فرزندآوری زنان تنها

در سال‌های اخیر، شمار زنانی که خارج از ازدواج رسمی، صاحب فرزند می‌شوند، نسبت به دهه‌های گذشته، با جهشی چشمگیر افزایش یافته است.

امروزه در بسیاری از جوامع پیشرفته، فرزندآوری زنان، تنها در انحصار خانواده کلاسیکِ برآمده از ازدواج رسمی نیست و آن دسته از زنانی که به هر دلیلی ازدواج رسمی نکرده اند، می توانند از لذت مادرشدن برخوردار شوند.

با رشد علم پزشکی و گشایش فرصت‌های گوناگونی چون انواع «لقاح مصنوعی»، از «گذاشتن اسپرم مرد و زن متقاضی در رحم‌ یک زن داوطلب» (موسوم به رحم‌های اجاره‌ای) تا خرید اسپرم و تخمک، هر فرد علاقه مندی، می تواند صرف نظر از نوع گرایش‌های جنسی و حتی داشتن یا نداشتن شریک جنسی، «پدر شدن» یا «مادرشدن» را تجربه کند.

علاوه بر فراهم بودن امکانات پزشکی، در بسیاری از جوامع دموکراتیک، قوانین موجود نیز به زنان این فرصت را می‌دهد تا خارج از چهارچوب ازدواج رسمی، صاحب فرزند شوند؛ حتی اگر «همزی» یا شریک جنسی «مرد» یا «زن» نداشته باشند و مادر تنها قلمداد شوند. گاهی هم شریک جنسی یا همزی دارند، اما آنان مایل به پذیرش «مسئولیت فرزندآوری» نیستند. نبودن این تفاهم اما به هیچ وجه نمی تواند مانعی در برابر خواست فرزندآوری زنان شود.*

در برخی کشورها مانند سوئد که «زنان تنها» و «فاقد شریک زندگی یا همزی» امکان بهره‌برداری از انواع لقاح مصنوعی را ندارند، می‌توانند با سفری کوتاه به کشورهایی دیگر اروپایی از جمله دانمارک یا اسپانیا، از این امکان برخوردار شوند. به این ترتیب رفته رفته شمار شهروندانی که فقط صاحب مادر هستند افزایش خواهد یافت.

چندی پیش گزارشی از سوی مرکز ملی سلامت در آمریکا منتشر شد که نشان داد میزان فرزندآوری زنان ساکن آمریکا که ازدواج رسمی نکرده‌اند، اگرچه در دهه گذشته، روند کاهشی داشته است، اما نسبت به دهه‌های گذشته، مانند دهه ۶۰ و ۷۰، از روندی افزایشی حکایت می‌کند.

آمارهای موجود نشان می‌دهد شماراین گروه از زنان - مادران، نسبت به سال ۲۰۰۸ کاهش یافته، اما نسبت به نسل‌های قبلی افزایشی چشمگیر یافته است.

این رقم از ۵۲ فرزند از هر هزار زن ازدواج نکرده اما دارای همزی یا شریک جنسی در سال ۲۰۰۷، به ۴۵ فرزند در سال ۲۰۱۳ رسیده است (تحلیل‌گران مرکز ملی سلامت در آمریکا این کاهش را تنها نتیجه «رکود اقتصادی غرب» در بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ ارزیابی کرده‌اند).

نکته دیگر اینکه فرزندآوری زنانی که ازدواج رسمی نکرده‌اند در آمریکا بیش از اروپاست.

در سال ۲۰۱۱، ۳۹درصد از زاد و ولدها در اروپا نتیجه ازدواج‌های غیر رسمی بوده است. در ایالات متحده اما ۴۱ درصد بوده است.

شیوع زاد و ولد خارج از ازدواج رسمی، به طور چشمگیری در ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا متفاوت است.

در اروپا آمار متقاوتی از میزان زاد و ولد در خارج از ازدواج‌های رسمی وجود دارد. در اروپای شمالی و در اسکاندیناوی، نروژ، سوئد، بلژیک و دانمارک، اغلب زاد و ولدها نتیجه ازدواج‌های غیر رسمی است.

در عوض در کشورهایی چون قبرس، کروواسی، مقدونیه، یونان و ترکیه این رقم پایین و حدود ۲۰درصد است. پایین‌ترین نرخ را در این میان ترکیه با سه درصد دارد.

نرخ زاد و ولد برآمده از ازدواج‌های غیر رسمی در اتریش، فنلاند و جمهوری چک مشابه آمریکاست و ۴۰درصد است.

بر اساس تحقیقات سازمان ملل، خلاف اروپا و آمریکا، در بحرین، قطر و کویت تنها یک درصد زاد و ولدها به زنان مجردی تعلق دارد که ازدواج نکرده‌اند. در حالی که در فرانسه ۸۷ درصد از کل زاد و ولدها خارج از ازدواج رسمی است.

علاوه بر اینها، آمار آن دسته از زنانی که مادر تنها هستند و خارج از ازدواج رسمی و بدون داشتن هیچ شریکی (چه همجنس، چه دیگرجنس) با بهره‌گیری از لقاح مصنوعی فرزند می‌آورند، نشان می‌دهد که هر سال شمار این گروه سیر صعودی داشته است.

دلایل افزایش فرزندآوری زنان تنها

افزایش شمار فرزندآوری خارج از ازدواج‌های رسمی، به طور کلی ارتباط معناداری با «افزایش شمار زنان مجرد» و «پرهیز جوانان از ازدواج رسمی» دارد.

نتایج تحقیقات آماری در حوزه فرزندآوری زنان و مسئله خانواده، نشان می‌دهد در حالی که در سال ۱۹۶۰، ۷۲درصد افراد بزرگسال ازدواج می‌کردند، تا سال ۲۰۱۰ این رقم به ۵۱درصد رسیده است.

موازی با روند رو به کاهش ازدواج‌های رسمی، میزان کلی زاد و ولد نیز کم شده، اما همزمان میزان زاد و ولدهای خارج از ازدواج رسمی افزایش یافته است.

پذیرش جامعه

میزان پذیرش عمومی جامعه در پیوند با زاد و ولدهای خارج از ازدواج رسمی، در طول زمان در حال تغییر است.

اکثریت آمریکایی‌ها معتقدند که افزایش شمار زاد و ولدهای خارج از ازدواج، تغییری منفی است، هرچند این برخورد ممکن است در آینده تغییر کند و شمار آمریکایی‌هایی که زاد و ولدهای خارج از ازدواج را از نظر اخلاقی می‌پذیرند افزایش بیابد.

در تحقیقی که در سال ۲۰۱۱ در آمریکا انجام شد، ۶۴درصد «افراد میانسال» بر این نکته تاکید کردند که زاد و ولد خارج از ازدواج رسمی قابل قبول نیست. ۲۹درصد بر این عقیده بودند که این مسئله فرق چندانی در اصل قضیه ایجاد نمی‌کند. تنها چهار درصد معتقد بودند که این تغییر مثبت است.

نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد یک شکاف بزرگ نسلی بین افراد بین سنین ۱۸تا ۳۰سال و افراد مسن‌ وجود دارد: جوان‌تر‌ها معتقدند فرق چندانی بین زاد و ولد پیش از ازدواج و پس از ازدواج وجود ندارد.

بر اساس این تحقیق، ۵۸درصد کل آمریکایی‌ها فارغ از رده بندی سنی می‌گویند بچه‌دار شدن خارج از ازدواج از نظر اخلاقی قابل قبول است.

مادر شدن زنان تنها در ایران 

مادر شدن زنان بدون همسر رسمی و دارای همزی یا شریک زندگی، تجربه‌ای است که هنوز زنان ایرانی ساکن ایران، امکان نزدیک شدن علنی به آن را ندارند. به عبارت دیگر در این کشور، فرزندآوری زنان دارای شریک جنسی و همزی، به رسمیت شناخته نمی‌شود.

مراکز ثبت احوال نیز از صدور شناسنامه برای نوزادانی که خارج از ازدواج رسمی متولد شده باشند خودداری می‌کنند. این امر زمانی میسر خواهد بود که مردی خود را پدر آن نوزاد معرفی و مدارکی ارائه کند که نشان دهد مادر او را به عقد رسمی یا موقت خود درآورده است.

علاوه بر این، در ایران هنوز فرزندانی را که خارج از ازدواج رسمی زاده می‌شوند، «حرامزاده» می‌خوانند و بدین ترتیب «عرف» و «قوانین اسلامی» همدیگر را در  ضعیف سازی هر چه بیشتر «مادر تنها» تقویت می‌کنند. یکی از ده‌ها دلیل افزایش سقط جنین در ایران نیز به همین محدودیت بازمی‌گردد.

علاوه بر «نفی رابطه جنسی خارج از چهارچوب ازدواج» از سوی «قوانین اسلامی» و «عرف»، این دسته از زنان تنها، امکان لقاح مصنوعی و خرید اسپرم را نیز ندارند. این در حالی است که ایران پیشرفت‌های زیادی در زمینه پزشکی ازجمله در حوزه لقاح مصنوعی و مبارزه با ناباروری کرده است.

به تازگی اما امکان قانونی اینکه «زنان تنها» بتوانند کودکان دختر را به عنوان فرزندخوانده بپذیرند، فراهم شده است.

چهارم مردادماه سال جاری، حمیدرضا الوند، مدیرکل دفتر کودک و نوجوان سازمان بهزیستی اعلام کرد زنان مجرد بالای ۳۰ سال می‌توانند از میان کودکان بهزیستی، دختربچه‌ای را به عنوان فرزندخوانده خود بپذیرند.

به گفته این مقام مسئول، «واگذاری فرزند دختر به دختران مجرد بالای ۳۰ سال و زنان بدون شوهر یکی از مواردی است که در قانون جدید گنجانده شده است. به طوری که براساس آن دختران مجرد دارای شرایط و متقاضی فرزند می‌توانند به سازمان بهزیستی مراجعه کنند و پس از طی کردن مراحل مختلف در نهایت کودک دختر به آنان به عنوان فرزند خوانده واگذار می‌شود».

آئین‌نامه اجرایی واگذری فرزند به دختران مجرد بالای ۳۰ سال، توسط دو سازمان ثبت احوال و بهزیستی و همچنین قوه قضائیه در دست تدوین قرار دارد.

پانویس:

*توجه به این نکته ضروری است: زنی که فرزندی را خارج از ازدواج رسمی به دنیا آورده است، به این معنی نیست که تنها زندگی می‌کند. به عنوان مثال، در آمریکا، در نیمی از زاد و ولدهای خارج از ازدواج، مادران یادشده دارای یک همزی هستند.