آتش سوزی بی پایان جنگل‌های ایران چگونه مهار می‌شود؟

به تازگی مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران از وقوع ۲۰ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های استان مازندران خبر داده است.

رستم زرودی به خبرگزاری فارس گفته که این آتش‌سوزی‌ها در طی ۷۲ ساعت و در جنگل‌های بهشهر، ساری، سوادکوه و جزین‌آباد روی داده و ۴۰ هکتار از اراضی جنگلی مازندران به صورت سطحی یا گسترده آسیب دیده‌اند.

این نخستین بار نیست که خبر آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع در ایران منتشر می‌شود. به بیان دیگر می‌توان گفت که انتشار چنین خبرهایی و پوشش رویدادهای مرتبط با آتش‌سوزی جنگل‌ها، به یک امر عادی برای خبرنگاران و خبرگزاری‌های محیط زیست بدل شده است.

مقامات محیط زیست ایران همواره بر وقوع پی‌ در پی این آتش‌سوزی‌ها و بعضا ناتوانی نهادهای مسئول در مهار آتش جنگل‌ها مهر تایید زده‌اند تا جایی که به گفته رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیز‌داری، دست‌کم ۱۴‌هزار فقره آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران در ۱۰ سال گذشته رخ داده است.

اکنون این پرسش بوجود می‌آید که علت این همه آتش‌سوزی در جنگل‌ها چیست و چرا علیرغم تجربه‌ای که نهادهای مسئول در مهار آتش‌سوزی‌های قبلی بدست آورده‌اند، باز هر بار شاهد آتش‌سوزی تازه و عدم توانایی در مهار آن در جنگل‌های ایران هستیم؟

به گفته رستم زرودی، مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران مهم‌ترین و نخستین علت آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های مازنداران «عامل انسانی» بوده است.

علاوه بر اظهارات این مقام مدیریت بحران، بسیاری از کارشناسان محیط زیست هم عامل انسانی را از مهم‌ترین عوامل آتش‌سوزی جنگل‌ها در ایران می‌دانند.

عوامل انسانی و بحران آتش در جنگل‌ها

عامل انسانی در آتش‌سوزی جنگل‌ها به دو عامل «عمدی» و «غیر عمدی» تقسیم می‌شود. در عوامل غیر عمدی، سهل انگاری محیط‌بانان در کنترل مهار آتش‌سوزی به دلیل پدیده‌های طبیعی باعث گسترش زبانه‌های آتش می‌شود.

اما عوامل عمدی آتش‌سوزی بیشتر به دلایل و انگیزه‌های فردی یا گروهی صورت می‌گیرد.

جاوید آل داوود، رئیس انجمن حمایت از حیوانات و فعال مستقل حفاظت از محیط زیست در گفتگو با رادیو زمانه می‌گوید که یکی از مهم‌ترین دلایل فردی برای ایجاد آتش‌سوزی در جنگل‌ها ساخت و ساز در مناطق جنگلی شمال کشور است.

به گفته‌ی این فعال محیط زیست «جایی که درخت و جنگل باشد، فعالیت‌های عمرانی غیر ممکن است و ساده‌ترین راه برای توسعه ساخت و ساز، سوزاندن جنگل‌هاست.»

از دیگر دلایل آتش‌سوزی عمدی در جنگل‌ها «شکار غیر قانونی» از سوی شکارچیان اعلام شده است. به طور نمونه و در ماجرای آتش‌سوزی پارک ملی گلستان، سازمان حفاظت محیط زیست این آتش‌سوزی را «عمدی» دانست و اعلام کرد که شکارچیان برای شکار غیرقانونی مدام بخش‌هایی از پارک ملی گلستان را آتش می‌زنند تا حواس محیط بانان را به نقطه‌ای دیگر متوجه کنند.

اضافه کردن مراتع و زمین‌های کشاورزی نیز از دیگر دلایل آتش‌سوزی عمدی به شمار می‌رود. گفته می‌شود کمبود سطح زمین‌های زراعتی باعث محدود شدن میزان درآمد کشاورزان می‌شود و همچنین نداشتن مرتع جهت تعلیف دام، روستاییان جنگل‌نشین را وادار می‌کند که هر ساله با آتش زدن و نابودی بخشی از جنگل‌ها، به سطح زمین های کشاورزی و مراتع خود بیافزایند.

در ایران به دلیل عدم وجود شاکی خصوصی از عوامل انسانی آتش‌سوزی، معمولا پرونده‌ی آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها پس از مهار آتش‌ بسته می‌شود.

کمبود نیروهای حفاظتی

اما آتش‌سوزی‌ پی در پی جنگل‌ها در سال‌های گذشته این پرسش را همواره مطرح کرده که چرا علیرغم این همه اتفاق مشابه، باز نهادهای مسئول در مهار آتش‌‌سوزی ناتوانند و نتوانسته‌اند که از تجربه‌های مشابه به خوبی بهره‌مند شوند؟

اگرچه سازمان محیط زیست مسئول اصلی مهار آتش در جنگل‌هاست اما این سازمان اعلام کرده که امکانات کافی برای مهار آتش را ندارد. یکی از استدلال‌های این سازمان کمبود محیط‌بان برای حفاظت از جنگل‌هاست.

ایران برای حفاظت از عرصه‌ها و منابع طبیعی خود به حداقل ۱۰ هزار نفر برای پیوستن به «یگان حفاظت از محیط زیست» نیاز دارد. این در حالی‌ست که به گفته فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست ایران، کار حفاظت از ۱۷ میلیون هکتار عرصه طبیعی در این کشور برعهده ۳ هزار محیط بان است.

از سوی دیگر «کمبود بالگرد و اعتبار» نیز از دیگر دلایل ناموفق بودن سازمان محیط زیست در مهار آتش اعلام شده است. حمیدرضا خیلدار، فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست شهریورماه سال جاری با اشاره به آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های ایران گفت که برای مهار و خاموش کردن آتش سوزی در عرصه های طبیعی کشور و استفاده از بالگردهای مخصوص مهار آتش، این سازمان به پنج هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.

با این حال «جامعه جنگلبانی ایران»، سازمان محیط زیست را به کم‌کاری وکوتاهی در قبال مهار آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها متهم می‌کند.

بیشتر بخوانید: چه کسی چشم بر آتش جنگل‌ها بسته، دولت یا مجلس؟

کاظم نصرتی، رییس هیئت مدیره جامعه جنگل‌بانی، به خبرگزاری مهر گفته است که «نبود امکانات و حرکات عمدی شکارچیان بهانه هایی است که کوتاهی مسئولان را در اطفا چنین آتش سوزی‌های گسترده ای در منطقه ای با این درجه از اهمیت توجیه نمی‌کند.»

کمیسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز از دیگر منتقدان سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه‌ی مهار آتش‌سوزی‌ها به شمار می‌رود. به گفته‌ی کمال الدین پیرموذن، از اعضای این کمیسیون اگر سازمان محیط زیست با کمبود امکانات رو به روست باید مسئولان دولت درخواست خود برای بودجه و امکانات بیشتر را در قالب لایحه به مجلس ارائه دهند تا با فوریت اعتبار لازم برای اطفای حریق جنگل ها تامین شود.

آل داوود، کارشناس محیط زیست اما معتقد است که انتقاد نهادها از یکدیگر بیشتر برای سلب مسئولیت است و نبود یک مدیریت صحیح به سادگی باعث شعله‌ور شدن زبانه‌های آتش در جنگل‌ها می‌شود.

این کارشناس محیط زیست به رادیو زمانه می‌گوید «اگر چنین اتفاقی در خارج از ایران روی دهد، فارغ از اینکه چه کسی مسئول است تمامی نهادها و حتی مردم دست به دست یکدیگر تلاش می‌کنند تا آتش را مهار کنند.»

آل داوود مهم‌ترین علت در تکرار آتش‌سوزی‌ها و ناتوانی در مهار به موقع آتش را ناهماهنگی بین نهادهای مسئول و نبود مدیریت صحیح می‌داند.

آل داوود در پاسخ به این پرسش رادیو زمانه که به عنوان یک کارشناس محیط زیست چه پیشنهادی برای حفظ جنگل‌ها از حریق و آتش‌سوزی دارد گفت که «تمرکز بر پیشگیری از آتش‌سوزی، بهترین شیوه و استراتژی برای حفظ جنگل‌ها به شمار می‌رود. حتی در پیشرفته‌ترین کشورها هم ممکن است خاموش کردن آتش جنگل‌ها چند هفته طول بکشد. پس بهتر است نهادهای مذکور پیش از هرچیز بر جلوگیری از آتش‌سوزی تمرکز کنند.»

به گفته‌ی این کارشناس محیط زیست «اصلاح اساسی سیستم مدیریتی» و «هماهنگی بین نهادها» از دیگر راهکارهایی‌ست که می‌تواند جنگل‌ها و محیط زیست را از گزند آتش‌سوزی در‌ امان دارد.