فوران نفت و بودجه ریاضتی عراق

عراق می‌توانست در دلارهای نفتی شنا کند اگر بهای نفت چنین اسفناک نبود. اکنون پول‌هایی که برایشان برنامه‌ریزی شده‌ بود وجود ندارند؛ بیش از همه برای جنگ با داعش. دولت بغداد چشم امید به کمک‌های بین‌المللی دوخته است.

حدود یک‌سوم خاک عراق در اشغال داعش است. دولت عراق با سرمایه‌گذاری در ارتش به پیشروی داعش عکس‌العمل نشان می‌دهد. هدف اصلی آن است که با تجهیز و تقویت نیروهای نظامی، مناطق اشغال شده بازپس گرفته شود. از هر پنج دینار، یک دینار خرج ارتش می‌شود.

سربازان جدید به خوبی از عهده تمرین‌‌ها برمی‌آیند. آماده‌سازی آنها برای نبرد با داعش در پادگانی واقع در استان انبار انجام می‌شود.

بخش بزرگی از این استان تحت کنترل بنیادگرایان داعش است. این که سربازان سنی برای نبرد با داعش توانمند می‌شوند، پیامی سمبلیک دارد. مسئولان دولتی امیدوارند که وقایع هشت، نه سال پیش تکرار شود که قبایل سنی به فعالیت سلف داعش یعنی القاعده عراق پایان دادند.

اما این سربازها پیشاپیش ناامید شده‌اند، نوری صالح می‌گوید: «ما در حال تمرین و آماده‌سازی هستیم و تعدادمان هم کم نیست. اما دچار کمبود تجهیزاتی هستیم که در مناطق جنگی ضروری هستند مانند کلاه‌خود، جلیقه ضدگلوله، اسلحه، خودرو و اقلام مشابه.»

ایاد ظاهر حرف‌های او را تائید می‌کند: «ما جنگجویان شجاعی داریم، که قبلا هم در این منطقه ماموریت‌هایی را انجام داده‌اند. اما با کمبود اسلحه روبرو هستیم. چیزهایی که داریم کافی نیستند. بارها و بارها از دولت تقاضا کردیم که برای ما اسلحه بفرستند اما گوش شنوایی وجود ندارد.»

این امر که دولت تحت نفوذ شیعیان در بغداد، سنی‌‌های انبار را تنها گذاشته است می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد: عدم اعتماد، ناتوانی و فساد مالی.

کمبود مالی

البته ممکن است که دلیل عمده مشکلات مالی باشد. عراق بی‌پول است، هرچند یکی از بزرگترین منابع نفتی جهان را در اختیار دارد. عراق در ماه ژانویه ۲۰۱۵ روزانه ۳،۳ میلیون بشکه نفت تولید کرده است؛ میزانی بسیار بیشتر از تولیدی روزانه این کشور پیش از سقوط صدام حسین.

از آن زمان تا کنون صنعت نفت عراق روندی رو به رشد داشته است. البته ساختار این صنعت بعد از دهه‌ها جنگ و تحریم‌های بین‌المللی کاملا قدیمی و فرسوده است، کارشناسان، نیاز سرمایه‌گذاری درازمدت در این صنعت را ۱۰۰ میلیارد دلار بر‌آورد می‌کنند.

پایان ماه ژانویه، رئیس مجلس عراق‌ تصویب بودجه سال ۲۰۱۵ را به مردم کشورش تبریک گفت اما بعد از پایان بررسی طرح بودجه، هوشیار زیباری وزیر دارایی، صحبت از سفت‌تر کردن کمربندها کرد.

پیش از این زیباری بر روی نفت خام بشکه‌ای۷۰ دلاری در بازارهای جهانی حساب باز کرده بود. ماه ژانویه بهای نفت حتی به ۵۰ دلار هم نمی‌رسید. بودجه فعلی بر اساس نفت ۵۶ دلاری استوار شده است.

هوشیار زیباری اذعان می‌کند که عراق هم در مسئله افزایش تولید جهانی سهیم است: «کشورهای بزرگ تولیدکننده و بیش از همه سعودی‌ها و کشورهای حاشیه خلیج فارس تعیین‌ می‌کنند که تولید دچار کاهش نشود. به همین دلیل بهای نفت سقوط کرده است. تنها شانس ما برای پیش‌گیری از کاهش درآمد، تولید بیشتر بود.»

کسری میلیاردی

با این وجود نگرانی‌های مالی واقعی هستند: بودجه جدید عراق پرداخت‌هایی به میزان ۱۰۵ میلیارد دلار و کسری بودجه ۲۲ میلیارد دلاری را پیش‌بینی کرده است. این کسری بیش از همه از طریق دریافت وام‌های جدید و مالیات بر خودروهای وارداتی، سیم‌کارت موبایل و اینترنت تعدیل خواهد شد.

حیدر عبادی نخست‌وزیر عراق می‌گوید: «بهای نفت یک‌چهارم ارزش خود را در مقایسه با سال گذشته از دست داده است. بودجه ما به میزان ۸۵ درصد از طریق نفت تامین می‌شود. این امر برای ما یک فاجعه است. هر اندازه که بر این موضوع تاکید کنم کافی نیست. ما نمی‌خواهیم که پیروزی نظامی ما به دلیل مشکلات بودجه به خطر بیافتد.»

یکی دیگر از هزینه‌هایی که پیشروی داعش به دولت عراق تحمیل کرده، تامین آوارگان داخلی است که تعداد آنها روندی فزاینده دارد. سال گذشته حدود ۲ میلیون نفر از ترس داعش، کاشانه خود را ترک کرده‌اند. به این میزان می‌توان ۱،۱ میلیون نفر از آواراگان درگیری‌های پیشین را افزود. صالح مطلک، معاون نخست‌وزیر هزینه‌های تامین نیازهای آوارگان را در پایان سال گذشته حدود ۵ میلیارد دلار تخمین زده بود.

عبادی نخست‌وزیر عراق با مشکلی دوجانبه مواجه است: نیازهای مالی فزاینده جنگ علیه داعش و کاهش شدید بهای نفت خام. در آخرین دیدار نخست‌وزیران «ائتلاف جهانی ضد داعش» در ماه ژانویه در لندن، عبادی به این موضوع اشاره کرد که هم‌پیمانان بین‌المللی عراق در حال تنظیم طرحی برای کاهش مشکلات مالی عراق هستند. با این وجود به نظر می‌رسد که تا کنون قدمی در این مسیر برداشته نشده است.