انفجار در بعقوبه؛ نخستین آزمون حیدر عبادی

حمله به مسجد «مصعب بن عمیر» در یک محله سنی در شمال شهر بعقوبه در استان دیاله عراق و کشته شدن بیش از ۶۷ نفر از نمازگزاران مسجد می‌تواند آزمونی مهم برای نخست‌وزیر جدید عراق حیدر عبادی تلقی شود. گروه‌های سیاسی سنی عراق «عصائب اهل حق» را به دست داشتن در این واقعه متهم می‌کنند.

این حادثه بعد از آن رخ داد که گروه داعش توانست در محل تجمع «بسیجیان شیعه» منطقه بمبی را منفجر کند و چهار نفر کشته و زخمی به جا گذارد. در واکنش به این حمله، افراد مسلح به روستای بنی یاس از بخش «حمرین» بعقوبه در نزدیکی مرز ایران حمله کرده و نمازگزاران را به رگبار بستند. مقایسه تعداد کشته‌ها نسبت به مجروحان نشان می‌دهد که مهاجمان با هدف قتل‌عام آمده بودند.

چگونگی برخورد با این حادثه، دستور کار مهمی است که بر روی میز نخست وزیر جدید قرار دارد. او باید مهارت‌های سیاسی خود را در این زمینه نشان دهد تا از یک جنگ مذهبی جدید در منطقه جلوگیری کند. حیدر عبادی همچنین باید نشان دهد که نخست وزیر همه عراقی‌هاست و با مسببین چنین اعمالی برخورد قاطع خواهد کرد.

گروه‌های سنی، رویکرد عبادی به این حادثه را معیار مهمی برای ارزیابی گرایش‌ها یا وعده‌های وی می‌دانند و از این طریق می‌خواهند بدانند که چشم‌انداز تغییر اوضاع در عراق چیست و حیدر عبادی، نوری مالکی نیست.

عصائب اهل حق

گروه یاد شده، یک گروه افراطی شیعه است که در سال ۲۰۰۴ بعنوان بخشی از «جیش المهدی» مقتدا صدر فعالیت می‌کرد. اما از سال ۲۰۰۶ راه خود را از مقتدا صدر جدا کرد و با انحلال جیش المهدی در سال ۲۰۰۸ به عنوان یک نیروی مستقل از جریان صدری‌ها ظاهر شد و به حمایت از نوری مالکی پرداخت.

این گروه مسلح فرقه‌گرا در وبسایت خود، وظیفه خویش را دفاع از مقبره‌های امامان شیعه، دفاع از مراجع شیعه، ترویج مذهب دوازده امامی شیعه، مبارزه با آمریکا و شرکت در فعالیت‌های سیاسی تعریف کرده است. افراد این دسته در گذشته خود را از مقلدان محمدصادق صدر معرفی می‌کردند اما اکنون چند سالی است که علی خامنه‌ای، ولی‌فقیه ایران را بعنوان مرجع تقلید خود پذیرفته‌اند.

این گروه براساس آمارهائی که ارتش امریکا در عراق منتشر کرده است، در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ بیش از شش هزار عملیات چریکی بر ضد نیروهای امریکائی مستقر در عراق انجام داد اما با آغاز مذاکرات مستقیم حسن کاظمی قمی سفیر سابق ایران در بغداد و رایان کروکر سفیر اسبق امریکا در عراق بر سر امضای توافقنامه امنیتی میان عراق و امریکا، حملات این گروه افراطی علیه نیروهای امریکائی متوقف شد.

سردسته این گروه را فردی بنام «قیس خزعلی» به عهده دارد که در حوزه علمیه قم تحصیل کرده و به نظریه «حوزه ناطقه» در برابر «حوزه صامته» اعتقاد دارد. از نظر آنها دخالت مراجع دینی در امور سیاسی (همانند خمینی) حوزه ناطقه ایجاد می کند و کناره‌گیری از مسائل سیاسی، (مانند آیت‌الله سیستانی) به مثابه حوزه صامته است. این فرد ارتباط نزدیکی با قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس دارد و تحت اوامر وی فعالیت می‌کند.

عصائب اهل حق در بیش از ده استان عراق و به‌ویژه در مناطق شیعه‌نشین، ساختمان‌های مجللی را تصرف کرده و در آنها نمایندگی خود را دایر کرده است. این گروه افراطی که به چندین فقره فعالیت تروریستی متهم شده و رهبرش به زندان آمریکائی‌ها افتاده بود، مورد حمایت کامل نخست وزیر سابق عراق قرار داشت و یکی از گروه‌های صاحب نفوذ در دولت نوری مالکی به حساب می‌آمد. اگرچه خزعلی سردسته این گروه پست سیاسی مشخصی ندارد، اما در بیشتر امور مورد مشورت دولتمردان نوری مالکی قرار می‌گرفت. سایت وابسته به مالکی به همان شکلی اخبار، سخنرانی‌ها و دیدارهای قیس خزعلی را منعکس می‌کند که تلویزیون‌ها و رسانه‌های صدام حسین در زمان حاکمیت رئیس جمهور اعدام شده عراق، عمل می‌کردند.

چالش چند جانبه برای حیدر عبادی

اگر ثابت شود که «عصائب اهل حق» در ورای حادثه مسجد سنی‌ها در بعقوبه قرار دارد، آنگاه این موضوع می‌تواند از چند محور مورد بررسی قرار گیرد:

نخست باید دید نخست وزیر جدید عراق توان برخورد با این گروه افراطی شیعه و تحویل آنان به مقامات قضائی کشور را دارد یا خیر. به نظر نمی‌رسد که حیدر عبادی بتواند در این مرحله آنچه را که سنی‌ها از وی می خواهند، برآورده سازد اما می‌تواند رفتاری متفاوت با روش مالکی اتخاذ کند و به سنی‌ها نشان دهد که عزم مبارزه با چنین کنش‌های تروریستی را دارد اما باید محدود توانائی وی از سوی گروه‌های سنی درک شود.

دوم ، اگر عصائب اهل حق پشت این ماجرا باشند این بدان معنی است که چنین قتل‌عامی با هماهنگی جمهوری اسلامی صورت گرفته و بعید است رهبران این گروه فرقه‌گرا بدون گرفتن چراغ سبز از قاسم سلیمانی دست به چنین کاری زده باشند. اگر این فرضیه صحیح باشد، آنگاه می‌توان گفت که ایران تلاش کرده نخستین چالش را برای حیدر عبادی خلق کند و رابطه وی را با گروه‌های سنی، از همان ابتدا خراب کند.

هدف دوم ایران می‌تواند این باشد که نشان دهد در چنین وقایعی نخست‌وزیر جدید چه مقدار با نوری مالکی تفاوت دارد و به عبارت دیگر به هواداران خود در منطقه بگوید که چندان تفاوتی صورت نگرفته است.

سوم، شیوه برخورد حیدر عبادی با این حادثه، چارچوب روابط نخست وزیر جدید با کشورهای عربی و به ویژه عربستان سعودی که از وی حمایت کرد را ترسیم خواهد کرد.

عقلانیت حکم می کند که حیدر عبادی در رویکرد با این حادثه به شکلی رفتار کند که نه سنی‌های عراق، نه کشورهای منطقه و نه ایران از او خشمگین نشوند. اما چنین عقلانیتی در حال حاضر عراق بسیار دشوار است.