نوید آرمان‌ فلسطین در استکهلم

دولت سوئد، پنجشنبه‌ ۳۰ اکتبر ۲۰۱۴ اعلام کرد که فلسطین» را به عنوان کشور مستقل به رسمیت می‌‌شناسد. برخلاف آنچه که در بسیاری از رسانه‌ها به غلط گفته شد، سوئد نخستین دولت اروپایی نیست که فلسطین را به عنوان «کشور» به رسمیت می‌شناسد.

قبل از سوئد، مجارستان، لهستان، جمهوری چک، بلغارستان، رومانی، مالت و قبرس نیز فلسطین را در جایگاه یک کشور مستقل به رسمیت شناخته بودند.

البته این اعلام‌ها، پیش ازعضویت این دولت‌ها در نظام واحد «اتحادیه اروپا» بوده و عمدتاً هم به نوامبر سال ۱۹۸۸ یعنی زمانی که «سازمان آزادی‌بخشی فلسطین» اعلامیه استقلال را منتشر کرد باز می‌گردد. [۱] با این همه، سوئد را بایستی نخستین «دولت غربی عضو اتحادیه اروپا» به حساب آورد که فلسطین را در مقام یک کشور مستقل به رسمیت شناخته است. [۲]

به هر حال، همان طور که انتظارش هم می‌رفت، این تصمیم دولت سوئد با واکنش‌های تند مقام‌های اسرائیلی مواجه شد. آویگدور لیبرمن، وزیر خارجه اسرائیل در واکنش طعنه‌‌آمیزی گفت:«دولت سوئد باید متوجه باشد که روابط سیاسی در خاورمیانه، پیچیده‌تر از سرهم کردن اثاثیه‌های شرکت آیکیا (IKEA) در خانه‌‌‌ است!»

از سویی دیگر، بلافاصله پس از اعلام رسمی دولت سوئد، اسرائیل سفیر خود را از استکهلم فراخواند و سفیر سوئد در تل‌آویو نیز برای ابلاغ رسمی مراتب اعتراض به وزارت خارجه احضار شد.

پیشینه‌ روابط سوئد با اسرائیل

هرچند که سوئد یکی از حامیان طرح سازمان ملل در ۱۹۴۷ در تشکیل دولت اسرائیل بود و تا سال‌ها بعد هم هیچ رویکرد انتقادی مشخصی در قبال سیاست‌‌های اسرائیل نداشت، اما روابط دو کشور پس از روی کارآمدن اولاف پالمه، نخست‌وزیر سوسیالیست سوئد در ۱۹۶۹ روی به سردی گذاشت.

در جریان جنگ دوم اعراب با اسرائیل در ۱۹۷۳ وزیر خارجه وقت سوئد با اشاره به سیاست‌های دولت اسرائیل گفت که به نظر وی مناقشه خاورمیانه راه‌کار نظامی ندارد. در ژوئن ۱۹۸۱ هم هنگامی که ارتش اسرائیل نیروگاه اتمی اوسیراک در جنوب بغداد را بمباران کرد، دولت سوئد از معدود دولت‌های غربی بود که این اقدام اسرائیل را محکوم ساخت و یادآور شد عملیات نظامی دولت اسرائیل، مغایرت تامی با موازین حقوق بین‌الملل دارد.

اما از همه این‌‌ موارد شاید مهم‌تر، موضع‌‌گیری خود اولاف پالمه در ۱۹۸۲ در جریان دخالت نظامی ارتش اسرائیل در لبنان بود. اولاف پالمه در مقام نخست‌وزیر سوئد، رفتارهای ارتش اسرائیل با کودکان فلسطینی را شبیه رفتار نازی‌ها با کودکان یهودی در اردوگاه‌های آلمان هیتلری دانست.

در دسامبر ۱۹۸۸ تنها یک ماه پس از آن که سازمان آزادی‌بخش فلسطین، «اعلامیه استقلال» را منتشر کرد، یاسرعرفات، با دعوت رسمی دولت سوئد برای بار دیگر عازم استکهلم شد. با این حال، این دعوت و سایر حمایت‌های آشکار و نهانی که دولت پالمه در دهه‌ ۱۹۸۰ از فلسطینی‌ها کرد، مانع از آن نشد که دولت سوئد، تا همین هفته‌ گذشته، سیاستی متفاوت با سایر متحدان غربی‌اش در مواجهه با اصلی‌ترین خواسته‌ فلسطینی‌ها یعنی به رسمیت شناخته شدن به عنوان کشوری مستقل را در پیش بگیرد.

شروط لازم برای شکل‌گیری کشورها

وابستگی حقوق بین‌الملل به ملاحظات سیاسی دولت‌ها امر چندان پنهانی نیست و اعتبار آن‌چنانی نیز برای حقوق بین‌الملل در جهان آشوب‌زده‌ کنونی باقی نمانده است. اما کماکان به نظر می‌رسد که دولت‌های جهان مایلند که تصمیم‌های سیاسی خودشان را بر اساس موازین کلاسیک حقوق بین‌الملل توضیح دهند. در این مورد مشخص هم دولت سوئد سعی کرد تا با استناد به شروط شناخته شده‌ای که برای به رسمیت شناختن دولت‌ها در حقوق بین‌الملل آمده است تصمیم سیاسی خودش را توضیح دهد.

واقعیت این است که فلسطین، ده‌ها سال است که هر سه شرط اصلی مندرج در حقوق بین‌الملل را برای به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک کشور مستقل دارد. به این معنا که هم به طور عینی و واقعی، «سرزمینی» وجود دارد که ملتی در آنجا به طور «دائمی و تاریخی» دارد زندگی می‌کند و هم «ساختاری سیاسی مشخصی» حاکم است که می‌تواند امور را اداره کند.

بنابراین پنهان نمی‌توان کرد که به رسمیت نشناختن فلسطین به عنوان یک کشور مستقل، تنها و تنها به ملاحظات سیاسی دولت‌‌ها بر می‌گردد و هیچ پایه‌ حقوقی مشخصی برای آن وجود ندارد.

همین امروز واحدهای سیاسی یا وضعیت‌هایی را می‌توان نشان داد که به رغم آن که در مقایسه با فلسطین، شرایط لازم را نداشته‌اند اما از سوی دولت‌های غربی و ایالات متحده به عنوان کشور پذیرفته شده‌اند. مورد کوزوو که خود وزیر امور خارجه‌ی سوئد هم به آن اشاره کرده است از آخرین این موارد است. [۳]

پیامد‌ اصلی تصمیم سوئد

شاید مهم‌ترین پیامد تصمیم سوئد را بتوان الگوسازی برای سایر دولت‌های غربی عضو اتحادیه‌ اروپا دانست. اتحادیه‌ای که هرچند در سال ۲۰۱۲ به عنوان برنده‌ جایزه‌ نوبل صلح معرفی شد، اما ظاهراً در مواجهه با برخی از محوری‌ترین اصول حقوق بین‌الملل، آشکارا دوگانه عمل می‌کند و حاضر نیست که برخی از روشن‌ترین قواعد بین‌المللی نظیر«حق تعیین سرنوشت ملت‌ها» را بدون تبعیض به رسمیت بشناسد.

از سویی دیگر، به نظر می‌رسد که تلاش فلسطینی‌ها برای به رسمیت شناخته شدن به عنوان کشوری مستقل، بدون فشارهای بین‌المللی بر دولت اسرائیل امکان‌پذیر نباشد. این فشارها هرچند که ممکن است در ابتدا پراکنده و بی‌‌ثمر به نظر برسند، اما اگر با تقویت جنبش‌های مردمی در خود اسرائیل و فلسطین همراه شود، به طور قطع می‌تواند به عقب‌‌نشینی نیروهای راست در اسرائیل بیانجامد. نیروهایی که به خودی خود، مانعی در راه پیشرفت صلح در خاورمیانه‌اند.

=======================================

پانویس‌ها:

۱- اعلامیه‌ استقلال فلسطین، در ۱۴ نوامبر ۱۹۸۸ از سوی یاسرعرفات، رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین منتشر شد.

۲ - دولت ایسلند، پیش از سوئد کشور مستقل فلسطین را به رسمیت شناخته است. اما دولت ایسلند عضو اتحادیه اروپا نیست.

۳ - سوئد به همراه اغلب دولت‌های غربی و آمریکا، کوزوو را در سال ۲۰۰۸ با وجود آن که هنورهیچ ساختار سیاسی یا نظامی منسجم و مستقلی در آنجا حاکم نبود و هنوز هم نیست، به عنوان «کشور مستقل» به رسمیت شناخت.