وضعیت کوبانی و تغییر موضع ترکیه

منابع محلی به رادیو زمانه می‌گویند اخبار منتشر شده در مورد سقوط جنوب غربی کوبانی صحت ندارد. کوبانی هرچند زیر فشار حملات همه‌جانبه و گسترده داعش قرار دارد، اما اسلام‌گرایان تا کنون دست کم ۵ کیلومتر با شهر فاصله دارند.

فرماندهان گروه موسوم به دولت اسلامی، تبلیغات گسترده‌ای را در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منسوب به خود انجام داده‌ بودند مبنی بر این که نماز عید قربان را در مسجد شهر کوبانی برپا کنند. به همین دلیل کوبانی جمعه سوم اکتبر، شاهد سخت‌ترین حملات بود. در این حملات، ۷ نیروی عضو «یگان‌های مدافع خلق» جان خود را از دست دادند. کردها همچنین می‌گویند دست کم ۶۷ عضو داعش کشته شده‌اند که اجسادشان در اختیار نیروهای کرد است.

نیروهای ائتلاف در ساعات پایانی شامگاه جمعه شروع به بمباران مواضع داعش در اطراف شهر کوبانی کردند که باعث تقویت نسبی موقعیت «یگان‌های مدافع خلق» شد. دو روز پیش‌تر نیروهای کرد موفق شده بودند یک روستای مشرف به شهر کوبانی را از داعش پس بگیرند.

«یگان‌های مدافع خلق» کردستان سوریه قصد دارند از طریق شهر ربیعه و از مسیر سرکانی و مبروکه، محاصره شهر کوبانی را بشکنند. با توجه به آزادی ربیعه به دست نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان عراق و «یگان‌های مدافع خلق» کردهای سوریه، این یگان‌ها با پشتیبانی کافی و اعتماد به نفس بیشتری این عملیات را آغاز کرده‌اند.

ظهر شنبه چهارم اکتبر، یک تانک متعلق به نیروهای داعش منهدم شد. شدیدترین درگیری‌ها در روستای مشته‌نور در شرق کوبانی جریان داشت. رئیس کانتون کوبانی نماز عید قربان را همراه با مردم باقی‌مانده در مسجد این شهر برپا کرد.

به نظر می‌رسد با قطع حمایت‌های تلویحی ترکیه از داعش، وضعیت این گروه در کردستان سوریه تغییر کند. جنگ بین نیروهای کردستان سوریه و داعش، در جزعا و سرکانی هم شدت گرفته است.

دو سال تنهایی

سیستم خودمدیریتی‌ کردستان سوریه، علاوه بر این که در دو سال گذشته مورد بی‌توجهی رسانه‌ها بود، مورد بی‌مهری عمومی قدرت‌ها و گروه‌های سیاسی منطقه و حتی جریان‌های سیاسی کرد هم بود.

جریان‌های سیاسی چپ، تنها در چند ماه اخیر است که به آن‌ها توجه نشان می‌دهند. افکار عمومی هم از زمانی که نام کوبانی در رسانه‌ها مطرح شده، اخبار آن کردستان سوریه را پیگیری می‌کنند.

حکومت اقلیم کردستان عراق، تا چند ماه پیش از به رسمیت شناختن خودمدیریتی کردستان سوریه سرباز می‌زد و فشار تعدادی از اعضای پارلمان کردستان عراق هم در این خصوص راه به جایی نبرده بود. حکومت مسعود بارزانی به حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه، اجازه نمی‌داد در اربیل دفتر نمایندگی داشته باشد. هم‌اکنون نیز دفتر «پ‌ی‌د» در سلیمانیه است. (حکومت در اقلیم کردستان عراق چندان متمرکز نیست. دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و حتی تا حدودی وزارت داخله در دو منطقه تحت کنترل اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی و حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، مستقل از هم عمل می‌کنند).

حزب حاکم کردستان سوریه و طرفداران آن‌ها، بارها حکومت اقلیم کردستان عراق و به خصوص جریان‌های حامی بارزانی را به سنگ‌اندازی در خودمدیریتی کردستان سوریه متهم کرده‌اند. آن‌ها معتقدند حکومت اقلیم نه تنها کمکی به کردهای سوریه نکرده، بلکه حتی اجازه رسیدن کمک‌های مردمی را هم نمی‌دهد. به این اتهامات وقتی دامن زده شد که حکومت اقلیم به عنوان جلوگیری از ورود نیروهای دولت اسلامی، در مرز کردستان عراق و کردستان سوریه خندق حفر کرد.

دولت ترکیه هم در وضعیت مشابهی است: حامیان کردهای سوریه مدام دولت اردوغان را متهم کرده‌اند که نه تنها کمکی به کردهای سوریه در برابر داعش و بشار اسد نکرده است، بلکه حتی به نیروهای دولت اسلامی (از طریق بازگذاشتن مرزها به روی شبه‌نظامیان داعش، درمان مجروحان «دولت اسلامی» در بیمارستان‌های ترکیه، و حتی کمک اطلاعاتی به این گروه) کمک می‌کند. شهرداران شهرهای کردنشین ترکیه و اعضای کرد پارلمان ترکیه، این اتهامات را از تریبون‌های مجلس و رسانه‌های داخل ترکیه هم علیه حزب «عدالت و توسعه» مطرح کرده‌اند.

احزاب اپوزیسیون کرد ایرانی هم تا پیش از چند ماه قبل و مطرح شدن کردستان سوریه در رسانه‌ها، حمایتی از گروه حاکم در کردستان سوریه نکرده بودند.

ناگهان محبوب می‌شوند...

اما چند ماه قبل، این معادلات به کلی تغییر کرد. اولاً حمله گسترده داعش به کوبانی و مقاومت سازمان‌یافته و درعین حال مردمی کردهای سوریه در برابر این حملات، آن‌ها به صدر اخبار رسانه‌ها آورد و افکار عمومی را به حمایت واداشت.

همچنین در پی شکست‌های متوالی ارتش عراق و یکی-دو عقب‎نشینی نیروهای پیشمرگه کردستان عراق، این احزاب و جریان‌های هم‌پیمان حزب حاکم در کردستان سوریه بودند که به کمک کردها در کردستان عراق آمدند. حضور «یگان‌های مدافع خلق» و نیروهای نظامی «پ‌ک‌ک» در داخل خاک عراق و پیروزی‌های‌شان، افکار عمومی را نسبت به آن‌ها خوش‌بین کرد. این نیروها در خاک کردستان عراق با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شدند.

تعدادی از مردم شنگال (سنجار) به رادیو زمانه گفتند در کوه‌های اطراف شنگال قبل از همه این نیروهای «ی‌پ‌گ» و «پ‌ک‌ک» بودند که به کمک آوارگان آمدند. این نیروها آوارگان شنگال را از کوه‌های اطراف نجات دادند و به کردستان سوریه بردند.

شنگال، شهری یزیدی‌نشین در کردستان عراق است که به دست داعش افتاد. داعش دست کم سه هزار نفر از مردم بی‌دفاع را کشت و دست کم ۵۰ هزار نفر آواره شدند. شنگال البته بخشی از خاک اقلیم نیست، اما در پی عقب‌نشینی ارتش عراق، کنترل آن در اختیار نیروهای پیشمرگه بود. ابهامات زیادی در خصوص چرایی و چگونگی عقب‌نشینی نیروهای پیشمرگه از شنگال مطرح است.

گفته می‌شود وقتی داعش به نزدیکی خانقین، منطقه شیعه‌نشین کردستان عراق، رسید، مردم این منطقه رسماً خواستار حضور «گریلاهای وابسته به پ‌ک‌ک» برای دفاع از خود شدند. مردم کردستان عراق در رانیه، کرکوک و خانقین استقبال ستایش‌آمیزی از نیروهای پ‌ک‌ک کردند.

وقتی داعش به حدود ۳۰ کیلومتری اربیل رسید، مسعود بارزانی به دیدار فرماندهان «پ‌ک‌ک» رفت که به کردستان عراق آمده بودند.

در پی حملات مداوم به کوبانی و مقاومت کردهای سوریه که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شکلی حماسی منعکس می‌شد، احزاب کلاسیک کردستان ایران و هوادارانشان هم از کردهای سوریه حمایت کردند. حزب حاکم در کردستان سوریه، به حزب پژاک (حیات آزاد کردستان ایران) نزدیک است، به طوری که می‌توان آن‌ها فرزندان یک پدر (پ‌ک‌ک) نامید. احزاب کلاسیک کردستان ایران پژاک را به رسمیت نمی‌شناسند، آن را دست‌ساخته پ‌ک‌ک و فاقد اصالت و پایگاه اجتماعی در ایران می‌دانند.

تغییر مواضع ترکیه

با وجود تغییر موضع حکومت اقلیم نسبت به کردهای سوریه، ترکیه تا همین چند روز قبل همچنان در مظان اتهام حمایت از دولت اسلامی بود. اکنون اما ورق تا حدود زیادی برگشته است.

حضور گسترده کردهای ترکیه در مرزها برای حمایت از کردهای سوریه، عرصه را بر اردوغان تنگ کرده است. هرچند واکنش اولیه دولت به حضور کردها در مرزها، شلیک گاز اشک‌آور به سمت آوارگان و پناهجویان کردستان سوریه بود، اما اکنون زنجیره انسانی‌ای از کردهای ترکیه در مرز با کردستان سوریه تشکیل شده که امکان چنین برخوردهایی را از دولت گرفته است.

فشار افکار عمومی و رسانه‌های داخل ترکیه به حزب «عدالت و توسعه» افزایش یافته است. کشورهای منطقه، افکار عمومی در سطح جهان و ائتلاف جهانی علیه داعش هم بیش از این حمایت تلویحی ترکیه از داعش را برنخواهند تافت. ترکیه البته هرگز نپذیرفته که از گروه «دولت اسلامی» حمایت می‌کند. اما از همان روزهای اول پیروزی‌های آنها در عراق، شواهد و شایعه‌ها علیه ترکیه هر روز گسترش یافته‌اند.

آن‌چه با اطمینان می‌توان گفت این است که ترکیه تا چند روز قبل، هیچ اقدام جدی‌ای علیه داعش نکرده بود. اکنون اما پارلمان ترکیه لایحه مشارکت نظامی این کشور در مقابله علیه داعش را تصویب کرده است. داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه گفته است: «ما نمی‌خواهیم کوبانی سقوط کند. ترکیه هر اقدامی را بتواند برای جلوگیری از تصرف کوبانی انجام می‌دهد.»

رئیس‌جمهور ترکیه، اردوغان هم گفته است: «وقتی هزاران زن و کودک و شهروند بی‌گناه در کشورهای همسایه قتل‌عام می‌‍شوند، ترکیه نمی‌تواند صرفاً تماشاچی بماند.» این‌ها را می‌توان نشانه‌های تغییر رویکرد ترکیه نسبت به تندروهای اسلام‌گرای داعش دانست.

بارزانی، رئیس حکومت اقلیم، پس از تصرف قسمت‌هایی از عراق توسط داعش، گفته بود «این جنگ ما نیست.» کم‌تر از چند ماه طول کشید تا اقلیم مستقیماً با داعش درگیر شود. دولت ترکیه خطر داعش را بیخ گوش خود حس می‌کند و بعید است دچار چنین اشتباهی شود. اگر کوبانی سقوط کند، دولت ترکیه مرز مشترک با دولت اسلامی خواهد داشت.

از طرف دیگر، اظهار نظرهای فرماندهان پ‌ک‌ک در تصمیم ترکیه بی‌تاثیر نیست که می‌گویند همکاری نکردن ترکیه علیه داعش پایان مذاکرات صلح خواهد بود. بعید است دولتمردان حزب «عدالت و توسعه» دلشان بخواهد روند صلح با کردها و «پ‌ک‌ک» را که سال‌ها طول کشیده و یکی از دستاوردهای این حزب محسوب می‌شود، به راحتی متوقف کنند. به خصوص که پ‌ک‌ک در جنگ علیه داعش نشان داد که توانایی‌های نظامی‌اش بالاتر از حد تصور است.

اگر «پ‌ک‌ک» و ترکیه مجددا وارد فاز تقابل نظامی مستقیم شوند، ژنرال‌های همیشه قدرت‌مند ترکیه، که اتفاقاً دست‌ به ‌کودتای‌شان هم خوب است، در وضعیت بهتری نسبت به اکنون قرار خواهند گرفت. در چند سال اخیر، اردوغان برای بیرون راندن‌ نظامیان از قدرت، تلاش زیادی کرده و مایل نیست امنیتی شدن فضا، توجیه ورود مجدد آن‌ها به عرصه سیاست باشد.

ایران و سوریه، صراحتاً و فوراً با هر نوع دخالت نظامی ترکیه در خاک عراق و سوریه مخالفت کرده‌اند. مهم‌تر از آن، حزب حاکم کردستان سوریه هم مایل نیست ترکیه به صورت نظامی وارد خاک این منطقه شود. کردها می‌دانند اتحاد تاکتیکی علیه داعش، تضمین نمی‌کند که ترک‌ها بپذیرند در همسایگی‌شان نظامی مبتنی بر مدل مورد نظر اوجالان و پ‌ک‌ک برقرار بماند، به خصوص اگر در آن‌جا حضور نظامی داشته باشند.

یک خبرنگار هوادار «پ‌ی‌د» که مقیم کردستان سوریه است به رادیو زمانه گفت «کافی است ترکیه حمایت خود از داعش را قطع کند تا آن‌ها شکست بخورند.»

همه علیه داعش

پیروزی‌های داعش در منطقه، در کنار عواقب کم‌نظیرش، دو پیامد ناخواسته هم داشته است:

اول، متحد شدن غالب جریان‌‌ها و نیروهای کرد در هر چهار کشور عراق، سوریه، ایران و ترکیه. حکومت اقلیم در حالی که تا چند ماه پیش از به رسمیت شناختن حکومت کردهای سوریه سرباز می‌زد، اکنون با آن‌ها عملیات نظامی مشترک انجام می‌دهد. یا احزاب کلاسیک کرد ایرانی، در حالی که هنوز پژاک و کودار را به رسمیت نمی‌شناسند، در حمایت از «پ‌ی‌د» بیانیه اعلام آمادگی برای همراهی صادر می‌کنند. در حالی که هیچ تفکیک دقیقی بین پژاک و «پ‌ی‌د» وجود ندارد. یا کودار، همان سیستم خودمدیریتی دموکراتیک است، که برای کردستان ایران نظر گرفته شده است.

دوم، جنگ دشمنان دیرینه و بالقوه در یک جبهه. وقتی دولت ترکیه می‌گوید اجازه نخواهد داد کوبانی سقوط کند، یعنی همکاری با «پ‌ک‌ک»، حزبی که سال‌ها با دولت ترکیه مبارزه مسلحانه کرده است. آمریکا، مواضع داعش را در چند کیلومتری نیروهای «پ‌ک‌ک» بمباران می‌کند. «پ‌ک‌ک» دشمن دیرین آمریکا است. گفته می‌شود دستگاه‌های امنیتی آمریکا در دستگیری اوجالان نقش داشتند. «پ‌ک‌ک» سال‌ها در لیست «سازمان‌های تروریستی» بود.

بشار اسد هم در همین جبهه علیه داعش می‌جنگد. جمهوری اسلامی هم همین طور.