ورود الزام‌آور کنگره آمریکا به معادلات هسته‌ای ایران

 سرانجام طرح نظارت کنگره آمریکا بر توافق هسته‌ای جامع با ایران در مجلس سنا به تصویب رسید و برای بررسی و تصویب نهایی به مجلس نمایندگان ارسال شد. رای قاطع ۹۸ در برابر ۱ نشان داد که دو جناح سیاسی آمریکا در سنا در خصوص طرح فوق هم‌نظری کامل دارند. این طرح ابتدا توسط باب کورکر، سناتور جمهوری‌خواه و رئیس کمیته روابط خارجی و رابرت منندز سناتور ارشد دموکرات مطرح شد و بعد در کمیته روابط خارجی سنا به اتفاق آرا به تصویب رسید.

بر اساس این طرح کاخ سفید ملزم خواهد بود ظرف نهایتا پنج روز تقویمی پس از رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران، توافق را با تمام ضمایم آن به کمیته مربوطه و سران کنگره ارائه کند. کنگره طی بازه زمانی ۳۰روزه باید به بررسی و اظهار نظر در خصوص محتوی توافق بپردازد. در این فرصت یک ماهه اوباما حق تعلیق، تخفیف، کاهش و الغای تحریم‌های مصوب کنگره را ندارد. در پایان مهلت سی روزه اگر کنگره رای منفی به توافق جامع احتمالی بدهد، آنگاه رئیس‌جمهور «۱۲ روز تقویمی» برای بررسی وتوی تصمیم کنگره زمان خواهد داشت و در این مدت هم حق کاهش یا توقف اجرای تحریم‌های ایران به هر نحو را نخواهد داشت.

در صورتی که اوباما مصوبه کنگره در رد توافق را وتو کند، نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان «۱۰روز تقویمی» فرصت خواهند داشت که تعداد دو سوم آرا را که برای سلب حق وتو از رئیس‌جمهور لازم است، جمع‌آوری کنند. در این دوره نیز رئیس‌جمهور حق کاهش یا توقف اجرای تحریم‌های ایران به هر نحو را نخواهد داشت.

بدین ترتیب، زمان الغاء، تخفیف و تعلیق تحریم‌های مصوب کنگره حداقل یک ماه از زمان مورد توافق هیات‌های نمایندگی هسته‌ای ایران و آمریکا عقب خواهد افتاد. اگر کنگره در نهایت توافق جامع را تصویب نکند، درصورتی که اوباما بتواند نظر منفی کنگره را وتو کرده و آنها نتوانند حد نصاب لازم برای عبور از وتو را کسب نمایند، آنگاه ۵۲ روز تخفیف و یا برداشتن تحریم‌های مصوب کنگره عقب خواهد افتاد. اما اگر اوباما امکان وتو را از دست بدهد، اختیار برداشتن و یا تعلیق تمامی تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه آمریکا از او سلب می‌شود.

جناح تندروی سنا نتوانست الحاقیه‌های مورد نظر برای پیوند زدن رفع تحریم‌ها با شناسایی موجودیت دولت اسرائیل و تغییر سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی را تصویب کند. اوباما به احتمال قریب به یقین، طرح مصوبه سنا را بعد از تایید مجلس نمایندگان تایید می‌کند و بدین ترتیب، این مصوبه به قانون تبدیل می‌شود.

پیامدهای قانونی شدن نظارت نمایندگان

مصوبه سنا به صورت قطعی اخلالی در روند مذاکرات ایجاد نمی‌کند اما با توجه به دیدگاه سخت‌گیرانه کنگره آمریکا، توافق جامع هسته‌ای پیچیده‌تر شده و دستیابی به آن سخت‌تر می‌گردد. همچنین محدوده مانور و انعطاف دولت اوباما نیز کاهش می‌یابد.

در شرایط فعلی عملا طرف اصلی ایران، کنگره آمریکا خواهد شد و کاخ سفید موقعیت مسلط خود را تا حد زیادی از دست می‌دهد. البته مصلوب الاختیاری اوباما هنگامی به وقوع می‌پیوندد که کنگره مفاد توافق جامع محتمل را نپذیرد و اوباما نیز نتواند حق وتویش را عملی سازد. در حال حاضر، شرایط فاصله زیادی با شروع تاثیرگذاری کنگره دارد. هنوز هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا بر سر متن نهایی توافق به جمع‌بندی نرسیده‌اند و پرانتز های باز قابل اعتنایی وجود دارد.

هم‌نظری دمکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در ملزم ساختن دولت به نظارت عالیه کنگره می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر مذاکرات بگذارد. جناح معتدل حکومت ایران که بر روی مصالحه هسته‌ای سرمایه‌گذاری کرده است به سمت تمایل بیشتر برای تفاهم با دولت اوباما و رعایت ملاحظات آنها برای جلوگیری از اخلال جمهوری‌خواهان سوق داده می شود. اما جناح تندرو و بخصوص رهبری ممکن است این اقدام را به منزله تاکتیکی برای طفره رفتن دولت آمریکا از لغو یک‌باره تحریم‌ها ارزیابی کرده و از امضای توافق جامع خودداری کند. البته فاکتور تعیین‌کننده، توانایی اوباما در اعمال وتو در صورت مخالفت احتمالی کنگره خواهد بود.

همچنین توافق ایران با گزاره برگ موردنظر وزارت خارجه آمریکا در تدوین توافق جامع نیز متغیر مهمی است. اگر حکومت در نهایت به این توافق بر اساس خواست دولت آمریکا تن بدهد، احتمال مخالفت کنگره آمریکا پایین خواهد بود و در عین حال باز اوباما نقش مهمی دارد.

بیشتر بخوانید: سنای آمریکا لایحه نظارت کنگره بر توافق احتمالی با ایران را تصویب کرد

حمایت ۱۵۰نماینده دمکرات مجلس از تلاش‌های دیپلماتیک دولت آمریکا در حل بحران هسته‌ای ایران سنجه مهمی است. این اقدام نشان می‌دهد در صورتی که اوباما توافق منعقد شده را خوب ارزیابی کند جمهوری‌خواهان برای سلب حق وتوی رئیس جمهور کار دشواری را پیش رو خواهند داشت، اما کافی است تا جمهوری‌خواهان بتوانند ۵ نماینده مجلس و ۱۲ سناتور دمکرات را با خود همراه سازند تا حق وتوی احتمالی رئیس جمهور را خنثی سازند.

بنابراین تاثیرگذاری طرح سنا بر مذاکرات زمانی ملموس خواهد شد که تکلیف شکاف فعلی بین ایران و ۱+۵ برای توافق جامع مشخص گردد. حوزه‌های اختلاف اصلی، چگونگی فرایند برداشته شدن تحریم‌ها و نظارت آژانس هسته‌ای بر مراکز نظامی مظنون به فعالیت هسته‌ای ایران است.

صحبت‌های عراقچی عضو هیات مذاکره کنندگان ایران در نیویورک نشان داد که حکومت در اندیشه پیدا کردن راهی است تا با نپذیرفتن نظارت کلی و مستمر، خواست غرب را به صورتی کنترل شده عملی سازد. البته بخش مسلط قدرت ظاهرا در مخالفت با بازدید از مراکز نظامی جدی است. رمز گشایی از صحبت‌های جواد ظریف نیز آشکار می‌سازد که خواست ایران برای برداشته شدن همه تحریم‌ها بر زمان اجرایی شدن و نه توافق هسته‌ای متمرکز است که می‌تواند فاصله چندماهه پیدا نماید و بدین ترتیب دو طرف بتوانند راهکاری برای برداشته شدن عملی مرحله‌ای تحریم‌ها تدوین کنند.

اما از آنجا که تحریم‌های اصلی آمریکا مصوبه کنگره است، در صورتی که اوباما نتواند آنها را تعلیق و یا ملغی کند، حکومت به پذیرش توافق جامع هسته‌ای تن نخواهد داد. از این رو سنجش تاثیر نهایی تصویب طرح نظارت کنگره آمریکا به فرجام مذاکرات کنونی و محتوای نهایی توافق احتمالی موکول می‌شود.

چشم انداز پیش رو

تا اینجای کار حداقل در بهترین شرایط برداشته شدن تمامی تحریم‌های آمریکا تقریبا دو ماه به عقب خواهد افتاد. همچنین فرایند رسیدن به مصالحه هسته‌ای پایدار نیز سخت‌تر می‌شود. البته می‌توان پیش‌بینی کرد که موضع رسمی دولت ایران، احاله دادن موضوع به حل مشکل داخلی توسط دولت اوباما و لازم الاجرا بودن توافق از سوی حکومت آمریکا باشد. ولی این موضع‌گیری با توجه به ساختار قدرت در آمریکا ظرفیتی برای اجرا ندارد و تصمیم‌گیران طرح‌های هسته‌ای ایران، ناگزیر بعد از این باید نظرات کنگره را در محاسبات و برنامه‌های خود در نظر بگیرند.

اقدام کنگره آمریکا برای نقش‌آفرینی بیشتر و الزام‌آور ۸ هفته باقیمانده مذاکرات مربوط به توافق جامع را گرم‌تر ساخت و بر حساسیت آن افزود.