تهدید علیه اقلیت‌های عراق و مقابله با «پاکسازی قومی»

«سازمان عفو بین الملل» در گزارش‌های اخیر خود خشونت و کشتارهای صورت گرفته از سوی شبه‌نظامیان «دولت اسلامی» در عراق را «پا‌ک‌سازی قومی» توصیف کرد.

هشدار عفو بین‌الملل بر مبنای شواهدی صورت گرفته که نشان می‌دهند که تجاوز به زنان، انفجار مکان‌های مقدس، وادار کردن اقلیت‌های دینی و قومی و ساکنان محل‌های مورد حمله به کوچ اجباری، ایجاد وحشت عمومی با قتل عام اسیران نظامی و غیرنظامی و حمله به گروه‌های غیرنظامی در عراق دامنه‌ وسیع‌تری یافته‌اند.

پیش‌تر سازمان ملل متحد نسبت به وقوع «نسل‌کشی» علیه ایزدی‌های آن کشور هشدار داده بود. رده‌بندی کشتارهای دولت اسلامی در عراق و سوریه به عنوان «جنایت علیه بشریت»، «نسل‌کشی» یا «پا‌‌ک‌سازی قومی» زمینه‌ای برای افزایش کمک‌های بشردوستانه و پیگرد حقوقی بین‌المللی و مجازات اقدام‌هایی از این دست در آینده است.

ماه گذشته ایزدی‌های عراق و شاهدان محلی از کشتار و جنایت‌ علیه اعضای این اقلیت عراقی به دست نیروهای داعش در شمال آن کشور خبر داده بودند.

گذشته از این، تهدید تروریست‌های دولتی اسلامی متوجه اقلیت‌های مذاهب سنی، شیعه و همچنین پیروان مسیحیت و طایفه‌های کرد، ترکمن، کاکایی‌های مسلمان و شباک نیز بوده است. در این میان هر چند برای نمونه گروه‌هایی از اقلیت مسیحی عراق تحت حمایت کردها قرار گرفته‌اند و به مناطق تحت کنترل آن‌ها پناه برده‌اند، اما آینده چنین اقلیت‌‌هایی در وضعیت نابسامان و رو به فروپاشی عراق چندان مشخص نیست.

در این میان ده‌ها هزار نفر در عراق مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند. طبق اعلام شهرداری اربیل دست کم یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از بیم حمله نیروهای داعش آواره شده‌اند.

با شروع حمله‌های برق‌آسای داعش در سه ماه گذشته مشخص شد که این گروه تندرو، خطری برای اقلیت‌های عراقی و پس از آن منطقه خاور میانه است و دگرباوران جایی در قلمرو خلافت خودخوانده آن‌ها ندارند.

گزارش ویدئویی سازمان عفو بین‌الملل از وضعیت اقلیت‌های مذهبی و قومی در عراق:

تنها در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۴ که «داعش» پیشروی‌های خود را در عراق گسترش داد و موفق به تصرف بخش‌های بیشتری از شمال عراق شد، سازمان ملل از وجود دست کم ۲۴۰۰ کشته و بیش از ۲۲۸۰ زخمی غیرنظامی خبر داده بود که در دو ماه گذشته به‌شدت بر تعداد آن‌ها افزوده شده است. در این بین ویدیوهای بیشتری از اعدام‌های جمعی و قتل عام‌ها انتشار یافته و بارها گزارش‌هایی از قتل عام اسیران نظامی به دست داعش نیز منتشر شده که ناقض موافقت‌نامه‌های بین‌المللی رفتار با اسرای جنگی‌ست.

هشدار سازمان‌های حقوق بشری زمینه‌ مقابله با گروه دولت اسلامی را از سوی کشورهای مانند آمریکا فراهم کرده است. با ادامه اقدام‌های شبه‌نظامیان دولت اسلامی، در کنار آمریکا، کشورهایی مانند کرواسی، کانادا، آلمان، آلبانی، ایتالیا، فرانسه، بریتانیا و ایران کمک نظامی به کردهای عراقی را برای مقابله آغاز کرده‌اند.

منتقدان چنین اقدام‌هایی در اروپا و آمریکا می‌گویند که ممکن است سلاح‌های ارسالی کشورهای غربی به دست افرادی بیفتند که از آن‌ها سوء استفاده می‌کنند. تناقض موجود آن است که انفعال در رفع کمبودهای تسلیحاتی گروه‌های در حال جنگ با دولت اسلامی نیز به کشتارهای بیشتر و گسترش محدوده تحت کنترل نیروهای داعش می‌انجامد.

جامعه بین‌الملل و حفاظت از حقوق اقلیت‌ها

وضعیت‌های خطرناک مشابه برای غیرنظامیان مانند با آنچه در عراق رخ می‌دهد، در جوامع اروپا و آفریقا نیز سابقه داشته‌اند.

خطر نسل‌کشی در کوزوو در سال‌های پایانی قرن بیستم سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو را به واکنش و اقدام نظامی علیه شبه‌‌نظامیان یوگوسلاوی سابق واداشت. در آن زمان نیز جنگی بدون مأموریت از طرف سازمان ملل با هدف جلوگیری از نسل‌کشی جمعیت آلبانی کوزوو رخ داد.

با وجود این، در سال ۱۹۹۴ جامعه بین‌الملل در رواندا نتوانست مانع کشتار جمعی اعضای قوم «توتسی‌» به دست اکثریت آن کشور از قوم «هوتو» شود. از این نمونه تاریخی تا امروز به عنوان کوتاهی کشورهای قدرتمند و سازمان ملل در جلوگیری از نسل‌‌کشی در آفریقا یاد می‌کنند. در آن زمان در نزدیک به ۱۰۰ روز اکثریت هوتو، جمعیتی بالغ بر ۵۰۰ هزار تا یک میلیون نفر از اعضای قوم توتسی را قتل عام کردند که رقمی نزدیک به ۷۵ درصد از آن‌ها را در برمی‌گرفت. مجرمان این واقعه تاریخی نظامیان ارتش رواندا، گارد ریاست جمهوری و پلیس ملی و بعضی نهادهای دولتی آن کشور بودند.

در حال حاضر این انتقاد به ایالات متحده آمریکا مطرح می‌شود که بدون تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد و زمینه حقوقی لازم، به اقدام نظامی با حمله‌های هوایی علیه مواضع شبه‌نظامیان دولت اسلامی روی آورده و فراتر از حقوق بین‌الملل عمل کرده است. هر چند آمریکا نیز تأمین امنیت شهروندان خود در عراق، دفاع از غیرنظامیان و کمک‌های بشردوستانه را زمینه‌ای برای تشکیل ائتلافی گسترده از کشورهای مختلف برای اقدام‌های نظامی و امدادی برای مقابله با داعش قرار داده است.

تجربه‌ نسل‌کشی‌های تاریخی نسبت به حقوق اقلیت‌های در معرض خطر حساسیت بیشتری ایجاد می‌کند. در  سال ۲۰۰۹ بان کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل، گزارش ویژه‌ای در مورد مسئولیت حفاظت از حقوق افرادی منتشر کرد که در معرض نقض شدید حقوق بشر قرار دارند. در آن گزارش به‌خصوص تشخیص فوری امکان ارتکاب جنایت‌‌های گسترده و مسئولیت تدابیر پیشگیرانه علیه آن در نظر گرفته شده بود.

مفهوم «نسل کشی» در موافقت‌نامه‌ای از سوی سازمان ملل در سال ۱۹۴۸ پس از جنگ جهانی دوم برای پیشگیری و مجازات این پدیده تعریف شد. براساس این توافق‌نامه «نسل کشی» اقدام‌هایی را دربرمی‌گیرد که با هدف نابودی کامل یا جزئی گروه‌های قومی، نژادی، مذهبی یا ملی مشخص صورت بگیرند.

با این پیش‌زمینه، سازمان ملل زمینه و ابزارهای بیشتری برای جلوگیری از جنایت‌های جنگی احتمالی و جنایت علیه بشریت در عراق و مناطق دیگر در اختیار دارد.

امکان وقوع جنایت‌های گسترده‌تر با توجه به تازه‌ترین گزارش سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا در مورد شمار نیروهای گروه دولت اسلامی جدی‌تر می‌شود. تعداد نیروهای این گروه به تازگی بین ۲۰ هزار تا ۳۱ هزار و پانصد نفر ارزیابی شده که از ملیت‌ها و قومیت‌های مختلف هستند.

گزارش تصویری سازمان عفو بین‌الملل از شرایط اقلیت‌های قومی و مذهبی آواره شده: