یک سال کودکی از دست‌ رفته

سال ۱۳۹۳ خورشیدی برای فعالان و کنشگران حقوق کودک در ایران سالی پر از حوادث و اخبار ناگوار بود و موارد گزارش شده از آزار جنسی و جسمی کودکان و وضعیت نامناسب کودکان کار از برجسته‌ترین مشکلات در زمینه حقوق کودکان در این سال بودند.

در حال حاضر سه میلیون و ۲۰۰ هزار کودک شش تا ۱۷ساله در ایران به دلایل مختلف از تحصیل دور مانده‌اند. این آمار، بدون در نظر گرفتن کودکان و نوجوانانی است که در سال‌های پیش از ۱۳۸۵ به دلایل مختلف از تحصیل بازمانده‌اند و هم اکنون از نوجوانی به جوانی رسیده‌اند.

خبرگزاری کار ایران (ایلنا) بهمن ماه سال گذشته به نقل از زهرا رحیمی، مدیر عامل جمعیت امام علی درباره کودکان بازمانده از تحصیل نوشت که «در حال حاضر حدود ۱۵۰۰ نفر از این کودکان در خانه‌های علم مشغول به تحصیل هستند و حدود ۹۵۰ تن از آنان را کودکان افغان تشکیل می‌دهند.»

علی ربیعی، وزیر تعاون دولت یازدهم هم آبان ماه سال گذشته در سخنانی از وجود ۱۷۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی خبر داد و گفت که با در نظر گرفتن مشوق‌های آموزشی و مالی برای خانواده‌ها، سعی در بازگرداندن این کودکان به مدرسه داریم.

در مقابل، شمار کودکان کار در ایران به دلایل گوناگون در حال افزایش است اما آمار دقیقی از تعداد آن‌ها در دست نیست. کنشگران حقوق کودکان بار‌ها خواستار رسیدگی مسئولان برای «جلوگیری از ورود این کودکان به چرخه آسیب‌های اجتماعی» شده‌اند.

خبرگزاری مهر پیشتر گزارش داده بود که بر اساس آمارهای سازمان بهزیستی، ۷۵ درصد کودکان کار و خیابان دارای سرپرست هستند. پژوهش‌های صورت گرفته از سوی سازمان بهزیستی هم نشان می‌دهد که نزدیک به ۳۰ درصد از کودکان کار به مدرسه نمی‌روند. همچنین حدود ۳۱ درصد این کودکان شش تا ۱۱ سال و ۹درصد نیز زیر شش سال سن دارند.

بر اساس تحقیقات وزات بهداشت، میزان شیوع ایدز در میان کودکان کار و خیابان حدود چهار و نیم درصد است. اگر چه آمار فعلی نیز آماری مرزی است و باید برای مقابله با آن چاره‌اندیشی شود.

سلفی با کودکان کار

در سال گذشته انتشار عکس‌های سلفی گروهی از چهره‌های سینمایی و تلویزیونی با کودکان کار در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌هایی در پی داشت. از جمله جمعی از فعالان حقوق کودک با انتشار بیانیه‌ای نسبت به این حرکت واکنش نشان دادند.

در بخشی از این بیانیه که خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، آذر ماه سال گذشته آن را منتشر کرد، آمده است: «ما گروهی از فعالان حوزه کودکان کار و خیابان، ضمن مردود شمردن رفتارهای پوچ و فارغ از درک پیمان‌نامه حقوق کودک درباره عکاسی و انتشار عکس کودکان کار صرفا برای تبلیغ توسط چهره‌های معروف؛ خواهان توقف این موج و هر حرکتی از این جنس هستیم.»

ازدواج زودهنگام و مادران کم سن و سال

بر اساس پیمان‌نامه‌ حقوق کودک، هر فرد زیر ۱۸ سال کودک به شمار می‌آید. با این وجود، پایان دوران کودکی در ایران بر اساس مبانی شرعی محاسبه می‌شود که‌‌ همان سن بلوغ شرعی است. بر پایه قوانین ایران ازدواج دختران در ۱۳سالگی و پسران در ۱۵سالگی با اجازه ولی و تشخیص دادگاه امکان‌پذیر است.

آمارهای سازمان ثبت احوال ایران نشان می‌دهد که سالانه نزدیک به دو هزار نوزاد از مادرانی که کمتر از ۱۵ سال سن دارند، متولد می‌شوند.

به گزارش خبرگزاری مهر، تنها در ۹ ماهه نخست سال گذشته، یک هزار و ۲۷۷ نوزاد از مادران زیر ۱۵ سال متولد شده‌اند.

استان‌ سیستان و بلوچستان با ۴۶۲ مورد ولادت از مادران زیر ۱۵ سال دارای بیشترین آمار و استان خراسان جنوبی با ثبت سه مورد دارای کمترین آمار بوده است.

فعالان حقوق زنان سال‌هاست بر بالا بردن سن ازدواج زنان در قوانین ایران تأکید می‌کنند. با وجود این، آمار‌ها همچنان از ازدواج‌های زیاد در سنین پایین خبر می‌دهند.

در این میان، انتشار خبر بچه دارشدن یک زوج ۱۵ ساله و  ۱۳ ساله در دی ماه سال گذشته خبرساز شد.

کودک آزاری و آزارهای جنسی

به دنبال انتشار خبرهایی مثل آزار و تجاوز جنسی یک ناظم مدرسه در تهران به شش کودک هشت تا ۱۱ ساله، تنبیه چهار دانش‌آموز افغان در مدرسه حکمت پاکدشت ورامین و چند مورد پرونده کودک آزاری دیگر، لزوم بازنگری و توجه به مقوله کودک آزاری به ویژه در مراکز آموزشی مورد توجه بیشتر رسانه‌ها و کنشگران حقوق کودک قرار گرفت.

حسین اسدبیگی، رییس مرکز فوریت‌های اجتماعی بهزیستی ایران، با بیان اینکه کودک آزاری بیشترین آمار را در مقوله آسیب‌های اجتماعی به خود اختصاص داده، گفته بود: «روزانه در کشور ۴۰ مورد تماس بابت ضرب و شتم کودکان با مراکز بهزیستی گرفته می‌شود.»

از میان تماس‌های مرتبط با مرکز اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، حدود ۸۰۰ تماس، مرتبط با کودک آزاری بوده که این رقم تنها مربوط به چند استان معدود است.

در خرداد ماه، آزار جنسی دانش‌آموزان در دو مدرسه تهران خبرساز شد. ناظم یک مدرسه ابتدایی در غرب تهران به اتهام آزار و اذیت جنسی شش کودک هشت تا ۱۱ ساله به‌صورت غیرعلنی در دادگاه کیفری استان تهران محاکمه و روانه زندان شد.

در آن زمان، مسئولان آموزش و پرورش با اشاره به شمار زیاد دانش‌آموزان تأکید می‌کردند که چنین حوادثی تأسف‌آور اما اجتناب‌ناپذیر است. از جمله، عطالله سلطانی‌ صبور، رییس کمیته آموزش و پرورش مجلس ایران از رسانه‌ها خواست پرونده تعرض جنسی به دانش‌آموزان را «آب و تاب ندهند».

روابط عمومی وزارت دادگستری نیز ابتدا این خبر را تکذیب کرده بود.

همچنین، انتشار فیلمی از یک مورد کودک آزاری در یک مهدکودک سه ستاره در اردبیل که ساعت ۱۱صبح روز یک‌شنبه، ۱۵تیرماه سال گذشته رخ داده بود، واکنش بسیاری در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت.

در این فیلم، یک زن، کودکی را بین پا‌هایش خوابانده و در حالی که بینی کودک را گرفته، به زور به او غذا می‌دهد. در بخشی از این فیلم، زن قاشق را در دهان کودک فرو کرده و بعد بچه را کتک می‌زند و به گوشه‌ای از اتاق پرت می‌کند.

در پی انتشار این فیلم، مدیر و مربی این مهدکودک به اتهام کودک‌آزاری به شش ماه حبس و دو سال ممنوعیت فعالیت در مهد کودک محکوم شدند که بخشی از شش ماه حبس نیز تعلیقی است.

پرونده تنبیه چهار دانش‌آموز افغان در مدرسه حکمت پاکدشت ورامین هم از دیگر رویدادهایی بود که واکنش بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و کنشگران حقوق کودکان را برانگیخت.

در آخرین روزهای آذر ماه سال گذشته، یک معلم، چهار دانش‌آموز افغان در مدرسه حکمت شهرستان پاکداشت در استان تهران را وادار کرد که به خاطر ننوشتن مشق شب دست‌شان را در چاهک مستراح مدرسه فرو کنند. مسئولان وزارت آموزش و پرورش در سطح مدیران کل، تلاش کردند مانع از گسترش دامنه این رسوایی شوند.

در دی سال گذشته نیز تنبیه بدنی یک دانش‌آموز ۱۲ ساله توسط معلم یکی از مدرسه‌های ابتدایی پسرانه شهرستان فردیس، این دانش‌آموز را روانه اتاق عمل کرد.

۱۴ اسفند ماه نیز تارنمای روزنامه شرق از آزار جسمی دو دختر سه و پنج ساله خبر داد که در بیمارستان لقمان بستری شده بودند.

گزارش‌های پزشکان وجود آثار جراحت‌های نو و کهنه را بر اثر سوزاندن سیگار و وارد آوردن ضربات متعدد بر بدن دختر سه ساله تأیید می‌کرد. بر پایه تحقیقات مأموران، پدر و مادر این کودک به دلیل اعتیاد به شیشه، هنگام مصرف مواد، فرزندشان را شکنجه می‌کرده‌اند.

بر اساس گزارش روزنامه شرق، کودک پنج ساله نیز که پس از جدایی والدین خود با مادرش زندگی می‌کرده، از سوی او مورد شکنجه قرار می‌گرفته است.

زندان، عاقبت کنشگران حقوق کودک

در چند سال اخیر بسیاری از کنشگران حقوق کودک در ایران به دلیل فعالیت‌های اجتماعی خود بازداشت شده‌اند و به اتهام‌های مختلف، ماه‌ها در زندان و زیر فشارهای گوناگون جسمی و روانی به سر برده‌اند.

از جمله علیرضا کرامتی‌راد، فعال اجتماعی، مرداد ماه ۱۳۹۳ برای اجرای حکم زندان، راهی زندان رجایی‌شهر شد. این فعال حقوق کودک به دو و نیم میلیون تومان جزای نقدی و سه ماه حبس تعزیری محکوم شد.

آتنا فرقدانی هم فعال حقوق کودکان کار، نقاش و دانشجوی ستاره‌داری است که به خاطر شرایط نامناسب زندان مبتلا به بیماری گوارشی شده. این فعال حقوق کودک در حالی در میان زندانیان عادی زندان قرچک به سر می‌برد که ۲۰ دی‌ماه سال گذشته در مقابل چشمان پدر و مادرش مورد ضرب و شتم قرار گرفت و از زندان اوین به زندان قرچک منتقل شد.

سعید شیرزاد، زندانی سیاسی بند هشت زندان اوین هم ۱۲ خرداد ماه سال جاری در محل کار خود در پالایشگاه تبریز بازداشت شد و تاکنون بدون صدور حکم در این بند نگهداری می‌شود. شیرزاد در حوزه کودکان کار و خیابان فعالیت می‌کرد.

اعدام زیر ۱۸ ساله‌ها، زیر سایه قوه قضاییه

قوه قضاییه ایران تاکنون برای بیش از صد‌ها نوجوانی که زیر سن ۱۸ سالگی مرتکب قتل یا بزه شده‌اند، حکم اعدام صادر کرده است. یکی از این افراد، سامان نسیم است که ۲۶ تیرماه ۱۳۹۰ در حالی که ۱۷ سال داشت، در جریان درگیری نیروهای سپاه پاسداران با عده‌ای از نیروهای مخالف حکومت ایران، در مرز سردشت بازداشت شد. او به اتهام ارتباط با پژاک، حزب حیات آزاد کردستان و فعالیت مسلحانه علیه سپاه پاسداران، در شعبه یک دادگاه انقلاب مهاباد به اتهام محاربه به اعدام محکوم شد.

منابع غیر رسمی از اجرا شدن حکم اعدام سامان نسیم که قرار بود پنج‌شنبه ۳۰ بهمن‌ماه در زندان ارومیه اجرا شود خبر می‌دهند، اما قوه قضاییه ایران و منابع خبری رسمی تاکنون خبری درباره اجرا شدن یا نشدن این حکم، منتشر نکرده‌اند.

بیشتر بخوانید: خانواده سامان نسیم: رئیس‌جمهوری و رئیس قوه‌قضائیه پاسخگو باشند

همچنین، فردین جعفریان که در ۱۴ سالگی مرتکب قتل شده بود، ۲۶ مهرماه سال گذشته، پس از آنکه اولیای دم مقتول حاضر به دادن رضایت نشدند، در ۱۸ سالگی در محوطه زندان مرکزی تبریز اعدام شد.

بر اساس ماده ۳۷ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک که ایران نیز آن را امضا کرده است، اجرای مجازات اعدام و حبس‌های طولانی مدت و ابد بدون امکان آزادی، برای کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع است.