«اعتبارات کم، بحران دفع فاضلاب را شدیدتر کرده است»

توسعه نیافتن شبکه فاضلاب در شهرهای مختلف ایران، به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست محیطی تبدیل شده است. این درحالی است که هزینه زیادی صرف تهیه طرح برای توسعه این شبکه شده است، ولی اعتبار کافی برای ساخت یا تکمیل این شبکه‌ها وجود ندارد.

سازمان محیط زیست ایران با بحرانی خواندن وضعیت جمع آوری و تصفیه  فاضلاب شهری خواهان در نظر گرفتن راهکارهایی جدید برای تامین بودجه این پروژه‌ها شده است.

حسن پسندیده، مدیرکل دفتر آب و خاک این سازمان، به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت از آن‌جا که ایجاد و توسعه شبکه‌های فاضلاب به بودجه هنگفتی نیاز دارد، تامین آن از محل بودجه جاری کشور دور از ذهن به نظر می‌رسد.

این مدیر ارشد سازمان محیط زیست، فروش اوراق قرضه با سود مناسب توسط دولت را راهکاری مناسب جهت برطرف کردن بحران دفع فاضلاب در شهرهای ایران بیان کرده است.

طبق استانداردهای موجود، تمام شهرهایی که بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت دارند باید به شبکه‌های جمع آوری و تصفیه فاضلاب و پساب مجهز باشند. به این ترتیب حداقل ۱۵۰۰ شهر در ایران باید به چنین ساختار‌ها و تاسیساتی مجهز شوند.

طبق ارزیابی دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، برنامه‌های پیش‌بینی شده برای توسعه شبکه فاضلاب و همچنین میزان پیشرفت آن‌ها با نیازهای موجود همخوان نیست و مشکلات زیادی در سطح کشور پدید آورده است.

وضعیت شبکه فاضلاب در ایران

در سال ۱۳۸۴، افق ۲۰ ساله صنعت آب و فاضلاب در ایران برخورداری ۶۰ درصد از جمعیت شهری تا سال ۱۴۰۴ از سامانه‌های جمع آوری و تصفیه فاضلاب اعلام شد.

آمارها و مطالعات انجام شده نشان می‌دهد در حال حاضر تنها بخشی از مناطق شهری، آن هم فقط در ۱۸ درصد از شهرهای ایران تحت پوشش شبکه جمع آوری فاضلاب است. در باقی موارد، جمع آوری فاضلاب خانگی (شامل فاضلاب انسانی و فاضلاب بهداشتی) از طریق چاه‌های جذبی صورت می‌گیرد و در بسیاری موارد دیگر نیز درون رودخانه‌ها، کانال‌ها و حتی دریاچه‌ها و دریاها می‌ریزد.

مطابق یک تحقیق که در سال ۱۳۹۰ در دانشگاه اردبیل انجام شد، در بیش از ۷۶ درصد از مناطق شهری ایران، بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد فاضلاب‌های انسانی از طریق چاه جذبی دفع می‌شود و حدود ۵/۵ درصد از آن وارد شبکه‌های آبیاری می‌شود. از سوی دیگر در ۴۰ درصد از مناطق شهری، فاضلاب دفع شده وارد معابر عمومی بدون جوی آب و در ۳۱ درصد مناطق شهری این فاضلاب به معابر دارای جوی آب وارد می‌شود.

همچنین حدود ۳۵ درصد از فاضلاب شهری در مناطق مختلف ایران وارد رودخانه‌ها می‌شود.

بیش از ۳۳۵ شهر ایران دارای مشکل حاد ناشی از دفع نادرست فاضلاب شهری هستند. سایر شهرها نیز با درجات کمتری با چنین مشکلاتی رو به رویند.

شرکت آب و فاضلاب ایران پیش‌تر اعلام کرده بود در حدود ۱۹ درصد از کل مناطق شهری طرح‌‌های ایجاد شبکه جمع آوری و همچنین احداث تصفیه خانه فاضلاب را در دست اجرا دارد. گزارش‌های مختلف اما نشان می‌دهد این طرح‌ها یا هنوز به سرانجام نرسیده و یا این‌که نتوانسته است مشکلات عظیم این بخش را حل کند.

معضل فاضلاب پایتخت

در تهران کار مطالعه برای احداث شبکه مدرن دفع فاضلاب از دهه ۵۰ خورشیدی آغاز شد، اما این کار چندین بار با وقفه‌های طولانی رو به رو شد. سرانجام در اوایل دهه ۷۰، طرح جدید فاضلاب تهران به تصویب رسید، اما هنوز کارهای اجرایی آن به اتمام نرسیده و بخش عمده‌ای از کلانشهر تهران همچنان به شکبه فاضلاب متصل نیست.

به گفته شهرداری تهران، در حال حاضر بیش از ۲ میلیون مترمکعب فاضلاب شهری و همچنین پساب بیش از ۱۷ هزار واحد صنعتی در جنوب تهران و در معابر و اراضی کشاورزی رها می‌شود.

استانداری تهران نیز هشدار داده که بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی در جنوب تهران همچنان با پساب و فاضلاب آبیاری می‌شود. به این ترتیب انواع آلودگی‌ها از طریق مواد غذایی، سبزی و صیفی جات به سبد غذایی انسان نیز راه می‌یابد.

به گفته  هدایت الله جمالی پور، معاون استاندار تهران و فرماندار ویژه شهرستان ری، هم اکنون حدود ۹۰ هکتار از مزارع جنوب تهران همچنان با فاضلاب آبیاری می‌شود.

ورود نیترات به شبکه آبرسانی تهران

ورود انواع آلودگی‌‌ها و همچنین نیترات از طریق فاضلاب به درون منابع آب‌های زیرزمینی، استفاده از این آب‌ها را برای انسان خطرناک و غیر بهداشتی می‌کند.

در ۲۶ مرداد امسال، رئیس کمیسیون سلامت و خدمات شهری شورای شهر تهران هشدار داد یکی از جدی ترین مشکلات عدم تکمیل شبکه فاضلاب پایتخت، نفوذ نیترات موجود در فاضلاب به شبکه آبرسانی است.

رحمت الله حافظی به خبرگزاری مهر گفت برای تهران بیش از ۹ هزار کیلومتر لوله کشی فاضلاب پیش بینی شده اما تا کنون حدود نیمی از آن به بهره‌برداری رسیده است.

در خرداد ماه سال ۱۳۹۳، سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که استفاده از آب چاه در تهران به دلیل بالا بودن مقدار عناصری مضری که از طریق فاضلاب‌ها به منابع زیرزمینی راه یافته‌اند احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.

کمبود منابع آبی در تهران و کاهش شدید آب سد‌ها، باعث شده است تا بخشی از آب تهران از طریق آب چاه تامین شود.

خزر، بستری برای فاضلاب شهری

دفع نادرست فاضلاب‌ها تنها به شهرهای بزرگی مانند تهران ختم نمی‌شود. وضعیت در شهرهای ساحلی ایران به ویژه در حاشیه دریای خزر بسیار بحرانی‌تر است.

در فروردین ماه سال ۹۳ اعلام شد  صد در صد فاضلاب خانه‌های ساحلی بدون تصفیه وارد دریای خزر می‌شود. این امر باعث آلودگی میکروبی ماهیان این دریا شده و در زنجیره غذایی نیز به شدت تاثیر منفی گذاشته است.

به گفته سازمان حفاظت محیط زیست، سال گذشته هیئت دولت وزارت نیرو را موظف به احداث تصفیه‌خانه در مناطق ساحلی کرده بود، اما هیچ اقدامی تاکنون در این مورد صورت نگرفته است.

از دست رفتن اکوسیستم‌ها از جمله تبعات ورود فاضلاب‌های خانگی به دریای خزر است، ضمن آن‌که جلبرگ‌ها نیز در آب‌های آلوده رشد قابل ملاحظه‌ای دارند و از فاضلاب تغذیه می‌کنند.

در اسفند ماه ۱۳۹۲، دامپزشکی استان مازندان از مردم خواست از مصرف برخی ماهیان، به ویژه ماهی کفال دریای خزر، به دلیل مسمومیت و آلودگی آن خودداری کنند.