حریم خصوصی، حقوق نادیده گرفته شده‌ کاربران فیس‌بوک

بحث نقض یا حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی یکی از بحث‌های داغ چند سال گذشته بوده است. تا چند سال پیش نقض حریم خصوصی تنها شامل چند دسته کلی می‌شد که به‌صورت معمول نقض حریم خصوصی توسط یک فرد یا شخص ثالث بود و در بیشتر ساختارهای حقوقی جرمی مدنی محسوب می‌شد.

با فعالیت‌های گروه‌های ناشناس افشاگر، آشکاری سازی‌های ویکی لیکس، ژولیان آسانژ، و پس‌ازآن ادوارد اسنودن، پای دولت‌ها نیز به میان آمد.

هنوز مدت‌زمان زیادی نگذشته بود که گروه‌هایی از کنشگران اطلاعات (information activist) نوک پیکان حمله‌های خود را به سمت غول‌های فضای مجازی و شرکت‌های اینترنتی گرفتند و یکی پس از دیگری مورد عتاب قرار دادند. فیس‌بوک یکی از این شرکت‌ها بود.

دشمنی این گروه از کنشگران اطلاعات با فیس‌بوک به چند مورد خاص باز نمی‌گردد. قصه از جایی اوج گرفت که مارک زوکربرگ، مدیر شرکت فیس بوک، در جلسه خصوصی شرکتش اعلام کرده بود که «حریم خصوصی برایش معنایی ندارد». پس از آن، زوکربرگ به طور رسمی در زمستان ۲۰۱۰ اعلام کرد که به نظرش «حریم خصوصی دیگر یک نرم اجتماعی نیست».

تاخت و تاز به حریم خصوصی کاربران با به کارگیری سامانه جست‌وجوی گراف (graph search) موج تازه‌ای از انتقادها را روانهٔ فیس‌بوک کرد. سامانه‌ای که حریم خصوصی کاربران فیس‌بوک را بیش از بیش نقض می‌کرد.

بحث نقض حریم خصوصی در بعد کلی آن توسط این کشور مجازی ۱٬۳ میلیارد نفری موضوعی است که باید مجزا بررسی شود. اما آنچه که برای این مقاله اهمیت دارد شبکه اجتماعی نوظهوری است که برای پیشبرد مدل تجاری خود از این نقطه‌ضعف فیس‌بوک سود جست و اشاره کرد که مهم‌ترین هدفش حفظ حریم خصوصی کاربران است: شبکه اجتماعی Ello.

بر اساس قوانین فیس‌بوک، هر کاربر بایستی از نام واقعی خود در فیس‌بوک استفاده کند. در پایان نیز به‌صراحت اعلام می‌کند که «اگر نام واقعی خود استفاده نمی‌کنید، این کار را انجام دهید».

همین مسئله عاملی شد تا در ماه گذشته این شرکت شناسه بسیاری از فعالان جمعیت درگ (Drag Community) را ببندد.

درگ کویین‌ها، مردان زنانه پوش، و درگ کینگ‌ها، زنان مردانه پوش، افرادی هستند که لباس، آرایش، اجراگری جنسی و جنسیتی‌ای متفاوت با جنسیت بیولوژیک خود انتخاب می‌کنند. افراد درگ معمولاً در حالتی که دیگری پوشی می‌کنند، نام مستعار دارند و از نام‌هایی که در شناسنامه‌هاشان ثبت‌شده، استفاده نمی‌کنند.

فعالان جمعیت درگ مشمول این قانون فیس‌بوک شدند و ظرف چند روز شناسه صدها نفر از آن‌ها مسدود شد. فیس‌بوک از آن‌ها خواسته بود که نام درگ (drag name) خود را تغییر دهند تا شناسه آن‌ها دوباره فعال شود.

هرچند تجمع اعضای این گروه در مقابل دفتر مدیریت فیس‌بوک باعث شد که این شرکت شناسه آن‌ها را به صورت موقتی فعال کند اما نتیجهٔ دیگری در بر نداشت. این گروه با جمع‌آوری امضا علیه این اقدام فیس‌بوک خواستار اجازهٔ فیس‌بوک برای استفاده از نام مستعار خود شدند. آن‌ها در بخشی از بیانیهٔ خود آورده‌اند:

«متأسفانه برای کسانی که از نام حقوقی (واقعی) خود به دلیل حفظ حریم خصوصی، ایمنی یا ترجیح شخصی (برای عضویت در فیس‌بوک) استفاده نکرده‌اند این امکان وجود ندارد که به شناسه خود دسترسی داشته باشند... مگر با تعویض نام فعلی خود».

در گیرودار چنین کش‌وقوسی شاهد ظهور شبکه اجتماعی Ello هستیم که با ۵۰۰ هزار دلار سرمایه‌گذاری دست روی همین نقطه‌ضعف فیس‌بوک گذاشته و مانیفست خود را با جملهٔ مشهور «شبکه‌های اجتماعی مملوک تبلیغات‌اند» آغاز می‌کند. جمله‌ای که در کلیت آن از صحبت‌های مارک زوکربرگ است. این تارنمای تازه وارد ضمن اعلام اینکه «شما کالا نیستید» در تبلیغاتش به قائلهٔ بین فیس‌بوک و گروه‌های اقلیت جنسی می‌پردازد و می‌گوید «Ello ساده، زیبا و رایگان است. به‌علاوه Ello بدون تبلیغ است و دوست گروه‌های دگرباش (open to LGBT community) است».

شاید مجموعه همین ویژگی‌ها و سادگی Ello بود که درخواست‌های عضویت در آن به ۳۶۰۰۰ درخواست در ساعت رساند تا مدیر این شبکهٔ اجتماعی نوظهور را شگفت‌زده کند و وا دارد که از ناتوانی سرورهای خود برای تحمل چنین حجم درخواستی خبر دهد.

از این قضیه که بگذریم، مجموعهٔ این اتفاق‌ها عاملی شد تا مدیر محصول‌های فیس‌بوک، کریس کاکس، پس از دیدارش با رهبران گروه درگ بابت اتفاقی که افتاده است عذرخواهی کند و از طرف فیس‌بوک قول دهد که این مشکل (امکان استفاده از نام مستعار) را حل کند.

وی در صفحهٔ رسمی خود در فیس‌بوک نوشت:

«می‌خواهم از همهٔ گروه‌های درگ کویینز، درگ کینگز، تراجنسی‌ها و گروه‌های وسیع‌تری از دوستان و همسایگان و اعضای گروه‌های دگرباش (LGBT) که ظرف چند هفتهٔ گذشته، به خاطر شناسه فیس‌بوکتان به دردسر انداخته‌ایم عذرخواهی کنم». وی هم‌چنین می‌افزاید: «ما خدمات و تجربه‌های بهتری از کار با فیس‌بوک را به شما مدیونیم. به‌علاوه قصد داریم که این مشکل را حل کنیم تا هر فرد متضرر شده‌ای از جمله شما بتواند شناسهٔ خود را برگرداند».

وی دلیل این اقدام فیس‌بوک را نه نقض حریم خصوصی کاربران که «به دلیل اعلام کردن (report) شناسه اعضای این گروه توسط کاربران می‌داند» و اعلام می‌کند که «حریم خصوصی فیس‌بوک هرگز کسی را ملزم به استفاده از نام واقعی خود نکرده است و ما از کاربران خود خواسته‌ایم که از نامی استفاده کنند که در زندگی واقعی از آن استفاده می‌کنند (authentic identity)».

با این توضیح‌های کریس، سئوال باقیمانده این است که آیا فیس‌بوک قصد خیر دارد یا آن‌گونه که مارک زوکربرگ می‌گوید محصورشده توسط شرکت‌های تبلیغاتی است و برای کسب درآمد بیشتر کاربران را ملزم به استفاده از هویت واقعی خود کرده است؟ این غول شبکه‌های اجتماعی تا کجا می‌خواهد حریم خصوصی کاربران خود را فدای درآمدهای خیره‌کننده خود کند؟

آیا وقت آن نرسیده است که شرکت‌های چندملیتی مجازی از نگاه کالا گونه به کاربران اینترنت دست‌بردارند و اجازه دهند کاربران خود تصمیم بگیرند که معنای «حریم خصوصی» چیست؟