در انتظار خامنه‌ای: واکنش‌ها به تفاهم‌نامه لوزان

واکنش‌های موافق و مخالف مقامات سیاسی جمهوری اسلامی ایران به «تفاهم‌نامه» لوزان در حالی ادامه دارد که سخنگوی «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس» خبر داده است که محمدجواد ظریف را «برای ارائه توضیحاتی درباره بیانیه لوزان» به جلسه این کمیسیون فراخوانده است.

سیدحسین نقوی حسینی در گفت‌وگو با «خانه ملت» گفته است که وزیر امور خارجه ایران و معاونان وی که در تیم مذاکره‌کننده ایران حضور داشته‌اند، باید روز یکشنبه ۱۶ فروردین ماه در نشست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس حاضر شوند.

روز شنبه ۱۵ فروردین ماه هم، محمدجواد ظریف با علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی «دیدار خصوصی» داشته است و به او درباره تفاهم سیاسی ایران و ۱+۵ در لوزان، توضیحاتی ارائه داده است.

شاخص نظر خامنه‌ای

آیت‌الله سید علی خامنه‌ای در مورد «تفاهم‌نامه» لوزان هنوز واکنشی رسمی نشان نداده است و در ابهامی که بین مقامات سیاسی جمهوری اسلامی بر سر «نظر رهبری» وجود دارد، اکنون جناح‌های مختلف سیاسی مشغول واکنش نشان دادن به این تفاهم‌نامه هستند که به مانند بسیاری دیگر از رخدادهای مهم سیاسی در جمهوری اسلامی معمولاً به قصد شکل دادن به «نظر رهبری» و «سهم خواهی» از این رخداد در فضای سیاست داخلی است.

«نظر رهبری» در ساختار جمهوری اسلامی شاخص سیاسی‌ای است که خط رژیم را مشخص می‌کند. پیش از اینکه این نظر بیان شود، معمولاً سیاست‌مداران جمهوری اسلامی سعی می‌کنند خود را «با خبر» از موضع خامنه‌ای نشان دهند.

اگر چنانچه «نظر رهبری» همراه با جناح سیاسی باشد، این «هم‌نظری» به عنوان یک شاخص قدرت در فضای سیاست داخلی ایران استفاده می‌شود.

در مورد تفاهم‌نامه لوزان اینکه آیا این توافق «دو-مرحله‌ای» است یا «یک-مرحله‌ای» محل اختلاف است. این مسئله به این دلیل اهمیت پیدا کرده است که خامنه‌ای به صراحت با توافق «دو-مرحله‌ای» مخالف بوده و این را در سخنرانی روز اول فروردین در حرم رضوی در خراسان تاکید کرده است.

اکنون جناح‌های سیاسی محافظه‌کار تندرو نزدیک به جبهه پایداری بر این مسئله انگشت گذاشته‌اند که تفاهم‌نامه لوزان در واقع مرحله اول از یک توافق دو-مرحله‌ای است. آن‌ها می‌گویند تیم مذاکره‌کننده ایران به توصیه‌های رهبر جمهوری اسلامی توجه نکرده است و در یک بازی کلامی، می‌خواهد توافقی دو-مرحله‌ای را یک-مرحله‌ای جا بزند.

حمید رسایی٬ حسین نقوی حسینی٬ اسماعیل کوثری و منصور حقیقت‌پور از جمله نمایندگان جبهه پایداری انقلاب اسلامی هستند که از تفاهم‌نامه لوزان، انتقاد کرده‌اند.

این گروه از نمایندگان اصولگرای تندرو بر این باورند که توافق با گروه ۱+۵ در واقع ۱- دو مرحله‌ای است؛ ۲- تحریم‌ها باقی‌مانده‌اند؛ ۳ - ایران رآکتور آب سنگین اراک را عملا تعطیل کرده است و ۴- غنی‌سازی در فردو متوقف شده و در واقع این سایت نیز تعطیل شده است. این‌ چهار گزاره به عنوان خط قرمزهای رهبر جمهوری اسلامی معرفی می‌شوند که گروه مذاکره‌کننده ایران به آن‌ها توجهی نکرده است.

محمدحسین آصفری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم روز شنبه ۱۵ فروردین ماه گفته که تفاهم‌نامه لوزان «منطبق با چهارچوب تعیین‌شده و خطوط قرمز نظام نبود. امیدواریم که دولت فریب نخورده باشد.»

رسایی هم گفته است که گروه مذاکره‌کننده ایران در واقع بر خلاف نظر خامنه‌ای تن به توافق «دو مرحله‌ای» داده و تنها اسم آن را تغییر داده است.

علی مطهری نماینده تهران، تیم مذاکره‌کننده وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی و حسن روحانی از جمله کسانی هستند که تأکید کرده‌اند هر نوع توافق یک-مرحله‌ای خواهد بود.

علی مطهری، نماینده مردم تهران در مجلس، در دفاع از بیانیه مشترک ایران و ۱+۵ به صراحت اعلام کرده است که خامنه‌ای بر این تفاهم‌نامه نظارت دقیق داشته است.

این نماینده اصولگرای مردم تهران، روز ۱۵ فروردین ماه در گفت‌وگو با ایرنا گفته است که تفاهم‌نامه به نفع ملت ایران است، موجب رونق اقتصادی در کشور می‌شود و جایگاه جدیدی برای جمهوری اسلامی در جهان پدید خواهد آورد. در رابطه باچند-مرحله‌ای بودن یا نبودن توافق با ۱+۵ مطهری گفته است: «این حرف که می‌گویند توافق‌نامه دو-مرحله‌ای شده، غلط است.»

تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران شامگاه پنج‌شنبه ۱۳ فروردین ماه پس از ۱۸ ماه مذاکره با ۱+۵ درباره فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی با صدور تفاهم‌نامه‌ای در لوزان به ایران بازگشتند.

منتقدان بیانیه لوزان:

حسين شريعتمداری اولين سرمقاله روزنامه کيهان در سال ۱۳۹۴ را با يادداشتی درباره مذاکرات هسته‌ای لوزان آغاز کرد.

شريعتمداری در اين سرمقاله که «دستاوردها يا از دست‌داده‌ها‌؟!» نام دارد، نوشت: « فقط نيم‌نگاهی به متن توافق لوزان به وضوح نشان می‌دهد امتيازاتی که ايران سخاوتمندانه تقديم حريف کرده است، شفاف و قابل اندازه‌گيری است اما، آنچه حريف بر عهده گرفته است، مبهم، چندپهلو و تفسيرپذير است به گونه‌ای که "وعده نسيه" گوياترين تعريف برای آن است.»

به عقيده نماينده ولی فقيه در مؤسسه کيهان مذاکرات هسته‌ای در لوزان «کام ملت» را تلخ کرد.

شريعتمداری با انتقاد از شيوه برداشتن تحريم‌ها نوشته :«قرار بود و مسئولان هسته‌ای بارها اعلام کرده بودند که هيچ توافقی را بدون لغو همه تحريم‌ها نمی‌پذيريم. ولی در متن توافق لوزان اولا؛ سخن از تعليق در ميان است و نه لغو.»

شريعتمداری علاوه بر تحريم‌ها نسبت به خروج ذخيره اورانيوم غنی‌شده ايران ايران و همچنين بازرسی‌های سر زده آژانس بين‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرده و پرسيده آيا منظور از بازی «برد-برد» اين است؟

حميد رسايی، نماينده تهران که به تازگی نشريه «۹ دی» او توقيف شده است در موضعگيری‌ای تند و تيز، در مخالفت با بيانيه لوزان به خبرگزاری فارس گفت: «بيانيه لوزان عبور از خط قرمزهاست.»

او يک بيانيه جدای از توافق نهايی را همان دو-مرحله‌ای شدن توافق خواند که به نظر او رهبر ايران به صراحت با آن مخالف بوده است.

رسايی همچنين با اعتراض نسبت به «مصلحت‌انديشی» صدا و سيما گفته اين رسانه اجازه حضور منتقدان دولت را نمی‌دهد و افزود:‌ «متن انگليسی توافقنامه منتشر شده در کنار فکت‌شيتی که آمريکايی‌ها منتشر کرده‌اند و فکت‌شيت منتشره ظريف وزير خارجه اشتراکات متعددی دارد که حکايت از عدم رعايت خط قرمزها می‌کند. اما در همين متن‌های منتشره اختلافاتی هم هست که هر طرف به فهم خود استناد می‌کند، برای همين بايد پرسيد مگر رهبر انقلاب تصريح نکردند که متن‌های مورد توافق بايد بدون ابهام باشد و قابل تفسير نباشد؟»

متنی که رسایی به آن به عنوان متن منتشر شده توسط وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اشاره می‌کند، متنی است که در خروجی خبرگزاری‌های داخل ایران حتی پیش از خوانده شدن بیانیه مشترک ایران و ۵+۱ قرار گرفت. رسایی گفته است: «ما به‌هیچ‌وجه به متن فکت شیتی که آمریکایی‌ها منتشر کرده‌اند نمی‌خواهیم استناد کنیم اما وقتی می‌بینیم بین متنی که آن‌ها منتشر کرده‌اند و متنی که وزارت خارجه خودمان منتشر کرده مشترکاتی وجود دارد ناخواسته دلیل خوشحالی آمریکا را متوجه می‌شویم.»

رسایی از جمله چهره‌های شاخص «همایش دلواپسان» و نزدیک به جبهه پایداری انقلاب اسلامی است.

اسماعيل کوثری، عضو کمسيون امنيت ملی مجلس ديگر منتقدی است که به خبرگزاری فارس گفته: «تفاوت ميان بيانيه منتشر شده ايران با ۱+۵ به دو زبان فارسی و انگليسی بايد هرچه زودتر تعيين تکليف شود و وزارت امور خارجه پس از مقايسه و بررسی نتيجه کار را مشخص کند.»

کوثری ضمن انتقاد از عملکرد تيم‌ مذاکره‌کننده ايران گفت: «تيم مذاکره کننده ايران در مذاکرات هسته‌ای بسيار سستی کرده و آنچه که بايد به آن دست پيدا می‌کرده محقق نشده و نتيجه کار قابل قبول نيست.»

فرمانده سابق سپاه پاسداران تأکيد کرده نتيجه نهايی حتماً بايد به تأييد مجلس برسد. کوثری نیز از جمله چهره‌های سیاسی شناخته‌شده‌ای بود که در «همایش دلواپسان» شرکت داشت.

موافقان بیانیه لوزان:

محمدباقر قاليباف در اولين سرمقاله روزنامه همشهری در سال  ۱۳۹۴، ضمن قدردانی از «تلاش‌های شبانه‌روزی» تيم مذاکره‌کننده ايران، گفته «آنها حقاً و انصافاً هر چه در توان داشتند به کار بستند.»

او حمایت کامل از مذاکره‌کننده هسته‌ای را با حمایت از «سربازان عرصه نبرد با دشمن» ضروری دانسته است و گفته کسانی که در موضع‌گیری نسبت به این تفاهم، استفاده جناحی می‌کنند، نسبت به «آرمان‌های انقلاب و آینده این ملت و سرزمین» خیانت کرده‌اند.

به نظر شهردار تهران «توقعات بيجا داشتن از يک مذاکره در اين سطح به دور از منطق و عقل است.»

قاليباف در سرمقاله امروز شهردار تهران نوشته: «آنچه در بيانيه مشترک آمده اگر برداشت لغو يکباره تحريم‌ها در ازای اقدامات ايران صحيح باشد بايد اميدوار بود که در تدوين نهايی توافق و طرح جزئيات نيز به همين منوال پيش برود. قطعاً ما بين بيانيه کاخ سفيد و سخنان وزير امورخارجه کشورمان بايد به نماينده ديپلماسی کشورمان اعتماد کنيم.»

او موضوع مذاکرات هسته‌ای را يک موضوع ملی و فراجناحی دانسته و گفت که در وانفسای نبرد منطقه‌ای و هسته‌ای، اينکه عده‌ای بخواهند از اين نمد کلاهی برای خودشان ببافند خيانت بزرگی است.

رقيب حسن روحانی در يازدهمين دور انتخابات رياست‌جمهوری با اشاره به موضع رهبر ايران نوشت: «درايت و تدبير رهبری در انتخاب عنوان سال از اين روست که هم دولت و هم ملت بايد همدل و همزبان باشند تا مبادا گرفتاری در گرداب تفرقه و کسب منافع و مصالح سياسی و جناحی به کشتی نظام و کشور صدمه بزند.»

علی مطهری در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ايرنا گفته با نتايج نشست لوزان مرحله جديدی از حيات انقلاب اسلامی آغاز شده است.

او با اشاره به «نظارت دقيق» رهبر ايران بر بيانيه مشترک ايران و آمريکا، اضافه کرد که تلاش‌های تيم مذاکره‌کننده هسته‌ای با بيانيه لوزان به بار نشست و نتيجه قابل قبولی گرفته شد.

نماينده تهران در مجلس شورای اسلامی نتايج نشست لوزان را باعث پيشرفت های اقتصادی و سياسی ايران دانست. با اين حال مطهری ادامه داد که برخی از موارد اين توافق نيازمند تأييد مجلس است: «نکته‌هايی در اين بيانيه وجود دارد که بايد مورد نقد و بررسی بيشتر قرار گيرد، به طور مثال امضای پروتکل الحاقی را قطعا بايد نمايندگان مجلس مورد بررسی و تأييد قرار دهند.»

آيت‌الله محمد امامی کاشانی از ديگر کسانی که بيانيه لوزان را در خطبه‌های نماز جمعه یک «موفقیت» خواند.

امام جمعه موقت تهران بيانيه لوزان را موفقيت «نظام جمهوری اسلامی ايران» دانست.

به نظر اين عضو مجلس خبرگان، طرف غربی به دنبال تعليق تحريم‌ها بود اما در بيانيه بر لزوم لغو تمامی تحريم‌ها تأکيد شده است. او پشتيبانی‌های رهبر ايران و تلاش های تيم مذاکره کننده را عوامل موفقيت مذاکرات خواند.

او در پايان اضافه کرد که «اين نصر از جانب خداست و خداوند نصرش را به دست انسان های شايسته ايجاد می‌کند.»