استیضاح وزیر‌علوم؛ تسویه حساب در صحن علنی

نتیجه استیضاح وزیر علوم٬ تحقیقات و فناوری در روز چهارشنبه ۲۹ مرداد مشخص خواهد کرد که تندروهای مجلس شورای اسلامی از چه میزان قدرت برخوردارند. آنها در یکسال گذشته مدام برای دولت خط و نشان کشیده‌اند اما حالا با بالا گرفتن تنش‌ها میان دو قوه می‌خواهند نشان دهند که ابزارهای کافی برای عقب راندن دولت را نیز در اختیار دارند.

انگیزه‌های استیضاح

محافظه‌کاران بعد از شکست در انتخابات ریاست جمهوری به تدریج توانسته‌اند نیروهای پراکنده خود راعلیه دولت بسیج کنند. سیاست‌خارجی محور اصلی تنش‌هاست اما از آنجا که «آیت‌الله خامنه‌ای» رهبرجمهوری اسلامی حمایت نسبی خود را از جهت‌گیری دیپلماسی دولت اعلام کرده است٬ کار برای محافظه‌کاران در این حوزه سخت‌تر و دست دولت هم برای مواجهه با آنها بازتر است. در عوض عرصه فرهنگی جایی است که محافظه‌کاران همگرایی تقریبا کاملی دارند و بدون نگرانی از بروز اختلاف‌های درونی می‌توانند علیه دولت متحد شوند. استیضاح وزیرعلوم حاصل همین همگرایی است.

محورهای درنظرگرفته شده برای این استیضاح کاملا سیاسی است و برای دولت هم محرز است که این استیضاح یک نبرد قدرت با نتایج مشخص خواهد بود. برخی از حامیان دولت تعابیری همچون «افتضاح سیاسی،«انتقام سیاسی » و «عقده‌گشایی سیاسی» را برای بیان نیت مدافعان استیضاح به کار برده‌اند تا به این ترتیب بالابودن سطح تضاد را نشان دهند ولی مدافعان استیضاح برای تبرئه خود از این اتهام٬ اقدام‌ خود را فنی و غیرسیاسی می‌دانند و می‌گویند که اگر قصدشان سیاسی بود از ابتدا به وزیر علوم رای اعتماد نمی‌دادند.

یک سال زیر چکش تندروها

حسن روحانی انتظار داشت که با شعار اعتدال‌گرایی از حمایت بخش‌های عمده محافظه‌کاران بهره‌مند شود اما دستکم تجربه یکسال گذشته نشان داد که او فردی مورد اعتماد برای این جریان سیاسی نیست. روابط دولت و مجلس در این مدت به شدت دستخوش تنش بوده است و وزیران کابینه در معرض بیش از ۸۰۰ سوال از سوی نمایندگان قرار گرفته‌اند و در مواردی کار به احضار آنها به مجلس کشیده است.

۶ وزیر دولت هم به دلیل آن‌ که پاسخ‌هایشان مورد رضایت نمایندگان نبوده با کارت زرد روبرو شده‌اند. «رضا فرجی دانا» حالا نخستین وزیری است که برای استیضاح به مجلس می‌رود و ممکن است در پایان جلسه روز چهارشنبه٬ کارت قرمز دریافت کند و ناگزیر به ترک کابینه شود. استیضاح‌کنندگان پیشتر به او اولتیماتومی یک‌ماهه داده بودند تا خواسته‌هایشان را برآورده کند اما در پایان یک ماه اعلام کردند که هیچ کدام از خواسته‌‌هایشان برآورده نشده است و در نتیجه راهی جز استیضاح ندارند.

تکرار یک تجربه

کشاکش کنونی دولت و مجلس تداعی کننده دوران پرتنشی است که «محمدخاتمی» رییس جمهوری اسبق ایران با نمایندگان پنجمین دوره مجلس داشت. آن زمان نیز محافظه‌کاران از الگویی مشابه استفاده کردند و با استیضاح «عطاالله مهاجرانی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و «عبدالله نوری» وزیر کشور٬ دو چهره موثر دولت را از کابینه خارج کردند.

در دولت دهم نیز بعد از تیره شدن روابط محمود احمدی‌نژاد و محافظه‌کاران حاکم بر مجلس٬ کار به استیضاح «عبدالرضا شیخ‌الاسلامی» وزیر کار و تعاون کشید و درگیری لفظی و علنی میان رییس دولت وقت با «علی لاریجانی» رییس مجلس در این جلسه به حدی فضای سیاسی کشور را تحت تاثیر خود قرار داد که محافظه‌کاران در رسانه‌های خود از آن روز به عنوان « یکشنبه سیاه » یاد کردند.

حالا مقاومت دولت در برابر خواست استیضاح‌کنندگان وزیرعلوم این فرضیه را تقویت کرده که حسن روحانی نیز ریسک مواجهه با تندروهای مجلس را پذیرفته و آگاهانه از دادن امتیاز به آنها صرفنظر کرده تا در جلسه استیضاح با آنها تسویه حساب کند.

سود و هزینه‌های دولت

وزارت علوم می‌گوید که به اسنادی حاکی از فسادهای اداری بسیاری از نزدیکان دولت محمود احمدی نژاد دست پیدا کرده و بر همین اساس انتظار می‌رود جلسه استیضاح به صحنه‌ای برای افشاگری وزیر‌علوم و رییس‌جمهور علیه فعالیت‌های غیرقانونی در دولت محموداحمدی‌نژاد تبدیل شود. سندهایی که دولت از آنها یاد می‌کند لیست بلندبالایی از بورسیه‌های غیرقانونی است که در دولت گذشته به افرادی فاقد صلاحیت علمی لازم اعطا شده است.

لیستی ۷۴۹ نفره از اسامی این افراد توسط «علی غزالی» سردبیر سایت توقیف شده بازتاب منتشرشده و او وعده داده که نام تمام افراد گیرنده این بورس که شامل ۳۷۰۲ نفر می‌شود را افشا خواهد کرد. اهمیت افشای لیست بیشتر از این جهت است که در میان گیرندگان بورسیه‌های غیرقانونی نام برخی از نمایندگان منتقد دولت در مجلس دیده می‌شود. «جواد هروی» عضو کمیسیون آموزش عالی مجلس پیش از این با تایید این موضوع فاش کرده بود که نام ۱۰ نماینده عضو جبهه پایداری ( تشکل محافظه‌کاران تندرو در مجلس) در این لیست وجود دارد.

افشاگری از این جنس اگر‌چه آتش اختلاف‌ها میان دولت و محافظه‌کاران را شعله‌ور‌تر می‌کند اما هزینه‌های مقابله با دولت را نیز بالاتر می‌برد. «علی مطهری» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با دفاع از ایده افشاگری گفته بود « استیضاح وزیر علوم فرصت خوبی است تا وزیر بیاید و حقایق را برای مجلس و مردم بیان کند و تخلفاتی را كه در دولت گذشته صورت گرفته افشا كند.» هزینه این افشاگری ممکن است وداع اجباری وزیرعلوم با کابینه باشد اما در عوض این سود را برای دولت دارد که مقاومت خود در مقابل تندروها را به نمایش بگذارد و نظر حامیان‌اش را هم جلب کند.

حامیانی که از کارنامه فرجی دانا نسبتا راضی‌اند و فعالیت‌های او برای بازگرداندن دانشجویان محروم از تحصیل و استادن محروم از تدریس و انتخابی کردن نحوه گزینش رئیسان دانشگآه‌ها را درخور تحسین می‌دانند. آنها از روحانی انتظار دارند همان‌طور که در دفاع از دیپلماسی دولت‌اش سرسختی نشان می‌دهد، در دفاع از وزیری که برای آزادی فضاهای آکادمیک تلاش کرده است مصمم ظاهر شود.

نیت‌های شخصی‌ مدافعان استیضاح

استیضاح کنندگان وزیرعلوم سوای انگیز‌ه‌هایی که برای عقب‌راندن دولت دارند از انگیزه‌‌های فردی برای تضمین بقای سیاسی خود نیز برخوردارند. انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی زمستان سال ۱۳۹۴ برگزار می‌شود و برای نمایندگان مهم و حیاتی است که از هم اکنون جای پای خود را در ائتلاف‌های انتخاباتی آینده محکم کنند. امضای طرح استیضاح وزیر‌علوم نه تنها به آنها برای عبور از سد تعیین صلاحیت شورای نگهبان کمک می‌کند بلکه موقعیت‌شان را در مجموعه جریان محافظه‌کاری بهبود می‌بخشد.

بسیاری از امضاکنندگان استیضاح نمایندگان شهرستان‌های کوچک هستند و خطر حذفشان در رقابت‌های درونی محافظه‌کاران برای مجلس آینده دور از انتظار نیست. برای‌ برخی از آنها موضوع بیش از آن‌که یک تقلای سیاسی به قصد عقب راندن دولت روحانی باشد یک تلاش شخصی برای تثبیت موقعیت است .

پرونده رانت‌‌های دانشگاه

بر اساس آمار رسمی ارائه شده از سوی رئیس سازمان دانشجویان، از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۲، در هشت‌سال فعالیت وزارت علوم در دولت‌های نهم و دهم که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، ۷۳ دانشجو با معدل کار‌شناسی زیر ۱۴و ۷۰‌ دانشجو با معدل کارشناسی‌ارشد زیر ۱۶ به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شده‌اند.

مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم روز پنجم خردادماه سال جاری، در پی ارائه آمار تخلف‌های دانشگاهی دولت نهم و دهم تاکید کرد که در این میان، نام شماری از «آقازادگان» و وابستگان سران کشور نیز دیده می‌شود.

بر اساس این آمار، ۲۲۸‌ دانشجو با معدل کار‌شناسی زیر ۱۴و ۳۰۵ دانشجو با معدل کار‌شناسی ‌ارشد زیر ۱۶، از خارج از کشور جذب دانشگاه‌های داخل کشور شده‌اند.

۲۳۵‌دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور نیز دارای معدل نامعلوم بوده‌اند. ۳۲۵‌ نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بوده‌اند و به عبارت دیگر، سن آن‌ها بالای ۳۳ سال بوده است.

علاوه بر تمامی این آمار‌ها، رئیس سازمان دانشجویان ایران اعلام کرد ۳۰۰۲ دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده‌اند.

در مجموع طی دولت نهم و دهم، چهارهزار و ۲۳۸ بورس دانشگاهی خارج از روال قانونی به دانشجویان متقاضی ارائه شده است.

حسن مسلمی، نائینی معاون بورس و دانشجویان خارج سازمان امور دانشجویان در دولت دهم، در واکنش به آمار و اطلاعات ارائه شده توسط رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفت: «بی‌سواد خواندن سه هزار دانشجوی بورسیه دوره قبل کاری خارج از عرف و اخلاق است.»

وی درباره اینکه در دولت هفتم و هشتم نیز برخی از بورسیه ها بدون ضابطه علمی پذیرش شده‌اند و اسامی برخی از آقا زاده‌ها و وابستگان حکومت نیز در بین آنان دیده می شود، گفت: «در دوره اصلاحات افرادی بورس شده بودند که در مورد آنها ضوابط علمی و عمومی رعایت نشده بود. از من خواستند که آن را اعلام کنم، اما من این کار را درست ندانسته و انجام ندادم».

خبر تخلف‌های دانشگاهی دولت نهم و دهم با واکنش بسیار از جمله از سوی جامعه دانشگاهی روبه‌رو شد.

بر اساس آماری که معاون وزارت علوم ارائه داده است برای بورس خارج حدود ۶۰۰ میلیون تومان تا یک میلیارد تومان هزینه می‌شود.

به گفته وزارت علوم در بین افرادی که بدون رعایت ضوابط از این بورس‌ها برخوردار شده‌اند «آقازاده‌ها و منصوبان» نیز حضور دارند.
در سال ۱۳۸۵ دانشجویان المپیادی و دارای رتبه‌های ممتاز به خارج از کشور اعزام می‌شدند. در سال ۱۳۸۷ بندی به این دستورالعمل اضافه شد و افرادی که دارای خدمات و فعالیت‌های برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند، می‌توانستند متقاضی اعزام شوند. به تدریج در سال‌های اخیر این بند بیشترین متقاضیان را به خود اختصاص می‌داد. رانت‌خواران دانشگاهی برای برخورداری از بورسیه‌ها به این بند از قانون ارجاع می‌دادند.