به دست می‌آید. از مجموع ۱۸۳.۹میلیون تن روغن گیاهی مصرفی در جهان در سال ۲۰۱۲، معادل ۵۲.۱میلیون تن را روغن پالم تشکیل داده است. برای به دست آوردن این روغن در مقیاس گسترده، اقدام به کشت صنعتی درخت نخل و ایجاد جنگل‌های مصنوعی می‌کنند.

یک کارکند ۵۲ ساله تاثیر صحبت‌های وزیر بهداشت را در حذف لبنیات از سبد غذایی بخشی از مردم به خوبی در گفته‌هایش منعکس می‌کند.

او می‌گوید:«دو تا دختر دارم که لب به گوشت نمی‌زنند. شیر هم که به زور به خاطر پوکی استخوان بهشان می‌دادیم به بهانه روغن دیگر لب نمی‌زنند. من مانده‌ام چطور زنده هستند این دو تا. پس فردا مریض می‌شوند همه دردسر و غصه‌اش برای ما پدر و مادرهاست. دنبال بهانه بودند شیر و ماست نخورند که دست‌شان افتاد. دیگر مگر حریف‌شان می‌شویم که لبنیات بخورند؟ »

با وجود آنکه «یک منبع آگاه» در گفت‌وگو با ایسنا درخواست می‌کند سازمان استاندارد باید هرچه سریع‌تر درج عبارت «تولید شده با روغن پالم» را روی برچسب محصولات غذایی اجباری کند، اما به نوشته اقتصاد نیوز «این ترفند» در دهه ۱۹۹۰در آمریکا رایج شده، اما اداره غذا و داروی آمریکا به خاطر گمراه‌کنندگی، استفاده از برچسب مذکور را ممنوع کرده است.

«کره گرفتن شرکت‌های لبنی از شیر کم چربی»

عبارت بالا، تیتر گزارش صدا و سیمای رسمی جمهوری اسلامی است و باید اعتراف کرد مناسب‌ترین عبارت برای توصیف وضعیت بازار لبنیات در این روزها است.

پیگیری افزایش قیمت‌ مواد لبنی در عمل و مخالفت‌های دولت که همیشه در حد حرف و شعار باقی‌ می‌ماند به عنوان یک نمونه به خوبی نشان‌ می‌دهد که مردم به عنوان مصرف‌کنندگان کالا و خدمات دارای هیچ «تشکیلات صنفی» برای حفظ حقوق خود نیستند. قوانین و دستگاه‌های نظارتی نیز حساسیتی روی «حقوق مصرف کنندگان» ندارند.

در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۹۳ وزیر بهداشت خبر استفاده شرکت‌های تولید لبنیات از روغن صنعتی را اعلام کرد، اما با وجود ایجاد موجی از نگرانی در بین مردم ایران و مقامات بهداشتی از تخلف شرکت‌های لبنی در این کالاهای پر مصرف غذایی، هشت روز بعد دادستان کل کشور در مورد تخلف شرکت‌های لبنی و استفاده از روغن پالم به خبرنگاران‌ می‌گوید: «دادستان هنوز به این پرونده ورود پیدا نکرده است.»

شرکت‌های لبنی اما برخلاف مسئولان قضائی دست به کار شده و ۱۰ درصد به قیمت مواد لبنی کم‌چرب افزوده‌اند.

صاحبان بیش از ۱۵ سوپر مارکت که برای نگارش این گزارش به آنها مراجعه شده، طبق فاکتور یا به استناد قیمت درج شده روی کالا ثابت کردند که بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان به قیمت انواع شیر کم‌چرب افزوده شده است و محصولاتی مانند ماست نیز افزایش قیمت بین ۲۵۰ تا ۳۷۰ تومانی داشته‌‌اند.

یک شهروند ۲۸ ساله کشورمان‌ می‌گوید: «دیگر عادت کرده‌ایم که هربار در مغازه‌ می‌رویم قیمت‌ها بالا رفته باشند. بعضی کالاها از طرف مغازه‌دار یا بازاری‌ها بالا‌ می‌رود، اما لبنیات نه. روی بسته قیمت جدید را‌ می‌نویسند و مثل اینکه ترسی ندارند که قیمت‌‌ها را گران کنند چون چند وقت است این اتفاق‌ می‌افتد و آب از آب تکان نمی‌خورد.»

یک مرد ۴۲ ساله معتقد است روغن پالم مضر باشد یا نباشد «فرقی در اصل ماجرا ندارد».

این کارگر‌ می‌گوید: «چربی شیر را‌ می‌گیرند و با قیمت چند برابر به عنوان خامه و چیزهای دیگر‌ می‌فروشند بعد برای اینکه مردم فکر کنند شیرها چربی دارد به آن روغن‌ می‌زنند. وزارت بهداشت باید رسیدگی کند که خود چربی شیر را بزنند و کل چربی شیر را بر ندارند جای دیگر بفروشند. شیرهایی که الان می‌خوریم در اصل آب است.»

یک آشپز هم ضمن تکرار محتوای صحبت این کارگر می‌گوید: «مثل عسل و شکر است. هر دو شیرین هستند، اما عسلی که به جای شیرینی خود عسل، شکر اضافه کرده باشند تقلبی است. تفاوت چربی خود شیر با روغن‌های که‌ می‌زنند به نظرم مثل همان قضیه عسل و شکر است.»

یک کارمند دفتر اسناد رسمی معتقد است ماجرا به شیر و ماست پرچرب ختم‌ نمی‌شود. این زن‌ می‌گوید: «من هیچ وقت دقت‌ نمی‌کردم به نوشته‌های روی بسته بندی. فقط تاریخ مصرف را چک‌ می‌کردم. از وقتی خبر دادند که روغن صنعتی داخل شیرها‌ می‌ریزند روی بسته‌ها را‌ می‌خوانم. روی همین خامه‌های پاستوریژه را شما اگر مطالعه بکنید نوشته است دوازده و نیم یا ۲۵ درصد چربی. بقیه‌اش را چی‌‌اضافه‌ می‌کنند؟ از شوهرم پرسیدم او هم‌ نمی‌دانست.»

این خانم به دلیل همین سوال پیش آمده مصرف خامه را متوقف کرده است و به کل محصولات لبنی تولید ایران بی‌اعتماد شده است.

حالا بعد از گذشت ۱۰ روز از شروع بحران پالم، رئیس سازمان ملی استاندارد از پلمپ پنج کارخانه متخلف تولید لبنیات که از روغن پالم استفاده‌ می‌کردند، خبر داده است.

نیره پیروزبخت می‌گوید:«مردم نگران نباشند؛ روغن‌ پالم جمع‌آوری شد»، اما خوش‌خیالی است اگر تصور کنیم ماجرای روغن پالم مثل «آب خوردن» حل شده است.

به گفتهرئیس انجمن صنایع لبنی «در ۱۰ سال گذشتهبا مجوز وزارت بهداشت واردات روغن پالم به ایران حدود ۱۵ برابر بیشتر شده است».

این در حالی است که مردم ایران فکر‌ می‌کنند اضافه شدن روغن صنعتی به مواد لبنی اتفاقی است که در چند روز گذشته به وقوع پیوسته است. شش کارمند دولت، یازده خانم خانه‌‌دار، پنج فروشنده، هشت کارگر، نه راننده و چند نوجوان و جوان ایرانی که درباره این موضوع با آنها صحبت کردم از حجم واردات انواع روغن‌های صنعتی به ایران و سابقه طولانی این واردات کاملا بی‌اطلاع بودند.

یک جوشکار ساختمانی در مورد اینکه حساسیت مردم روی اضافه شدن روغن صنعتی به شیر تا چه زمانی ادامه خواهد یافت با خنده‌ می‌گوید:«تا وقتی یادمان بره. من شاید ماهی یکبار شیر نخورم ولی اینقدر گفته‌‌اند که هر روز می‌روم سر یخچال که مبادا زنم شیر روغنی خریده باشد و این بچه‌ها بخورند. چه‌ می‌دانم. بنزین گران بشه، بحران هسته‌ای بشه، یک بدبختی دیگری به سر ملت پیاده‌سازی‌ می‌کنند ما هم این داستان یادمان می‌ره.»