«مونالیزای جهان سوم» در کابل

چهارشنبه، ۱۲ شهریورماه، نمایشگاه عکس‌های استیو مک کری، عکاس شناخته‌شده آمریکایی در «مرکز منبع معلومات» (ACKU) در دانشگاه کابل افتتاح شد. این نمایشگاه که با همکاری سازمان غیردولتی «آرمان‌شهر» برگزار شده قرار است تا ماه آینده به روی بینندگان باز باشد.

در افتتاحیه این نمایشگاه استیو مک کری حضور نداشت، اما بیش از ۱۵۰ دانش‌آموز و اهل هنر کابل از آن دیدن کردند و از سخنرانی‌های مهمان بهره بردند. احمد ضیا رفعت، استاد دانشگاه خبرنگاری دانشگاه کابل، مسعود حسینی، عکاس برنده جایزه پولیتزر و صحرا کریمی، فیلم‌ساز از  سخنرانانی بودند که در میزگرد این نمایشگاه درباره اهمیت و نقش عکاسی در جامعه و تاریخ افغانستان سخن گفتند.

احمد ضیا رفعت در افتتاحیه این نمایشگاه از آشنایی نسل جوان افغانستان با اهمیت عکاسی و عکاسی خبری سخن گفت و از اینکه چرا این شیوه را باید جدی گرفت. آقای رفعت همچنین یادآوری کرد که جامعه جنگ‌دیده افغانستان هنوز درد و داغ‌های زیادی دارد که نیازمند ثبت شدن است و چه بهتر که این کار را عکاسان و هنرمندان محلی  انجام دهند.

مسعود حسینی نیز در سخنرانی خود به آن اشاره کرد که استیو مک‌ کری در سال‌هایی وارد افغانستان شد که هنوز هنر عکاسی مخصوص دربار بود و تنها در اختیار قشر بالادست جامعه قرار داشت. آقای حسینی گفت استیو مک ‌کری به همراه گروه محدودی از عکاسان خارجی که در آن سال‌ها به افغانستان آمدند، از اولین‌ عکاسانی بود که این هنر را از دربار به سطح جامعه آوردند و در اختیار مردم عادی گذاشتند. این عکاسان پیشگام در آثارشان تاثیر جنگ بر روزگار مردم کوچه و خیابان را بازتاب دادند. برخی از این عکس‌ها حالا در این نمایشگاه در برابر نسل جوان افغانستان قرار دارد و سرگذشت این مردم را از زاویه دیگری به نمایش می‌گذارد.

صحرا کریمی، یکی  دیگر از سخنرانان این میزگرد به آن اشاره داشت که عکاسانی مثل استیو مک‌ کری از جامعه دور از جنگ آمریکا به دنبال پیدا کردن سوژه‌های تازه و ماندگار و مؤثر‌تری به افغانستان آمدند و آنچه را که به دنبال آن آمده بودند در اینجا پیدا کردند. خانم کریمی افزود این عکاسان پیشگام خارجی که استیو مک کری یکی از آنها بود توانستند به جامعه افغانستان و فاجعه جنگ و تأثیر آن بر مردم عادی با دید تازه و جدید و بی‌طرفانه بنگرند و آن را در تاریخ ثبت کنند.

به گفته روح‌الله امینی، معاون سازمان غیردولتی «آرمانشهر» در گفت‌وگو با رادیو زمانه عکس‌های مک ‌کری به تماشاگران امکان می‌دهد که به خود و تاریخ سی سال اخیر جامعه خود از زاویه دیگری نگاه کنند و به خود از دید بیگانه بنگرند و قضاوت کنند.

آن چشمان سبز و وحشی

در این نمایشگاه صد قطعه از عکس‌های معروف استیو مک کری که از افغانستان و مردم آن برداشته است، گرد ‌آورده شده است. شناخته‌شده‌ترین آنها عکس دختری‌ست با چشمان سبز و آبی و روسری قرمز که تا به حال در بسیاری از نمایشگاه‌های دنیا دیده شده و بارها مورد نقد و بررسی‌ منقدان بین‌المللی قرار گرفته . این عکس استیو مک کری که با عنوان «دختر افغان» معروف است بارها با نقاشی لئوناردو داوینچی مقایسه شده و از آن حتی به عنوان «مونالیزای جهان سوم» نیز یاد شده است.

حالا «دختر افغان» که در واقع عکس شربت گله، دختر پناهنده پشتون‌تبار است در اعلامیه این نمایشگاه و پوستر آن نیز جای دارد. هرچند سال‌ها طول کشید تا استیو مک کری بتواند او را پیدا کند و از او دوباره عکس بگیرد. مک کری موفق شد شخصیت این دختر افغان را  تنها در سال ۲۰۰۲ مشخص کند. این عکس سال ۱۹۸۵روی ‌جلد مجله «نشنال جیوگرافیک» منشر شد. در آن زمان شربت گله در «ناصر باغ»، اردوگاه پناهندگان به سر می‌برد. او نیز مانند بسیاری از شهروندان افغانستانی از حملات شوروی به پاکستان پناه برده بودند. شربت گله در آن زمان ۱۲ سال داشت.

«دختر افغان» شناخته‌شده‌ترین عکس در تاریخ فعالیت «نشنال جیوگرافیک» دانسته شده و مدت‌ها به نماد پناهندگان جنگ افغانستان تبدیل شده بود. این عکس تاریخی با دوربینFM2 نیکان و با لنز 105 mm F2.5 نیکار Nikkor به نوار برداشته شده است.

منابع همه جنگ‌های افغانستان

«مرکز منبع معلومات»  (ACKU) در دانشگاه کابل از مهم‌ترین مرکز تحقیق در افغانستان است. این مرکز توانسته در طول یک و نیم سال گذشته ده‌ها نمایشگاه هنری و علمی برگزار کند.پیش از این «مرکز منبع معلومات» نمایشگاهی با عنوان «شهر کابل هنگام کار» (Kabul City at Work) از ۵۰ عکس از جازف‌ هایت، دیگر عکاس آمریکایی که در سال‌های ۱۹۷۰ از افغانستان تحت عنوان «عکس‌هایی از عصر صلح»( Images from an Era of Peace) تهیه کرده بود، برگزار کرده است.

وحید وفا، مدیر این مرکز در گفت‌وگو با رادیو زمانه درباره دلایل برگزاری این نمایشگاه‌ها گفت:«مسئولان این برنامه‌ها امید دارند که این نوع برنامه‌ها برای دانش‌آموزان سرچشمه الهام شود تا دست به کار شوند و استعدادهای خود را تقویت بخشند.»

آقای وفا افزود ارتقا دادن توانایی‌های دانشجویان و نسل جوان علاقمند به هنر و رشته‌های اجتماعی از الویت‌های آنهاست و آن‌ها این آمادگی را دارند که در این محل نمایشگاه‌هایی از هنرمندان محلی نیز برگزار کنند و در معرض دید عموم بگذارد. آقای وفا معتقد است که دیدن کارهای معروف از عکاسان حرفه‌ای اعتماد به نفس دانشجویان و هنرمندان با استعداد را تقویت می‌بخشد تا به خود بگویند من هم می‌توانم.

پروفسور لویس دوپری و همسر او نانسی هاتچ دوپری، نویسنده و متخصص تاریخ افغانستان، «مرکز منبع معلومات» (ACKU) را در اواخر سال‌های ۱۹۸۰ بنیان گذاشتند. این زوج آمریکایی که بنیانگذار بنیاد خیریه «لویس و نانسی دوپری» نیز هستند در محفوظ نگه داشن مواد علمی و تاریخی و فرهنگی افغانستان در سال‌های جنگ روسیه با افغانستان و سال‌های بعد از آن نقش مهمی داشته‌اند. در این مرکز امروز صد‌ها عکس از عکاسان معروف دنیا که از جنگ‌های متعدد در افغانستان برداشته‌اند و هزاران مواد تاریخی با ارزش گردآوری شده و در اختیار عموم مردم هم قرار دارد.