هجدهمین جشنواره گلاویژ در کردستان

هجدهمین جشنواره فرهنگی گلاویژ در روزهای ۲۰ تا ۲۴ نوامبر (۲۹ آبان تا ۳ آذر) در سلیمانیه کردستان عراق با شعار «شنگال و کوبانی، سنگر مقاومت و چشم‌انداز آزادی» برگزار شد. جشنواره امسال تحت تأثیر بحران اقتصادی اقلیم کردستان، جنگ با داعش و وضعیت کردستان سوریه قرار داشت.

جشنواره فرهنگی- ادبی گلاویژ، مهم‌ترین رخداد فرهنگی ملت کرد است که پاییز هر سال در سلیمانیه برگزار می‌شود. شاعران، نویسندگان، منتقدان و پژوهشگران از چهار قسمت کردستان، جهان عرب، اروپا و ایران در این جشنواره شرکت می‌کنند. گلاویژ می‌خواهد دستاوردها و ثمرات ارتباط فرهنگی کردستان با فرهنگ و ادبیات دیگر ملت‌ها را عرضه کند.

در هجدهمین جشنواره فرهنگی گلاویژ هیأت‌هایی از نویسندگان، شاعران، منتقدان و پژوهشگران از کشورهای آلمان، تونس، مصر، جنوب عراق، سوریه و ایران حضور داشتند.

مانند دوره‌های پیشین، یک روز از جشنواره به فرهنگ و ادب ایران اختصاص داشت. در میان هیأت ایرانی، نام‌هایی چون شهرام اقبال‌زاده (مترجم و عضو شورای کتاب کودک)، پیمان هوشمندزاده (داستان‌نویس و عکاس)، گراناز موسوی (شاعر و فیلمساز)، شهلا زرلکی (نویسنده، شاعر و منتقد ادبی) و... به چشم می‌خورد.

گشایش جشنواره گلاویژ

هجدهمین دوره گلاویژ صبح روز پنج‌شنبه، ۲۹ آبان، با افتتاح نمایشگاه نقاشی نستوری برنارد، نقاش ایتالیایی، در تالار «توار» سلیمانیه آغاز شد. نوزاد احمد، رئیس کانون فرهنگی- ادبی گلاویژ، در سخنانی به پیشینه جشنواره اشاره کرد و گفت با وجود تحولات اخیر منطقه، تهدید داعش و بحران اقتصادی جشنواره گلاویژ به کارش ادامه می‌دهد. قباد طالبانی، جانشین نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق، از کمک مالی حکومت اقلیم به جشنواره سخن گفت و آن را نشانه اهمیت جشنواره نزد مسئولان دانست. طالبانی گفت انتخاب شعار «شنگال و کوبانی، سنگر مقاومت و چشم‌انداز آزادی» برای این دوره از جشنواره گلاویژ نشان‌دهنده اهمیت این شهرها در این دوره از تاریخ کردستان است.

قباد طالبانی، فرزند جلال طالبانی، رئیس جمهور سابق عراق است.

ملا بختیار، دبیرکل جشنواره گلاویژ و از اعضای رهبری اتحادیه میهنی کردستان، سخنران بعدی مراسم افتتاحیه بود. او گفت: «کردستان در وقایع اخیر ثابت کرد که می‌تواند زیستگاهی برای تمامی آزادی‌خواهان جهان باشد.»

ملا بختیار، سلیمانیه را شهر خون و قیام، پیشرو در اندیشه و ادبیات و دموکراسی و آزادی خواند. او به تفاوت جشنواره با سال‌های گذشته به خاطر مسئله جنگ اشاره کرد و از میهمانان خواست جشنواره را سیاسی نکنند. ملا بختیار اتهام اسلام‌ستیز بودن جشنواره گلاویژ را رد کرد.

پس از سخنرانی دبیرکل جشنواره، شاعرانی از کشورهای مختلف به شعرخوانی پرداختند. گراناز موسوی، شاعر ایرانی، شعری به زبان فارسی در ستایش مقاومت کوبانی خواند. شعری هم از فولکر براون، شاعر آلمانی که درباره کوبانی سروده شده بود به دو زبان آلمانی و کردی خوانده شد.

همزمان با این رویدادها، نمایشگاه کتابی در هتل پالاس سلیمانیه افتتاح شد. در این نمایشگاه کتاب‌هایی به زبان‌های کردی، فارسی، عربی و انگلیسی به نمایش گذاشته شد. سپس جلسات شعرخوانی و نقد ادبی ادامه پیدا کرد.

فرهنگ و فلسفه آلمان

دومین روز جشنواره گلاویژ به فرهنگ و فلسفه آلمان اختصاص داشت. دو مقاله با موضوعات «اسلام، ناسیونالیسم و تغییرات منطقه» و «اختلافات دین و سکولاریسم در اقلیم کردستان: قطب‌بندی سیاسی یا پوپولیسم؟» در این روز ارائه شد. میهمانان همچنین درباره نقش نویسندگان کرد، ایرانی و عرب در فرهنگ و ادبیات آلمان صحبت کردند. شیرکو فتاح، نویسنده آلمانی کردتبار، مقاله‌ای با عنوان «تجربه من از نوشتن رمان در دنیای غرب» ارائه کرد. فتاح که کردتبار است، اما به آلمانی می‌نویسد، اجرای نشست «نویسندگان تبعیدی در کشور آلمان، بین میهن خود و تبعیدگاه» را به عهده داشت.

در این روز اشتفاین فایندر، پژوهشگر آلمانی، پیرامون «دستاوردهای نویسندگان عرب و ایرانی در کشور آلمان» سخن گفت و به موفقیت‌های ایرانی‌ها و عرب‌ها در این عرصه اشاره کرد.

پژوهش‌های عربی

روز سوم جشنواره، عمدتاً به پژوهشگران و شاعران و نویسندگان عرب اختصاص داشت. فاطمه بن محمود، شاعر تونسی، مقاله‌ای با عنوان «شعر کردی بین منطقه‌ای و جهانی شدن» ارائه کرد. فاطمه بن محمود معتقد بود اشعار شیرکو بیکس به درستی به زبان عربی ترجمه نشده است. او همچنین با مقایسه اشعار بی‌کس با محمود درویش این نظر را ارائه داد که بی‌کس در شاعری از درویش پیشی گرفته است.

همچنین مقاله‌هایی با موضوعات «مشکلات آوارگان داخل کشور» و «خشونت و مراجع مکتوب مقدس آن» ارائه شد.

جان دوست، نویسنده کرد اهل کوبانی، دیگر سخنران این روز بود. او در مقاله خود با عنوان «کوبانی، شناخت‌نامه یک شهر» تاریخچه‌ای از شکل‌گیری و توسعه شهر کوبانی ارائه داد و اعراب سوریه، به خصوص حزب بعث، را به تلاش برای از بین بردن هویت کردی منطقه کوبانی متهم کرد.

فرهنگ ایران

فرهنگ و ادبیات ایران، موضوع روز چهارم هجدهمین جشنواره گلاویژ بود. میهمانان ایرانی جشنواره در این روز شعر و داستان خواندند، سخنرانی کردند و مقالاتی ارائه دادند.

مریوان حلبچه‌ای، مترجم کردِ اهل حلبچه عراق، مجری این نشست بود. حلبچه‌ای بیش از ۳۰ کتاب از فارسی به کردی و از کردی به فارسی ترجمه کرده و به تازگی رمان «آخرین انار دنیا»، نوشته بختیار علی، متفکر برجسته کرد، با ترجمه او در ایران منتشر شده است.

حلبچه‌ای در ابتدای نشست روز چهارم، از حکومت جمهوری اسلامی به خاطر حساسیت بی‌جا نسبت به جشنواره گلاویژ انتقاد کرد. او گفت به خاطر این «حساسیت‌های بی‌مورد»، برخی از نویسندگان و شاعران ایرانی از شرکت در جشنواره خودداری می‌کنند. او همچنین گفت دولت ایران‌ گاهی هم مانع از حضور مدعوین جشنواره گلاویژ در کردستان عراق می‌شود. حلبچه‌ای گفت جشنواره گلاویژ یک جشنواره فرهنگی است و ربطی به سیاست ندارد.

سپس گراناز موسوی، شاعر و فیلم‌ساز ایرانی، شعرهایی از مجموعه «پابرهنه تا صبح» خود را خواند. از گراناز موسوی، تاکنون «خط‌ خطی روی شب» و «پابرهنه تا صبح» در ایران منتشر شده است. این مجموعه شعر را مریوان حلبچه‌ای به کردی برگردانده است. «حافظه قرمز» مجموعه شعر دیگر اوست که در سال ۹۰ در خارج از کشور منتشر شده. موسوی همچنین کارگردان فیلم زیرزمینی و بدون مجوز «تهران من حراج» است. «تهران من حراج» در جشنواره کن نیز به نمایش درآمد.

گالری عکس: برخی از مهمانان ایرانی جشنواره گلاویژ

شهلا زرلکی، نویسنده، شاعر و منتقد، سخنران بعدی «روز ایران» بود. او چکیده‌ای از مقاله منتشرنشده خود در خصوص نقد خلاق را در این نشست ارائه داد. از زرکلی تاکنون مجموعه داستان «ما دایناسور بودیم» منتشر شده است. «خلسه خاطرات: تحلیل و بررسی آثار گلی ترقی» از جمله آثار منتشر شده او در زمینه نقد ادبی است. شهلا زرلکی در زمستان ۹۲، کتاب «در خدمت و خیانت زنان» را منتشر کرد.

پیمان هوشمندزاده، نویسنده و عکاس، داستان «یک بار هم شده سوسن گوش بده» از مجموعه داستان پیوسته «‌ها کردن» را خواند. «‌ها کردن» قبلا توسط مریوان حلبچه‌ای به کردی ترجمه شده است. از هوشمندزاده تاکنون مجموعه داستان‌های «دو تا نقطه»، «وقت گل نی»، «‌ها کردن» و «شاخ» در ایران منتشر شده است. او همچنین مجموعه عکسی با عنوان «صد» منتشر کرده است.

محمدعلی جعفریه، مدیر انتشارات ثالث، سخنران بعدی «روز ایران» بود. جعفریه پیرامون نشر و پخش کتاب در ایران و کردستان صحبت کرد. او گفت تداوم کار نشر در ایران، بدون عشق به انسانیت و عشق به کتاب، ممکن نیست.

روز فرهنگ ایران، با شعرخوانی شهلا زرلکی ادامه یافت. زرلکی تعدادی از شعرهای منتشرنشده خود را در این نشست خواند.

آخرین سخنران صبح «روز ایران» در هجدهمین جشنواره گلاویژ، شهرام اقبال‌زاده بود. اقبال‌زاده، مترجم و منتقد حوزه ادبیات کودک و عضو شورای کتاب کودک است.

اقبال‌زاده در این نشست مقاله‌ای با عنوان «ادبیات و سیاست از دیدگاه تودوروف» ارائه کرد. او گفت: در ایران نظریات هیچ‌کس آن‌گونه که هست شناسانده نمی‌شود. اقبال‌زاده «گریز بیش از حد از سیاست» و «سیاست‌زدگی» را دو آفت ادبیات و هنر دانست. او مدعی شد برداشت از لیبرالیسم در ایران عقب‌مانده است. اقبال‌زاده در خصوص وقایع منطقه گفت: «در جامعه بی‌عدالت و بی‌اسطوره، داعش با وعده بهشت نیرو جذب می‌کند.»

اقبال‌زاده اهل کرمانشاه است و در این نشست هم کمی به زبان کردی سخن گفت. از او ترجمه‌های «بی‌نظمی نوین جهانی» (اثر تزوتان تودوروف)، «چگونه رمانی را بازنویسی و ویرایش کنیم» و «گاندی» ترجمه شده است. گردآوری مجموعه مقالاتی چون «درد جاودانگی» و «ارج‌نامه» از دیگر کارهای اوست. کتاب «ترجمه‌ برای کودکان» (اثر ریتا اویتینن) و «نقدی بر ۴۰ رمان از مجموعه کتاب‌های «رمان نوجوان امروز»» کتاب‌های در دست انتشار اقبال‌زاده هستند.

بعد از ظهر «روز ایران» با سخنان کامران محمدی، رمان‌نویس، آغاز شد. محمدی در مورد تجربه نوشتن سه‌گانه «فراموشی»‌اش سخنرانی کرد. «آن‌جا که برف‌‌ها آب نمی‌شوند»، «بگذارید میترا بخوابد» و «آن‌جا که باران صدا ندارد»، سه رمان کامران محمدی هستند که در منطقه کردستان ایران می‌گذرد و به مسائل ملت کرد در سال‌های اولیه پس از انقلاب ۵۷ می‌پردازد. محمدی در این نشست گفت: یکی از رنج‌های مشترک ایرانیان و کردهای عراق، جنگ هشت‌ساله است. او گفت در این سه‌گانه سعی کرده دید رسمی نسبت به کردستان را کنار بگذارد.

محمدی به‌خاطر رمان «جایی که برف‌ها آب نمی‌شوند» جایزه والس را گرفت و به دور نهایی جایزه گلشیری نیز راه یافته بود.

محمد حسینی، سخنران بعدی بود. این رمان‌نویس، در مورد «گفتمان داستان‌نویسی فارسی» سخن گفت. او ویژگی‌های کهن‌الگویی خاستگاه رمان‌نویسی فارسی را برشمرد و تفکر پادشاه- خدایی را یکی از این ویژگی‌ها دانست. حسینی به سیر تحول داستان و رمان فارسی اشاره کرد و گفت: داستان امروز فارسی نه با توده‌ها و جامعه، که با تک‌تک افراد سخن می‌‎گوید. حسینی با اشاره به خشونت‌های اخیر منطقه، گفت راه حل مسئله خشونت این است که به افرادی که به خشونت دامن می‌زنند کمک کنیم درک کنند که خشونت به نفع هیچ‌کس نیست.

«آبی‌تر از گناه»، «نمی‌توانم به تو فکر نکنم سیما» و «یکی از همین روز‌ها ماریا» از جمله کتاب‌های منتشر شده محمد حسینی در حوزه ادبیات داستانی هستند. حسینی به خاطر «آبی‌تر از گناه» برنده جایزه ادبی گلشیری شد.

فرشته احمدی، رمان‌نویس، صحبت‌های محمد حسینی را ادامه داد. احمدی از وجود فضایی در کردستان که «در آن بتوان در مورد ادبیات صحبت کرد»، ابراز خوشحالی کرد. او گفت ادبیات امروز در ایران ذهنی‌تر، درون‌گرا‌تر و فردگرا‌تر از گذشته است. احمدی گفت: «اصلاح‌طلبی از این جهت از جانب روشنفکر ایرانی حمایت می‌شود که ما نیاز به ثبات داریم و قصد ایجاد تحول تاریخی نداریم.» او ادعا کرد ادبیات ایران در وضعیت خاصی نیست، بلکه در حال گذار به وضعیت خاصی است. فرشته احمدی گفت انسان ایرانی (و حتی انسان به طور کلی) در مرحله شناخت خود است و به این دلیل نباید خیلی از ادبیات درون‌گرا انتقاد کرد. احمدی گفت: من از جانب نویسنده‌ها می‌گویم باید منتظر ما باشید.

فرشته احمدی، دانش‌آموخته معماری و متولد کرمان است. کتاب‌های «بی‌اسم»، «سارای همه»، «پری فراموشی» و «جنگل پنیر» از جمله آثار منتشر شده او در حوزه ادبیات داستانی هستند. یکی از داستان‌های مجموعه «سارای همه» جزو آثار برگزیده جایزه گلشیری در سال ۸۴ بود. احمدی همچنین چهار دوره عضو هیئت داوران جایزه روزی‌روزگاری بود.

پس از این سخنان، حافظ خیاوی، نویسنده، داستان «آمبولانس» از مجموعه «بوی خون خر» خود را خواند. این مجموعه داستان آنلاین منتشر شده است. از خیاوی پیش‌تر کتاب «مردی که گورش گم شد» در ایران منتشر شده بود.
آخرین سخنران روز ایران در هجدهمین جشنواره گلاویژ، رحیم فروغی، شاعر و مترجم ادبیات عرب بود.

این مترجم مقاله‌ای با عنوان «همین همسایه نزدیک: ضرورت گفت‌وگوی منطقه‌ای پیش از گفت‌وگوی جهانی یا دست‌کم همزمان با آن از مسیر ترجمه آثار ادبی» ارائه کرد. فروغی گفت: بخشی از خشونت‌های منطقه، به خاطر به کار نبردن ابزار ترجمه است. به گفته او در خاورمیانه ذهنیت همسایه‌ها از هم را اهل قدرت ساخته‌اند، نه اهل فرهنگ. او گفت ما در خاورمیانه باید در کنار گفت‌وگو با غرب، با همدیگر هم گفت‌وگو کنیم. فروغی ادامه داد که خواندن آثار زبان‌های همسایه به شناخت خانوادگی ما کمک می‌کند تا بتوانیم با انسجام بیشتری با غرب گفت‌وگو کنیم.

رحیم فروغی تاکنون کتاب‌های «جوجه ‌تیغی» و «داستان‌های رندا» را در حوزه ادبیات کودک، و «واحه غروب» و «برلین برایم بزرگ بود» را در حوزه ادبیات داستانی از عربی ترجمه کرده است. از او همچنین مجموعه شعر «یکی مرا به کلینیک معرفی کند» منتشر شده است.

پژوهش‌های کردی

صبح پنجمین روز جشنواره گلاویژ به ارائه پژوهش‌های کردی گذشت. «روشنفکری، جامعه مدنی و آزادی بیان»، «زیبایی‌شناسی به مثابه هدف» و «نشانه‌های خود و خودکشی در اشعار جوانان کرد بعد از سال ۲۰۰۰» از جمله مقالات ارائه شده در این روز بودند. اوریا غفوری، پژوهشگر کرد ایرانی هم مقاله‌ای با عنوان «کُرد و دنیای مجازی» ارائه داد.

در پایان نشست صبح روز پنجم، از ترجمه کردی مجموعه شعر «پابرهنه تا صبح» گراناز موسوی رونمایی شد. مریوان حلبچه‌ای این مجموعه را با عنوان «حتی اگر باد را به انگشت‌نگاری ببرند، رد بوسه‌ات را پیدا نمی‌کنند» به کردی ترجمه کرده است.

اختتامیه

بعد از ظهر روز دوشنبه، ۲۴ نوامبر، برندگان هجدهمین جشنواره گلاویژ معرفی شدند و مراسم اختتامیه برگزار شد.

مراسم اختتامیه با سخنرانی وزیر فرهنگ و جوانان کردستان آغاز شد. او گفت: «ارزش فعالیت‌های ادبی و هنری در این‌جا کمتر از جنگ پیشمرگه‌ها در جبهه نیست. ما با تفکر ارتجاعی می‌جنگیم و سلاحمان عقل و تفکر انتقادی است.»

در ادامه مراسم، نستوری برنارد، نقاش ایتالیایی، یکی از نقاشی‌های خود را به دفتر سیاسی اتحادیه میهنی کردستان عراق و یکی دیگر از نقاشی‌هایش را به شخص ملا بختیار، دبیرکل جشنواره گلاویژ، اهدا کرد.

ملا بختیار، سخنران بعدی مراسم بود. او گفت: «جنگ فکری مهم‌تر از جنگ فیزیکی است. وقتش شده ترس را کنار بگذاریم و همگی صراحتاً از سکولاریسم صحبت کنیم. روزی نیست که به نام اسلام تفکر ما را ترور نکنند. احترام به اکثریت دین‌دار نباید باعث شود که ما از حرف زدن در مورد مسائل علمی بترسیم.» او افزود که در سایه سکولاریسم، دین نه تنها به حاشیه رانده نمی‌شود، بلکه فرصت رشد پیدا می‌کند.

در ادامه، جایزه ویژه جشنواره، با عنوان جایزه «حسین عارف»، به جان دوست، نویسنده و فعال فرهنگی کُرد اهل کوبانی، اهدا شد. این جایزه سال گذشته با عنوان جایزه «هردی» به علی‌ اشرف درویشیان، نویسنده، مترجم و عضو کانون نویسندگان اعطا شده بود.
سپس بیانیه هیأت‌های داوران بخش‌های داستان، شعر و پژوهش به طور جداگانه خوانده شد. نماینده هیأت داوران بخش داستان در این مراسم گفت: «ایدئولوژی و حتی ناسیونالیسم انسان‌ها را از هم دور می‌کند، اما ادبیات انسان‌ها را به هم نزدیک می‌کند.»

در بخش پژوهش، اوریا غفوری، پژوهشگر کرد ایرانی، به خاطر مقاله «کرد و دنیای مجازی» جایزه سوم را دریافت کرد. همچنین جایزه‌ای به شهرام اقبال‌زاده، نویسنده، مترجم و منتقد، به نمایندگی از نویسندگان، شاعران و منتقدان ایرانی اهدا شد.
در جشنواره هجدهم، تعداد آثار شرکت‌کننده در بخش مسابقه از سال گذشته کمتر بود و مسئولان جشنواره صراحتاً به مشکل مالی برای برگزاری آن اشاره کردند. همچنین به دلیل وضعیت جنگ، وزارت خارجه فرانسه اجازه نداده بود فعالان فرانسوی دعوت‌شده به جشنواره بیایند.

هجدهمین گلاویژ به وضوح زیر سایه جنگ قرار داشت.