بحران پناهندگان سوری در ترکیه

بیش از یک میلیون نفر از آوارگان جنگ داخلی سوریه و پناهندگان سوری امروز ساکن شهرهای مختلف ترکیه هستند. ۲۲۰هزار نفر پناهجوی سوری، در شهرهای پناهنده‌پذیر و کمپ‌های پناهندگان اسکان داده و ثبت رسمی شده‌اند، اما باقی آوارگان سوری که تعدادی از آن‌ها پای پیاده به مرزهای ترکیه وارد شده‌اند، ثبت نشده‌اند و در خیابان‌های شهرهای بزرگ اکنون کارتون خواب‌ هستند.

قوانین مهاجرت ترکیه درها را به روی پناهندگان سوری باز گذاشته است، اما همین قوانین به پناه‌جو اجازه نمی‌دهند شهر خود را انتخاب کند. در نبود منبع درآمد، بسیاری از آوارگان سوری ترجیح داده‌اند که در شهرهای بزرگ در کنار خیابان، زیر پل‌ها و در پارک‌ها زندگی کنند تا بتوانند در بازار سیاه، کارگری کنند.

در استانبول، ازمیر، آنکارا، آنتالیا، بدروم که شهرهای توریستی ترکیه‌اند، آوارگان سوری را می‌توان در همه جای سطح شهر، جایی که توریست‌ها رفت‌وآمد می‌کنند دید. زنان سوری که در کنار کودکانشان گدایی می‌کنند و به عربی صحبت می‌کنند، برای گذران زندگی گدایی و روی دل‌رحمی توریست‌های عرب حساب می‌کنند.

«مغازه‌دارها به ما غذا می‌دهند. عرب‌های الجزایر هم خوب پول می‌دهند. اگر لهجه‌مان را بفهمند، بقیه عرب‌ها هم پول می‌دهند. من اینجا با سه فرزند مانده‌ام. شوهرم در یک نزاع در سوریه کشته شد. ترک‌ها به ما رحم دارند، اما گاهی از محله به محله دیگری می‌رویم که موجب ناراحتی اهل محل نشویم».

این‌ها صحبت‌های زن سوری است که از روستایی نزدیک حلب با اهل روستا و با ماشین به آکسارای آمده و سپس خود را به استانبول رسانده است. آن‌ها در محله‌های فقیرنشین‌تر تارلاباشی استانبول ساکن شده‌اند چراکه در این محله‌ها دردسر و درگیری کمتر است. زیر پل می‌خوابند و از مغازه‌های اطراف غذا دریافت می‌کنند. در محل یادشده یک حمام سنتی مردانه هم هست که ماهی یک بار به آن‌ها اجازه حمام می‌دهد.

آگاهی نداشتن پناه‌جویان سوری از خدمات سازمان ملل

بسیاری از آوارگان سوری که کمک‌های سازمان‌های حمایت از پناهندگان را دریافت نکرده‌اند، حتی راه و رسمی ثبت‌نام خود به‌عنوان پناه‌جو را هم بلد نیستند. سازمان‌های حمایت از پناهندگان و دفاتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان هم به اندازه کافی نیرو ندارند که با تک‌تک یک‌میلیون آواره سوری پراکنده در ترکیه تماس بگیرند و آگاهی‌رسانی کنند.

دفاتر پلیس اتباع و پلیس امنیت عمومی ترکیه نیز که معمولاً اتباع بیگانه و پناه‌جویانی که ساکن ترکیه می‌شوند را ثبت و انگشت‌نگاری می‌کنند، برای مدیریت بحران آوارگان سوری آماده نیستند و به‌اندازه کافی نیرو ندارند.

همچنین بسیاری از پناهندگان سوری ترجیح می‌دهند که ثبت نشوند. ثبت شدن موجب می‌شود که نظارت بیشتری بر وضعیت آن‌ها باشد و آن‌ها دیگر نمی‌توانند در بازار سیاه کار کنند. همچنین کودکان سوری که در روند مهاجرت پس از آواره شدن، نان‌آور خانه شده‌اند، تحت نظارت سازمان‌های حقوق پناهندگان، اجازه کار نخواهند یافت.

افزایش بیگانه‌ستیزی و خشونت به پناه‌جویان سوری

بر اساس گزارش روزنامه ترکیش ویکلی، سیاست درهای باز دولت ترکیه برای پناهندگان سوری، تبدیل به یک بحران ملی شده است. استدلال انسان دوستانه دولت برای برخی از شهروندان ترکیه دیگر قابل قبول نیست.

کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR) پیش‌بینی کرده است که تا پایان سال ۲۰۱۴، پانصد هزار نفر آواره سوری وارد مرزهای ترکیه می‌شوند که این آمار سوری‌های ترکیه را به یک و نیم میلیون می‌رساند.

فرهنگ بیگانه‌ستیزی در ترکیه افزایش یافته است. به گزارش بی‌بی‌سی، در یازدهم اوت ۲۰۱۴، حیدر چالار، شهروند ترک، توسط یک پناه‌جویی سوری که از او در شهر غازی عینتاب در آناتولی جنوبی، اتاق کرایه کرده بود، به قتل رسید. این قتل موجب تظاهرات ضد پناه‌جویان سوری در این شهر شد و مقامات دولتی ناچار شدند که سوری‌ها را به کمپ دیگری انتقال دهند.

پس از آن در شهر شایعه شد که سوری‌ها منابع آبی شهر را آلوده به سم کرده‌اند و بااینکه بعدتر ثابت شد منابع آبی شهر آلوده نیستند، احساسات بیگانه‌ستیزی همچنان در شهر غازی عینتاب نمود پیدا می‌کنند.

به گزارش ترکیش ویکلی، مشابه این اتفاقات در شهرهای پناهنده‌پذیر دیگر نیز رخ داده است. در استانبول شایعه شده بود که آوارگان سوری به دختری تجاوز کرده‌اند. در نتیجه این شایعه، تظاهرات ضد سوری‌ها در این شهر شکل گرفت و به مراکزی که کارگران سوری در آن کار می‌کنند، حمله شد.

سازمان تحقیقات استراتژیک بین‌المللی که یک نهاد تحقیقاتی در ترکیه است، بحران پناهندگان سوری ساکن این کشور را بررسی کرده است. به پیش‌بینی گزارش سال ۲۰۱۴این سازمان، بحران بیگانه‌ستیزی در کشور ترکیه افزایش خواهد یافت.

عثمان بهادر دینچر، دبیر بخش خاورمیانه سازمان تحقیقات استراتژیک بین‌المللی در گفت‌وگو با ترکیش ویکلی، تأکید کرده که حضور پناهندگان سوری، احساسات‌نژاد پرستی و بیگانه‌ستیزی را افزایش داده است: «در وضعیت کنونی، ورود پناهندگان سوری بدون اطلاع مقامات دولتی است و این عامل برخی مشکلات اجتماعی و اقتصادی شده است.»

بنا به تحلیل عثمان بهادر دینچر، پناهندگان به دلیل شرایط‌شان حاضرند که با دستمزد پایین‌تر از عرف حقوق کارگری در ترکیه کار کنند. این امر حداقل دستمزد کارگری را در بازار سیاه کار پایین آورده و رقابت اقتصادی با نیروهای بومی را افزایش داده است. همچنین پناهندگان زن، به‌عنوان راه‌حلی برای برون‌رفت از وضعیت بی‌خانمانی و فقر تن به ازدواج‌های غیررسمی با مردان همسردار می‌دهند. با اینکه چندهمسری در ترکیه غیرقانونی است، این ازدواج‌های غیر رسمی افزایش یافته‌اند. چندهمسری هم افزایش یافته است.

با این حال گروه‌های چپ اسلامی و سکولار در ترکیه از پناهندگان سوری استقبال کرده‌اند. در روزهای هفته، در خیابان شلوغ استقلال این گروه‌های اعلامیه پخش می‌کنند و دلایل انسان دوستانه حمایت از آوارگان جنگ را گوشزد می‌کنند.

بحران فقر و کار کودکان آواره سوری

کودکان سوری زودتر از بزرگسالان خانواده زبان ترکی را آموخته‌اند و آن‌ها امروز نیروی کار خانواده‌هایی هستند که آواره جنگی‌اند.

قانون کار ترکیه به کودکان زیر ۱۵سال اجازه کار نمی‌دهد، اما با توجه به اینکه بیشتر پناهندگان سوری ثبت رسمی نیستند، مقامات دولتی هیچ راهی برای کمک کردن به کودکان کار سوری ندارند که درس و مدرسه را رها کرده‌اند و در ترکیه مشغول کارگری‌اند. این کودکان نان‌آوران خانواده هستند و بدون درآمد آن‌ها، بقای خانواده‌های سوری در ترکیه غیر ممکن است.

حمزه پسر ۱۲ساله سوری به خبرنگار روزنامه گاردین می‌گوید: «واقعاً می‌خواهم به مدرسه بروم، اما مادر ثبت‌نامم نمی‌کند. او می‌گوید ما به این پول برای غذاخوردن نیاز داریم.» حمزه با ۲۳نفر از خانواده‌اش در دو اتاق زندگی می‌کنند که کرایه ۷۵۰لیره ترک (حدود ده میلیون ریال ایران) است.

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) اعلام کرده است که حدود نیمی از یک میلیون پناهنده سوری که در حال حاضر در ترکیه زندگی می‌کنند، کودک‌اند. به گزارش این سازمان تنها ۶۰درصد از کودکان در اردوگاه‌های پناهندگان، در مدرسه ثبت‌نام شده‌اند. ۷۳درصد از کودکان سوری که به عنوان پناهنده ثبت نام نشده‌اند، در مدرسه نیز ثبت نام نکرده‌اند. اکثریت قریب به اتفاق کودکان پسر از این گروه، کارگری می‌کنند. درحالی‌که اکثریت کودکان کار سوری، پسرند، تعداد فزاینده‌ای از دختران نیز به بازار کار غیرقانونی افزوده شده‌اند و مشغول به کار در مغازه‌ها، خانه‌های خصوصی و کارخانه‌های پوشاک هستند.

آمار سال ۲۰۱۴یونیسف نشان می‌دهد که از هر ۱۰نفر کودک سوری، یک نفر در حال کار در کشاورزی، رستوران‌ها و مغازه‌هاست. هاکان آجار، متخصص حقوق کودکان از دانشگاه کوکالی، در گفت‌وگو با گاردین تاکید می‌کند که آمارهای حقیقی کودکان کار سوری خیلی بالاتر است. این ارقام، کودکانی را که در خیابان کار می‌کنند در نظر نمی‌گیرند، مثلاً کودکان دستفروش، کودکان آب فروش و حتی کودکانی که گدایی می‌کنند.