اورانیوم، معمای حل نشده ریزگردها

احتمال آلوده بودن ریزگردهای ورودی به ایران به مواد رادیواکتیو بار دیگر به نگرانی‌های گسترده‌ای در مورد تاثیر این پدیده بر سلامت شهروندان دامن زده است.

چند سال است شهرهای مختلف ایران با مشکل ریزگردها رو به رو هستند، اما هنوز نتیجه‌ای قطعی از علت پدید آمدن این عارضه جوی و راه مقابله با آن ارائه نشده و تمام ابعاد منفی این پدیده مورد بررسی قرار نگرفته است.

یکی از جدی‌ترین نگرانی‌ها در مورد ریزگردهایی که شهرهای مختلف ایران را غبارآلود می‌کنند، آلوده بودن آن‌ها به مواد رادیواکتیو است.

احتمال جدی آلوده بودن ریزگردها به غبار آغشته به اورانیوم تا به حال چندین بار مطرح شده اما تاکنون آزمایش‌هایی اصولی و علمی برای سنجش صحت وسقم آن انجام نشده است.

رییس مرکز ملی هوا و اقلیم در سازمان حفاظت محیط زیست، مجدادا از سازمان انرژی اتمی ایران خواسته است تا با بررسی این موضوع در مورد آلودگی ریزگردها به اورانیوم اظهار نظر کند.

یوسف رشیدی به خبرگزاری فارس گفته است که شرکت کنترل کیفیت هوا، از هوای شهرهای آلوده به ویژه در جنوب کشور نمونه‌برداری کرده و آن‌ها را به سازمان انرژی اتمی تحویل داده است. تنها مرجعی که با در اختیار داشتن امکانات علمی لازم می‌تواند بدون حدس و گمان در مورد وجود اورانیوم درهوای شهرهای ایران اظهار نظرکند سازمان انرژی اتمی است، اما این سازمان تاکنون اظهار نظر رسمی در این مورد نداشته است.

در پی درخواست یوسف رشیدی برای آزمایش ریزگردها، اصغر محمدی فاضل، رییس دانشگاه محیط زیست نیز خواهان آزمایش مجدد در این زمینه شد. او نیز روز ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ به خبرگزاری فارس گفت در صورت اثبات وجود اورانیوم در ریزگردها نمی‌توان به سادگی از کنار آن عبور کرد.

ریزگردهای عراقی و یادگارهای سمی جنگ

بخش مهی از ریزگردهایی که وارد ایران می‌شود از سمت غرب و جنوب کشور است.

منشاء بسیاری از این ریزگردها یا کشور عراق است یا این‌که ریزگردها با عبور از روی عراق وارد ایران می‌شوند. با توجه به آن‌که نیروهای آمریکایی در جنگ علیه صدام حسین از سلاح‌هایی حاوی اورانیوم رقیق شده استفاده کرده‌‌اند، این احتمال در ایران قوت گرفته است که ریزگردها ممکن است آلوده به مواد رادیواکتیو باشند.

تاثیر اورانیوم رقیق شده موجود در سلاح‌های جنگی بر سلامتی انسان، به ویژه پس از جنگ عراق موضوع بحث‌های مختلفی بوده است. پس از سال ۲۰۰۱، مراکز پزشکی بصره، از رشد باورنکردنی آمار سرطان خون در میان کودکان و همچنین تولد کودکان با نقص‌های جسمی در این شهر و مناطق اطراف خبر داده‌اند.

در سال ۲۰۰۴ عراق بیشترین میزان مرگ و میر در جهان بر اثر سرطان خون را داشت. از آن زمان به بعد چندین نهاد مختلف دانشگاهی و پزشکی از جمله انجمن سلطنتی (علوم طبیعی) در بریتانیا از ارتش‌های غربی به ویژه از ارتش آمریکا و بریتانیا خواسته‌اند میزان استفاده از اورانیوم رقیق شده و همچنین مناطقی را که این سلاح‌ها در آن در عراق به کار رفته‌اند به طور دقیق مشخص کنند. در سال ۲۰۱۲، تحقیقات پزشکی دیگر نشان داد ساکنان شهر فلوجه در عراق بیشترین میزان آسیب‌های ژنتیک در کل جهان را دارا هستند، با این‌حال تحقیقات دیگر در زمینه می‌گوید نشانی از اورانیوم در نمونه‌های خاک شهر فلوجه پیدا نشده است.

سئوال بزرگ این است آیا ریزگردهایی که از روی عراق بر می‌خیزند برای ساکنان شهرهای مختلف ایران، تبعات بهداشتی و سلامتی دارند یا خیر؟

عکس‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد گرد و غباری که به ایران می‌رسد عمدتا از منطقه بین‌النهرین در عراق نشات می‌گیرد، منطقه‌ای که بسیار نزدیک به ایران است. بخش زیادی از کارشناسان محیط زیست در ایران، تغییرات آب و هوایی و خشک شدن تالاب‌های عراق، مدیریت غلط منابع آبی و تغییر مسیر رودخانه‌‌ها را باعث تولید این ریزگردها می‌دانند. به گفته مرکز ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در ایران، اکنون بیش از ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی کشور عراق، سوریه و اردن به بیابان‌هایی تبدیل شده که منشاء تولید گرد و غبار است.

تحقیقی که سرنخ را به دست داد

در ایران، هر از گاهی بحث در مورد وجود اورانیوم و مواد سمی دیگر در ریزگردهایی که از عراق به سوی خوزستان و مناطق دیگر می‌آیند، داغ می‌شود.

برای اولین بار در سال ۱۳۸۷، دو استاد دانشگاه چمران در اهواز که به سفارش سازمان حفاظت محیط زیست روی ریزگردها تحقیق می‌کردند در مقاله علمی خود نسبت به وجود عناصر رادیواکتیو از جمله اورانیوم رقیق شده در ریزگردها هشدار دادند. در این تحقیق همچنین به حضور بیش از حد طبیعی عناصر دیگری مانند آرسنیک، سرب، روی، نیکل و کبالت اشاره شده و آلودگی به «مواد شیمیایی و رادیو اکتیو» تایید شده است.

خوزستان، ایلام، فارس، بوشهر،لرستان و اصفهان، استان‌هایی هستند که در معرض بیشترین تاثیرات ریزگردها قرار دارند و از سوی دیگر این استان‌ها تولیدکننده محصولات فراوان کشاورزی‌اند. از این رو، هر نوع آلودگی رادیو اکتیو یا شیمیایی حتی به میزان کم نیز می‌تواند وارد چرخه غذایی انسان در نقاط مختلف ایران شود.

سکوت و تکذیب

انتشار این مقاله که در سال ۱۳۸۷ در محافل علمی ایران بازتاب زیادی داشت ابتدا با سکوت و سپس با تکذیب سازمان حفاظت محیط زیست ایران در دولت نهم و دهم رو به رو شد.

امیرحسین چرخابی، رییس وقت گروه پژوهشی حفاظت خاک در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور پس از تکذیب مقامات دولتی اعلام کرد هنوز هیچ آزمایشی که بتواند وجود اورانیوم رقیق شده در ذرات گرد و غبار را منتفی بداند انجام نشده است. این پژوهشگر که با بازنشستگی پیش از موعد مجبور شد از این پژوهشکده برود گفته بود بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد کانون‌های تولید ریزگرد در حال گسترش به مناطق غربی ایران هستند و از آن‌جا که این دشت‌‌ها در ۳۰ سال گذشته صحنه جنگ‌های مختلفی بوده و میلیون‌ها گلوله تانک و توپ، سلاح‌های شیمیایی و همچنین سلاح‌های دارای اورانیوم رقیق شده در آن به کار گرفته شده احتمال ورود انواع ترکیبات و مواد آلاینده از این طریق به ایران وجود دارد.

او در آن زمان از پروژه‌ای خبر داد که قرار بود روی مواد سمی وآلاینده موجود در ریزگردها تحقیق کند، اما بعد این پروژه تحقیقاتی به دلایل نامعلومی متوقف و نتایج آن اعلام نشد.

در سال ۱۳۹۱، محمد جواد محمدی زاده، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست به نمایندگان مجلس اطمینان داد که در ریزگردها آلودگی رادیو اکتیو وجود ندارد. با این‌حال نمایندگان اهواز و اندیمشک سخنان رییس سازمان حفاظت محیط زیست را قانع کننده ندانستند و خواهان تحقیقات علمی در این زمینه شدند.

سید عیسی دارایی، نماینده مردم اهواز و شکر خدا موسوی، نماینده اندیمشک، که هر دور پیش‌تر جزو فرماندهان سپاه پاسداران ایران بودند به طور جدی نسبت به وجود اورانیوم رقیق شده در ریزگردهای ورودی به ایران هشدار داده و خواهان بررسی آن از سوی دولت شدند.

در خردادماه ۱۳۹۲، عباس پاپی‌زاده، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس بار دیگر نسبت به وجود آلودگی‌های رادیو اکتیو در ریزگردها هشدار داد و از بی عملی مسئولان دولتی در انجام آزمایش روی این پدیده جوی انتقاد کرد.

در بهمن ماه سال ۱۳۹۲ و پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، رییس دانشگاه محیط زیست نیز به طور جدی نگرانی‌‌هایی را در مورد ورود آلودگی‌های هسته‌ای به کشور از طریق ریزگردها مطرح کرد. اصغر محمدی فاضل، در همایش «محیط زیست، بهداشت و ایمنی» گفت بررسی‌ها نشان می‌دهد ریزگردهای عراقی از مناطقی در این کشور برمی‌خیزند که در آن سلاح‌های حاوی اورانیوم رقیق شده به کار رفته است.

ریزگردهای سمی در تالاب گاوخونی

آلودگی ریزگردها نه تنها به مواد رادیو اکتیو و شیمیایی موجود در عراق، بلکه به عناصر شیمیایی و فلزات سنگین در برخی مناطق بیابانی ایران نیز باعث نگرانی‌های فراوان شده است.

۲۵ شهریور ۱۳۹۳، یک عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان از آلودگی گرد و غبار برخواسته از روی گاوخونی به فلزات سنگین مانند سرب، کادمیم و جیوه خبر داد.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، احمد خاتون آبادی ورود این عناصر را از طریق پساب‌های صنعتی به تالاب گاوخونی دانست و گفت:«در صورت بی توجهی به احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی، این منطقه به کانون جدید بحران ریزگرد در کشور تبدیل خواهد شد».

اکنون هشدار جدید رییس مرکز ملی هوا و اقلیم در سازمان حفاظت محیط زیست در مورد لزوم آزمایش روی آلودگی‌های موجود در ریزگردها پرونده این موضوع را برای بار دیگر گشوده است. دامنه ریزگردها پایتخت‌نشینان را نیز بی‌نصیب نمی‌گذارد، اما تاکنون هیچ مرجعی در ایران نسبت به وجود آلودگی‌های هسته‌ای در این ذرات گرد و غبار ریز اظهار نظر نکرده است.

اگر پیش از این شهروندان ایرانی از آلودگی‌ هوای شهرهایشان به سرب و دی اکسید کربن باید نگران می‌بودند، اکنون نگرانی از آلودگی‌های هسته‌ای نیز به آن اضافه شده است.