ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

ازدواج و خانواده: سراشیبی در زندگی ایرانیان

فاطمه صادقی- روال مألوف و متعارف خانواده در ایران، دیگر قابلیت دوام ندارد و به سازوبرگی برای تبدیل آدم­‌ها به اشیائی برای مصرف غیرانسانی و مناسبات کالایی بدل شده.

ایران جامعۀ پیچیده‌­ای است. در میان قشر‌ها و نسل­‌های مختلف آن، پدیده ­های بسیاری در جریان است که به سادگی نمی‌­توان به هم آن‌ها پی برد. لذا برای بررسی مواردی از جمله ازدواج و دلایل عدم دوام آن، لازم است شرایط کلی‌تر جامعه، یعنی وضعیت اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و روانی آن را در نظر بگیریم. این شرایط به شکل‌گیری پدیده‌هایی می‌­انجامند که برخی از آن‌ها به خودی خود نکوهیده نیستند، اما برخی دیگر به غایت مخرب‌اند.

بر همین منوال، زندگی مشترک هم صرفاً یک پدیده فردی یا بین‌ فردی نیست، بلکه تابع روندهای حاکم بر جامعه است. زندگی مشترک یک پدیده چندمتغیری است که به نظر می‌­رسد به طور مستقیم تحت تأثیر سه عاملِ تعیین کننده قرار دارد؛ نه تنها برای تجمیع اراده برای تشکیل زندگی مشترک، بلکه دوام آن. این‌ها عبارتند از: نخست، تکثر ارزش­‌ها (شامل اعتقادات، نوع تربیت، و وضعیت ذهنی افراد)، دوم، وضعیت اقتصادی، و سوم انتظار از زندگی.

منظور از باور‌ها نه تنها اعتقاد افراد به زندگی زناشویی و تعهد و وفاداری، بلکه وضعیت ذهنی افراد یعنی تواناییِ آن‌ها در پذیرش مسئولیت و انجام وظایف و تعهدات در مقابل دیگران است. وضعیت اقتصادی عبارت است از برخورداری از حداقل امکانات مالی برای تشکیل زندگی زناشویی و تداوم آن. انتظار از زندگی هم به معنای آن است که فرد از زندگی خود چه انتظاری دارد و چه آینده­ای را برای خود متصور است. برای مثال آیا هدف، ایجاد کانون خانوادگی است یا ماجراجویی و تجربه­ کردن. این عامل را از عامل اول جدا کردم، چون بسیاری از افراد با اینکه تعهد را آرمانی و اخلاقی می‌­دانند، اما در عمل به دلیل انتظاراتی که از زندگی دارند، نمی‌­توانند افراد متعهدی باشند.

لازم به ذکر است که متغیرهای دیگر از جمله سن و مدرک تحصیلی و وضعیت سیاسی نیز ممکن است در وضعیت زناشویی تأثیرگذار باشند، اما چون قابل تعمیم به همه موارد نیستند، نمی‌­توان آن‌ها را تعیین­‌کننده لحاظ کرد.

در مورد جنسیت هم شاید این عامل برای نسل‌های قبلی تعیین کننده بود (در ازدواج یا امکان عدم ازدواج)، اما به نظر می‌رسد شکاف نسلی و تحولات دیگر، باعث شده تا جنسیت از تعیین کنندگی قبلی برخوردار نباشد. برای مثال اگر بسیاری از زنان از نسل‌های قبلی مجبور بودند به دلیل فشار اجتماعی زود‌تر از مردان ازدواج کنند و البته امروز هم میانگین سن ازدواج در میان دختران هنوز پایین‌تر از پسران است، اما در قیاس با عامل یادشده در بالا، به نظر می‌رسد در میان اعضای مذکر و مؤنث یک نسل قرابت بیشتری وجود دارد تا در میان اعضای مؤنث یا مذکر از نسل‌های متعدد. از این رو عامل جنسیت را نمی‌­توان به عنوان متغیر تعیین­‌کننده در شرایط امروز لحاظ کرد.

من تنها بر دو عامل از عوامل سه­‌گانه فوق متمرکز خواهم شد که عبارت هستند از: تکثر ارزش­‌ها به همراه اضمحلال منابع تولید ارزش، و انتظار از زندگی. عامل اقتصادی را توضیح نمی‌­دهم، چون فکر می‌­کنم به قدر کافی در اینجا و آنجا به آن پرداخته شده است. سعی می‌­کنم با تمرکز بر این دو عامل توضیح دهم که چرا روال مألوف و متعارف خانواده و زناشویی در ایران، به رغم اصراری که بر تداوم آن وجود دارد، دیگر قابلیت دوام ندارد و تنها به سازوبرگی برای تبدیل آدم­‌ها به کالا‌ها و اشیائی برای مصرف غیرانسانی و مناسبات کالایی بدل شده است.

۱- تکثر ارزش­‌ها و اضمحلال منابع ارزشی

در جامعۀ امروز ایران، باور‌ها دچار لغزش و سستی است. اگر پیش‌تر، باورهای افراد از منابع محدود و معدودی از جمله منابع دینی و نظام اعتقادی خانواده تأمین می‌­شد، امروز نه تنها نظام باور‌ها متکثر شده، بلکه این‌ها همزمان، ارزش­‌های متضادی را هم تولید می‌­کنند.

برای مثال اگر شما بخواهید باورهای خود را تلویزیون جمهوری اسلامی یا فیلم‌های هالیوودی بگیرید و اعتقادات خود را بر اساس آنچه در آن‌ها به زبان می‌­آید و تبلیغ می‌­شود، بنا کنید، کاملاً اسکیزوفرنیک خواهید شد و شخصیتی روانپریش و چند قطبی پیدا خواهید کرد. زیرا امروزه تلویزیون (در همه جای دنیا از جمله در ایران) بیش از آنکه منبع تولید ارزش باشد، منبع تولید سرگرمی مصرف‌گرا و تبلیغات ایدئولوژیک است. برای مثال همزمان با پخش مراسم مذهبی از تلویزیون ایران، تبلیغات کالایی شخص­‌گرا و مصرف‌گرا به وفور صورت می‌­گیرد، و این دو پیامِ متضاد به صورت همزمان به بیننده منتقل می‌­شود. همچنین همزمان با اصرار هیستریک بر مفاهیمی مثل خانواده و حجاب، صیغه و شهوترانی تبلیغ می‌­شود که نفی هر دو است.

فیلم‌­های هالیوودی و سریال‌های ترکی هم از همین رویه تبعیت می‌­کنند. از یکسو به آن‌ها ارزش وفاداری و خانواده و عشق و این‌ها را القا می‌­کنند و همزمان به آن‌ها بی ­ارزش ­بودن همین­‌ها را با تأکید بر شخص محوری، عشق­‌های آبکی، جذابیت­‌های زندگی مصرفی، پول، ماجراجویی، تنوع و تکثرطلبی، لاقیدی و جز این‌ها به خورد آن‌ها می‌­دهد. یکی از دلایل آشفتگی افراد در ایران، همین مسأله است. آن‌ها امروزه به طور همزمان خود را در معرض پیام­‌های متضاد منابع متنوع تولید ارزش از جمله تلویزیون، ماهواره، اینترنت، خانواده، مسجد، حلقه­‌های دوستان، و جز این‌ها قرار می‌­دهند و به همین دلیل دچار پریشانی و آشفتگی­ ارزشی‌­اند. غالباً شخصیت­‌های متزلزلی دارند و به شدت و خیلی زود تحت تأثیر این منابع قرار می‌­گیرند.

خلاصه اینکه امروز افراد از منابع گوناگون تولید ارزش برخوردارند. در کنار خانواده و نظام ارزشی قبلی، رسانه‌ها و اینترنت و گروه­‌های همسالان هم قرار دارند و همۀ این‌ها به صورت همزمان ارزش­‌هایی متضاد را تولید می‌­کنند. بنابراین هم تکثر منابع ارزشی و هم ارزش­‌هایی متضاد با نظام پیشین تولید می‌­کنند و افراد را دچار نوعی گیسختگی و آشفتگی ارزشی می‌­کنند. این مسأله باعث می‌­شود که آن‌ها نتوانند در این مورد به یک باور درست و خدشه‌ناپذیر برسند. مثلا اینکه آیا بالاخره زندگی زناشویی و تعهد و وفاداری خوب است یا خیر. همین مسأله یکی از دلایل اصلی علاقۀ افراد به تشکیل زندگی زناشویی یا عدم دوام آن است. به تعبیر دیگر، وقتی منابع ارزشی متکثر شوند، آدم­‌ها دچار سرگشتگی می‌­شوند.

پیش‌تر‌ها تکلیف زندگی برای بیشتر آدم­‌ها مشخص بود که عبارت بود از ازدواج و داشتنِ بچه. امروز چنین نیست. آدم­‌ها می‌­توانند از خود انتظارات دیگری داشته باشند و دست‌کم به صورت تخیلی برای خود زندگی­‌های دیگری را از جمله سفر کردن و داشتن روابط متعدد جنسی، متصور شوند. این تعدد و تکثر ارزش­‌ها باعث می‌­شود که آدم­‌ها فکر کنند که حال که یک زندگی بیشتر ندارند، پس بهتر است کاری را که دوست دارند انجام دهند. این پدیده را حتی در بسیاری از نسل­‌های گذشته هم می‌­شود دید که چشم‌­انداز زندگی برایشان باز شده. بسیاری از آن‌ها در گذشته یکی دو انتخاب بیشتر نداشتند، اما امروز انتخاب­‌های متعددی دارند. گستردگی طلاق در میان نسل‌­های قبل­‌تر را می‌­شود تا حدی به این خاطر دانست. مثلاً بسیاری از زنان در نسل­‌های قبل فقط یک انتخاب داشتند و آن ازدواج و بچه­‌دار شدن بود. امروز خیلی از آن‌ها با از سرگذراندن آن زندگی، می‌­خواهند جوانیِ دیگری را تجربه کنند. برای همین از نو شروع می‌­کنند به درس ­خواندن، کلاس زبان ­رفتن، سفرکردن و جز این‌ها. به نظر من این پدیده، به هیچ رو نکوهیده نیست، بلکه فقط نشان از تعدد و تکثر انتخاب­‌ها دارد.

اما سوای تکثر و تضاد ارزش­‌ها، منابع تولید ارزش از جمله مدرسه خانواده و دانشگاه و حوزه هم دچار اضمحلال شده و اقتدار خود را از دست داده‌­اند. برای مثال، نظام­‌ها و نهادهای دینی هم از این‌رو که ارزش‌­های متضاد تولید می‌­کنند و هم به این دلیل که فاقد ظرفیت و قابلیت لازم برای تولید ارزش­‌های جدید‌اند، از اقتدار گذشته برخوردار نیستند. اگر پیش‌تر برای مثال، در نظام تولید ارزش معنوی، یعنی دستگاه روحانیت، دروغ، خیانت و جز این‌ها ضد ارزش تلقی می‌­شد، امروز خوب جلوه داده می‌­شود. مثلاً تبلیغ چند همسری و سهل جلوه‌­دادنِ خیانت و دروغ را از سوی حوزویان شاهدیم. همین موضوع سبب رویگردانی افراد از این نهاد‌ها می‌­شود.

خانودۀ هسته‌­ای ایرانی هم در چند سال تحولات چشمگیری را اخیر گذرانده است و به شدت تحت تأثیر روندهای بیرونی قرار گرفته، به نحوی که دیگر آنقدر‌ها منبع تولید ارزش برای نسل­‌های بعدی محسوب نمی‌­شود. در واقع، خانوادۀ امروز ایرانی، بیش از اینکه منبع تولید ارزش باشد، منبع بدآموزی است و از همین رو دیگر واجد اقتدار گذشته نیست. انواع و اقسام رفتارهای زننده در خانواده تولید و به خورد بچه‌ها داده می‌­شود. نسل­‌های جدید شاهد آن‌اند که پدر و مادر‌ها آدم­های مصلحت­‌بینی هستند که منافع فردی خود را بر هر چیز دیگری مرجح می‌­دانند، دروغ می‌­گویند، طفره می‌­روند، به هم خیانت می‌­کنند، پول­‌پرست شده‌­اند و جز این‌ها. حجم زیادی از تعارفات بیهوده، ریاکاری و پنهانکاری، به­ رخ­ کشیدن مادیات، جَوزدگی، و پذیرفتن روندهای جامعۀ بزرگ‌تر باعث شده که فرزندان اعتبار چندانی برای خانواده قائل نباشند و به منابع ارزشیِ دیگر رو بیاورند.

حتی فرم معماری خانوادۀ ایرانی به شدت بازتاب این تحول و آشفتگی است. خانه­‌ها از بیرون کاملاً محصور و مجزا از زندگی عمومی است. در داخل خانه­‌ها، معمولاً یک سالن بزرگ قرار دارد که عمدتاً برای میهمان طراحی شده با مبلمان سنگین، صندلی­‌های فاخر، چلچراغ­‌ها، پرده­‌های لوکس، قالی­‌های گران و دیگر انواع وسایل تجملی، حامل بارِ سنگین و طاقت ­فرسایِ به­ رخ­ کشیدنِ تمام عیار ثروت و توانایی مادی خانواده به دیگران است. در یک سو معمولاً تلویزیون­‌های بزرگ عرض اندام می‌­کنند که نشان می‌­دهد جمع خانوادگی فقط به میانجی یک چیز دیگر (غالباً تلویزیون و هنگام صرف غذا) امکان شکل‌گیری دارد. روابط خانوادگی غالباً بسیار رسمی، خشک و مبتنی بر نوعی انضباط بی‌معنی ریاکارانه  – عمدتاً مبتنی بر نظافت یا سرو وعده‌­های غذایی در ساعات مشخص -  است که در آن گفت‌وگو و صمیمیت و صحبت جای زیادی ندارد.

اما این وضعیت در خود حامل بحران است؛ هم از طرف پدر و مادر و هم از طرف فرزندان. به همین دلیل وقتی بحرانی پدید می‌­آید (مثلاً تمرد یکی از اعضا)، این خانواده به دلیل فقدان صمیمیت در بین اعضا و ناتوانی در گفت‌وگو ناتوان از حل آن است و اغلب ترجیح می‌­دهد صورت مسأله را پاک کند. افراد از هم گریزان­اند. حتی مسافرت و تفریح هم به عملی شاق و نوعی وظیفه بدل می‌­شود که بسیاری از اعضای نسل جدید از آن فرار می‌­کنند. اعضای این خانواده حتی وقتی به سفر و تفریح می‌­روند، غالباً به جای اینکه شاد باشند، با هم دعوا می‌­کنند و هر کسی از آن دیگری ایراد می‌­گیرد. دلیلش این است که سفر، امکان نزدیکی و زدوخورد بین افرادی را که نمی‌­توانند با هم حرف بزنند، بیشتر می‌­کند. از این‌رو وقتی هم از سفر بر می‌­گردند، حالشان از قبل هم بد‌تر است. همه تصمیم می‌­گیرند تا دیگر این وضع تکرار نشود. لذا هر کسی تفریحش را به صورت فردی جست‌وجو می‌­کند. در واقع، خانواده در ایران امروز در این چند کلمه خلاصه می‌­شود: خوردن و خوابیدن، نظافت، و پول.

بسیاری از والدین در برخورد با حجم سنگین انتظارات فرزندانشان، عملاً وا داده‌­اند. آن‌ها هم از این‌رو که بی‌­اعتبار‌اند و هم به این دلیل که توانایی ندارند، کار تربیت را به خود فرزندان واگذار کرده‌­اند و عملاً آن‌ها را به حال خود گذاشته‌­اند. در واقع در قیاس با گذشته، خانوادۀ امروز فضای آزادتری است، ولی این یک روی قضیه است. در واقع باید گفت، خانوادۀ امروز دیگر منبع تولید ارزش و تربیت محسوب نمی‌­شود. اعتبار خود را از دست داده است. فرزندان به خانوادۀ خود به عنوان مکانی برای خوابیدن، رفع گرسنگی، و درآمد مادی نگاه می‌­کنند و در حسرت استقلال به سر می‌­برند که در واقع به دلیل وضعیت وخیم اقتصادی هر روز دشوار‌تر می‌­شود. لذا استفادۀ ابزاری از یکدیگر در بین اعضا به شدت رایج است. همین مسأله باعث می‌­شود که فرزندان دیگر آنقدر‌ها اعتمادی به پدر و مادر نداشته باشند.

سوای همۀ نتایج، حاصل این وضعیت این است که مسألۀ تربیت نسل جدید در جامعۀ ایران به یک معضل تبدیل شده است. در واقع در ایران امروز هیچ نهادی متولی تربیت و پرورش افراد و نسل جدید نیست و از مرجعیت و اقتدار لازم برای این کار برخوردار نیست.

این وضعیت، بسیار خطیر است. چون افراد به حال خود واگذاشته شده‌اند تا خودشان، خود را تربیت کنند. اما در واقع، در این مسیر، بیش از هر چیز به خودشان و دیگران آسیب می‌­رسانند و دست آخر هم به جایی نمی‌­رسند. برای مثال، یکی از مهم‌ترین معضلات نسل جدید این است که از اصول بدیهی و اولیۀ زندگی آگاهی ندارد. حتی در بسیاری موارد اصول رعایت بهداشت و نظافت را نمی‌­داند. بلد نیست غذا درست کند، نمی‌­تواند رخت و لباس خودش را بشوید، نمی‌­تواند امور خود را تنظیم کند و از پس ادارۀ خود بر نمی‌­آید. بسیاری­شان دچار سوء تغذیه‌­اند. البته این مسأله در بین پسر‌ها شایع­‌تر است، ولی حتی دختر‌ها هم از آن مصون نیستند. بسیاری از دختر‌ها از مسائل مربوط به خود بی­‌خبراند. مثلاً به آن‌ها یاد داده نشده که چطور از پس موقعیت­‌های بغرنج بر آیند و مراقب باشند از آن‌ها سوء استفاده نشود. بسیاری از معضلات روانی در بین نسل‌­های امروز ناشی از همین تربیت­‌نشدگی است.

دختر‌ها به راحتی فریب می‌خورند و از آن‌ها سوءاستفاده می‌‌شود، نمی‌­توانند حق خود را بگیرند. به همین دلیل خیلی­‌هاشان دچار به هم‌­ریختگی روانی می‌­شوند و هیچکس هم نیست که به فریادشان برسد. پدر و مادر که اصلاً تحمل برخورد با این معضلات را ندارند و در واقع خودشان بخشی از این معضل­اند. در نتیجه افراد سعی می‌­کنند به گروه‌­های هم‌سال مراجعه کنند و از آن‌ها کمک بخواهند که در بسیاری موارد، وضعشان بد‌تر می‌­شود. در مورد پسر‌ها هم همینطور است. خیلی از آن‌ها از امور سادۀ زندگی بی‌­خبراند و در نتیجه در برخورد با یک معضل به کلی از هم می‌­پاشند. برای مثال، بسیاری­‌شان با اینکه سکس‌­پرست‌اند، اما حتی از امور جنسی هم آگاهی لازم را ندارند.

حال تصور کنید همین آدم­‌های تربیت نشده بخواهند تشکیل خانواده بدهند. خب مسلم است که نمی‌­توانند دوام بیاورند. تصور بسیاری­‌شان این است که عشق و سکس همه چیز است. تصورشان از عشق هم بسیاری ساده‌­لوحانه و اغلب بسیار رمانتیک و غیرواقعی و متوهمانه است. وقتی به هم می‌­رسند، تازه مشکلات شروع می‌­شود، ولی آن‌ها آمادگی برخورد با این مشکلات را ندارند. در نتیجه خیلی زود تصمیم به جدایی می‌­گیرند. از موارد حاد مثل اعتیاد، فقر و خیانت و جز این‌ها که بگذریم، اگر از آن‌ها سؤال شود که چرا جدا شدند، دلایلی را برای شما ردیف می‌­کنند از این جمله: به فردیت من احترام نمی‌‌گذاشت، برای من ارزش قائل نبود، به من توجه نمی‌­کرد و غیره. در واقع تا حدی درست می‌­گویند، اما این‌ها ترجمۀ فقدان تجربه و تربیت‌­نشدگی است؛ برای هر دو طرف. نه به زن آموخته‌­اند که چطور رفتار کند، از حق خود به درستی دفاع کند، و به حق دیگر احترام بگذارد، و نه به مرد آموخته‌­اند که زن فقط یک شیء مصرفی برای تخلیۀ جنسی نیست، بلکه انسان است.

با اینکه هر دو طرف، به هیچ وجه برای زندگی زناشویی و تعهد و مسئولیت آمادگی ندارند و تربیت نشده‌اند، جامعۀ بزرگ‌تر از جمله خانوادۀ هسته‌­ای دائماً تشکیل خانواده را به صورت مصنوعی به آن‌ها القا می‌­کند؛ عمدتاً به دو دلیل: ۱- کاستن از بار اقتصادی فرزندان و ۲- مشغول­کردن جوان­‌ها با زندگی خانوادگی برای به حداقل رساندن آسیب­‌هایی که ممکن است در برابر آن‌ها باشد؛ برای اینکه سرشان به زندگی گرم شود. بر این دو عامل می‌­شود دغدغۀ ازدیاد جمعیت را هم افزود که البته بیشتر نگرانی مقامات است تا جامعه.

در واقع نسل امروز آئینۀ تمام‌­عیار‌‌ همان چیزی است که به او آموخته ن/شده است. بسیاری از سوء رفتار‌ها در جامعۀ ما از جمله اعتیاد را می‌­شود سوای مسائل دیگر، از منظر همین تربیت­‌ناشدگی تحلیل کرد. لذا جامعۀ بزرگ‌تر حتی در این مسیر هم راهگشا نیست. به جای آموختن قواعد زندگی زناشویی از جمله رفتار مناسب جنسی، آدم‌­هایی را که هیچ آمادگی­‌ای برای پذیرش مسئولیت ندارند، به سمت زندگی خانوادگی هل می‌­دهد تا از شرشان خلاص شود. اما آخرِ این مسیر از‌‌ همان اول مشخص است: جشن­‌های عروسی پر زرق و برق.

فقط کافی است به یکی از این جشن­‌ها بروید تا بحران­‌های تمام‌­عیاری را که گریبانگیر این‌جامعه است، از نزدیک تجربه کنید: هیستری مصرف، جنون به رخ‌ کشیدن، عقدۀ نشان ­دادن و بیرو ن­ ریختنِ بدن، لوازم آرایش، و خلاصه فرصتی برای بیرون­ ریختن تمامی عقده­‌ها. جشن‌هایِ عروسی امروز، هم در بین مذهبی­‌ها و هم در بین غیرمذهبی­‌ها، فضاهایی کاملاً هیستریک‌اند که مناسبات قدرت را در همۀ سطوح - اعم از سیاسی، طبقاتی، و جنسی و جنسیتی - تولید و بازتولید می‌­کند.

ملکه و شاه، عروس و داماداند؛ آدم‌هایی پر از عقده که می‌­خواهند بی­‌توجهی­ تمام‌­عیاری را که تمام عمر به آن‌ها شده - چه از سوی خانواده و چه از سوی جامعه - یک‌شبه جبران کنند. اینجا کسی حرف اول و آخر را می‌­زند که پول داشته باشد. در اینجا زن، جنسی­‌ترین موجودات و مرد، دل‌مشغول­‌ترین با سکس و پول است. وقتی از تحصیلات عروس و داماد بپرسید، شوکه می‌­شوید. عروس و داماد تحصیل‌کرده‌­اند، اما در واقع، مدرک تحصیلی فقط آسِ دیگری است برای برنده‌­شدن در مناسبات عریان قدرت در میان دو خانواده/ دو قبیله. در این فضا وسایل و اَدوات حرف اول و آخر را می‌­زنند: ماشین، خانه، جهیزیه، آرایش، سفرۀ عقد، غذا، طلا و جواهرات، لباس، دوربین فیلمبرداری، و جز این‌ها. همه چیز برای به رخ­‌کشیدن و نمایش ­دادن طراحی شده؛ بی‌هیچ تعارف و بی‌ کمترین پرده­‌پوشی.

جشن عروسی­، فضایی است که دورویی و ابتذالِ جامعه را در تمامیتش به نمایش می‌­گذارد: دوگانگی و تضاد فاحش میان درون و بیرون. آد‌‌م‌­هایی که در اندرون یک چیز‌اند و در بیرون چیزی کاملاً متفاوت؛ اما در هر حال شیء مصرفی و مبتذل. ز‌ن­‌های مذهبی در بیرون چادر می‌‌پوشند؛ طوری که حتی یک تار مویشان هم معلوم نیست، اما در داخل مجلس، بیشترشان عروسک‌­های بی­‌مایه و بی­‌شخصیت‌­اند. آنچه هرگز مشخص نمی‌­شود، این قدرت و توانایی جابه‌جایی آنی، از این وضع به آن یکی است. اگر کسی شک دارد که جامعۀ امروز ایران در حال سقوط تمام­ عیار است، کافی است به یکی از این جشن­‌های عروسی سری بزند. در این مجالس، بی‌­تربیتی نابی که با همدستی میان ایدئولوژی حکومتی و جامعه ساخته شده، عریان است.

۲- انتظار از زندگی

انتظار از زندگی مقوله­‌ای است بیشتر ناخودآگاه که نمی‌­شود با پرسش‌­نامه و مصاحبه از آن باخبر شد. انتظار از زندگی اغلب دربرگیرندۀ درونی­‌ترین آرزو‌ها و مطالبات افراد است. ممکن است در سطح باور‌ها آدم­‌ها دیدگاه­‌هایی را به زبان بیاورند، اما در سطح دیگر توقعات دیگری از خود دارند. مثلاً ممکن است به ارزش تعهد یا وفاداری قائل باشند، اما عملاً ماجراجو و تنوع­‌طلب باشند. مسألۀ انتظار از زندگی برای زناشویی و دوام آن بسیار تعیین­‌کننده است. برای مثال بسیاری از افراد، عاشقی دائمی را بر روابط پایدار ترجیح می‌­دهند. بنابراین با عشق تشکیل زندگی می‌­دهند، اما بعد از چندی دل‌شان را می‌­زند و از نو دوست دارند عشق را تجربه کنند. برخی دیگر، معتاد به سکس­‌اند؛ مسأله‌­ای که در جامعۀ ما مورد توجه قرار نمی‌­گیرد. این مسأله یک بیماری است که حتی خود فرد هم ممکن است از آن آگاه نباشد. طبعاً این افراد نمی‌­توانند زندگی متعهدانه و مسئولیت‌­پذیری داشته باشند.

جامعۀ ایران جامعه‌­ای است که در آن انتظارات بسیاری از افراد از زندگی برآورده نمی‌­شود و در واقع موانع عدید‌‌ه ­ای را پیش پای آدم­‌ها می‌‌گذارد. مثلاً بسیاری از زنان می‌­خواهند آدم­‌های مستقلی باشند، جنسی نباشند، برای خودشان کس و کاری باشند، اما جامعه چندان به آن‌ها اجازه نمی‌­دهد. در نتیجه در برخورد با شکست­‌های مختلف دست آخر به سرنوشتی نصفه و نیمه تن می‌­دهند که حاصلش افسردگی و سرخوردگی است.

اما آنچه امروز از انتظار از زندگی در جامعه در همۀ سطوح به ویژه نسل جوان به سطح آمده و نسبت به دیگر موارد بیانی واضح­‌تر به خود گرفته، «فردگرایی» نامیده می‌­شود. با این‌حال، این واژه گمراه­‌کننده است. چون ویژگی مهم فردگرایی، استقلال فکری است که با استقلال مادی و شخصیتی ایجاد می‌­شود. این در حالی است که نسل­‌های فعلی تقریباً فاقد هر دوی آن‌ها و در نتیجه فردگرایی­‌اند. درست است که این نسل بسیاری از رفتار‌ها و ارزش‌­های نسل­‌های قبلی را طرد می‌­کند، اما واجد استقلال شخصیتی نیست. در واقع، بر عکس، می‌­شود گفت در بسیاری موارد فقط منابع ارزشی خود را با منابع ارزشی دیگر جابه‌جا کرده است. از سوی دیگر، فردگرایی نسبت مهمی با جمع­‌گرایی دارد. هر قدر فرد، فردگرا‌تر باشد، توانایی‌­اش برای کنش جمعی بیشتر می‌­شود. زیرا، جمع او را در خود حل نمی‌­کند، می‌­تواند در جمع باشد و فردیتش را بروز دهد؛ بی­‌آنکه جمع او را در خود منحل کند و به فردیتش آسیب برساند.

فرد، به صرف فردیتش برای جمع احترام قائل است. البته شاید هرگز در واقعیت یک جامعه، این نوع فردگراییِ متوازن بروز نکند، اما این موارد را برشمردم تا آن را در تمایز با پدیدۀ دیگری قرار دهم که به گمان من، «شخص­‌گرایی» است. شاید در وهلۀ نخست این دو یکی به نظر برسند، اما یکی نیستند و نتایج یکسانی هم ندارند. در شخص‌­گرایی، با خود یا نفسِ خودخواه و متورم به همراه خواسته­‌های غالباً دو قطبی یا چند قطبی‌­اش مواجه‌ایم. در اینجا، خود، در کانون جهان قرار دارد و همه چیز باید بر حول او بچرخد. اما این خود، در عین حال که بسیار متورم است، بسیار متزلزل هم هست؛ به شدت تحت تأثیر واقع می‌­شود و دائماً در معرض از هم‌­پاشیدگی و اضمحلال است. لذا قادر به کنش جمعی و فردی چنان مؤثری نیست. به نظر من روابط ناپایدار امروز در جامعۀ ایران به ویژه در میان دختر‌ها و پسر‌ها و حتی نسل­‌های قبل‌تر بیانگر همین پدیده است. کلاً مناسبات انسانی، از جمله دوستی­‌ها ناپایدار شده‌­اند.

البته این امر در میان نسل‌­های جوان‌تر شایع­‌تر است؛ اما نه به خاطر اینکه ذاتاً مشکل داشته باشند. در واقع تحت تأثیر تحولات اجتماعی و سیاسی بزرگترند و نمی‌­توانند مناسبات دیگری را تجربه کنند. بسیاری از نسل­‌های جوان آدم­‌هایی هستند که اصلاً فردیتی ندارند، زیرا فردیت و شخصیت‌شان زیر بار ایدئولوژی، انتظارات بیهودۀ طاقت­‌فرسا و متضاد و اغلب توخالی و بی‌­معنا، فقدان استقلال اقتصادی، عدم مشارکت سیاسی و اجتماعی، و بی‌­توجهی کامل از سوی جامعه و حکومت و خانواده، لِه شده و از میان رفته است. در عوض، خودِ کودک­‌وارِ آن‌ها متورم و بزرگ شده­ است. یعنی به جبران فقدان شخصیت، شخص­شان رشد کرده است. این‌ها افرادی نامصمم هستند که دائم در معرض ارزش‌­های متضاد قرار دارند و نمی‌­توانند در مورد آن‌ها به تصمیم برسند. برای مثال، برخی­‌شان با اینکه دوست یا شریک زندگی دارند، به محض آشنایی با یک «کِیسِ بهتر» - که غالباً به معنا پولدارتربودن یا جذابیت جنسی بیشتر است- قبلی را فراموش می‌­کنند. از این رابطه به رابطۀ بعدی و همزمان روابط متعددی سوق داده می‌­شوند که فقط بر بلاتکلیفی و سرگشتی­‌شان می‌­افزاید.

به نظر می‌­آید هر قدر به نسل­‌های جدید‌تر می‌­رسیم، این بلاتکلیفی و آشفتگی بیشتر می‌­شود، زیرا نظام­‌های ارزشی مضمحل شده و از کار افتاده‌­اند. همزمان، نظام‌­های ارزشی جایگزینی به وجود نیامده‌­اند تا افراد را از بلاتکلیفی دربیاورند و شخصیت آن‌ها را پرورش دهند. نسل‌ها یکی پس از دیگری با انتظارات مختلف، بر جای مانده‌­اند و هیچ مرجعی برای پاسخگویی به آن‌ها وجود ندارد. بنابراین شاید در وهلۀ نخست، بسیاری از افراد، برایِ به اصطلاح داشتن «فردیت» بیشتر از تعهد سرباز بزنند، اما در واقع، غالباً این‌ها افرادی هستند که حتی قادر به دفاع از فردیت‌شان نیستند. بسیاری­‌شان غالباً دلمشغول شخصِ خود‌اند و کار چندانی هم به دیگران ندارند.

در این افراد انتظار از زندگی به مقولۀ پیچیده­‌ای بدل می‌­شود. زیرا وقتی شخصیت فردی، چندان قوی نباشد، آدم­‌ها از تعیین اینکه از زندگی چه می‌­خواهند، قاصرند. دو قطبی و چندقطبی می‌­شوند. در واقع هر کسی می‌­تواند برای آن‌ها ارزش و هدف بیافریند، اما این اهداف متغیر و ناپایدارند. آدم­‌ها از تعیین اینکه از زندگی چه می‌­خواهند و هدف‌شان از زندگی چیست، قاصرند. برای مثال یک نفر ممکن است در آنِ واحد هم بخواهد آدمِ به لحاظ اقتصادی موفقی باشد، هم آدمِ اخلاقی‌­ای باشد، هم متعهد باشد، هم لذت­‌طلب باشد و هم ماجراجو. تلاش برای دستیابی به ثروت و شهرت و قدرت در کوتاه‌ترین زمان ممکن، از عوارض شخص­‌گرایی است که به جبران بی‌­اعتنایی صورت می‌­گیرد.

شخص­‌گرا، از آنجا که شخصیت مصممی ندارد، در معرض انتظارات متضاد است و به راحتی از یکی از آن‌ها به دیگری، بسته به حالت ذهنی و دوستان و اطرافیان، جابه‌جا می‌­شود. ممکن است یک روز به شدت بر عشق و تعهد پافشاری کند، اما فردا همۀ آن‌ها به نظرش بی­‌ارزش بشوند. به نظر من یکی از دلایل ازدیاد طلاق و ناپایداری روابط زناشویی دقیقاً همین مسأله است. آدم­‌ها ممکن است تحت تأثیر القائات دیگران یا عواطف شورمندانۀ آنی تصمیم به ازدواج بگیرند، اما بعد پشیمان بشوند.

اما جالب است که این جامعه در بسیاری موارد رفتارهایی را هم که می‌­توانند حاکی از نوعی فردگرایی مسئولانه باشند، برنمی­‌تابد. نمونۀ آن به نظر من شراکت متعهدانه است که به «ازدواج سفید» معروف شده. البته منظورم این نیست که هر نوع شراکتی از این نوع، ضرورتاً خوب است. این شراکت هم اگر تابع قواعد حاکم بر جامعۀ کلی­‌تر یعنی عدم وفاداری، عدم تعهد و مسئولیت و جز این‌ها باشد،‌‌ همان نتایج را به دنبال خواهد داشت. اما رواج این پدیده بیانگر این است که هستند آدم­‌هایی که می‌­خواهند به دور از مصرف‌گرایی، ابتذال، قبیله­‌گری، وسواس با سکس، و شیء­وارگی حاکم بر مناسبات انسانی به ویژه بر ازدواج، رابطه‌­ای انسانی را تجربه کنند.

رواج این نوع شراکت تنها می‌­تواند به صورت بالقوه و به شرط آنکه بر تعهد و انسانی­دیدنِ طرف مقابل مبتنی باشد، به نفی مناسبات غیرانسانی حاکم بر روابط انسانی در جامعۀ امروز به ویژه ازدواج بینجامد. اینجا افراد از این امکان برخوردارند که بی‌ ­آنکه دائماً در معرض دستکاری از سوی جامعه و خانواده و ایدئولوژی قرار گیرند، هم فرد بمانند و هم جمع باشند. در این نوع شراکت، این امکان وجود دارد که بتوان از سکس‌­گرایی و شیء‌وارگی‌­ای که امروز بر جامعه چنبره زده و از سوی گفتار هژمونیک به شدت تقویت می‌­شود فاصله گرفت و دوستی­ و تعهدی غیرکالایی و انسانی را تجربه کرد که به ابتذالِ مهریه، دفترخانه، مناسبات حقوقی و حقیقی به شدت خشونت‌بار و نابرابر میان زن و مرد، جشن‌­های عروسی مبتذل، و دست آخر، دادگاه‌­های تحقیرآمیزِ خانواده کشیده نشود.

اما همۀ این‌ها فقط امکان است. این آدم­‌ها هستند که با جد و جهد، بالقوگی­‌ها را بالفعل می‌­کنند.

  • فاطمه صادقی دکترای علوم سیاسی و فعال حقوق زنان است.

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • یلییبل

    خانواده تنها دارای یک کاربرد است و آن آوردن و پرورش فرزند است دیگر مزایای ازدواج را بدون تشکیل خانواده با کیفیت بالاتری میتوان بدست آورد.

  • مازیار

    واقعا بهترین مطلبی بود که توی شش ماه گذشته خوانده ام, و چقدر به من کمک کرد تا درد های زندگی شخصی ام را بشناسم

  • رضا کاظم

    مقاله ای جالب. حیف که ایرادات ویرایشی آن بسیار است.

  • mehrdad

    من از سال ۱۹۷۱ در خارج از ایران زندگی کرده ام و همیشه به مسائل اجتماعی ایران علاقه داشته و دارم . با جرات میتوانم بگویم که مقاله فوق یکی از بهترین تحلیل علمی از نگاه یک محقق و کارشناس ۰بدون هیچ حب و بغض و  جهت گیری ۰ تابحال دیده و یا خوانده ام. درود باین خانم محقق و ارحمند که مایه افتخار جامعه ایرانی است.

  • نازلی

    ممنونم از این مقاله. مشکل من با مقاله این است که ضمن اینکه بیشتر یک حالت "دیدگاهی" دارد و ضمن اینکه خیلی خوب مشاهدات نویسنده را بیان می‌کند، خوب از اولش تکلیفش را با چارچوب فلسفی مورد پسندش در اخلاقیات مشخص نکرده فلذا آدم نمی‌داند که وقتی از کلمه اخلاق صحبت می‌کند منظورش چیست. همچنین زبان عصبانی دکتر صادقی در نکوهش وضعیت روابط جنسی دگرجنسگرا در ایران از کلماتی استفاده می‌کند که همه واژه های معنی‌دار در زبان پزشکی و روان پزشکی و البته فلسفه‌اند. مثلاً اینکه شما بگید یک انسانی چند قطبی است، یا دو قطبی است، یا اسکتزوفرنیک است خب اینها درد و مرض‌های مشخصی‌اند و لزوماً افراد مبتلا به این درد و مرض‌های مشخص - یکی شان خود بنده - دچار بحران سقوط اخلاق به دلیل ابتلا به این بیماری‌ها یا داشتن شخصیت‌های مختلف نیستند. این را در شرایطی می‌گویم که اخلاق را به ابتدایی‌ترین تعریف آن یعنی استعمار نکردن دیگری ربط بدهید. به عبارتی زبان خانم صادقی (احتمالاً به دلیل نا آگاهی ایشان نسبت به جنبش‌های حق و حقوق بیمارهای روانی) این کلمه‌ها را که در فلسفه و سیاست و همه جا به کار برده می‌شوند، با حساسیت لازم استفاده نمی‌کند و آنها را به صورت یک مشت برچسب برای توضیح بحران روابط انسانی استفاده می‌کند که من به عنوان یک بیمار روانی با این نوع استفاده مشکل دارم. در نهایت اما من از اول تا آخر مقاله را با دقت خواندم و خیلی هم لذت برم که کسی مشاهداتش را و خشمش را از شرایط روابط جنسی و احساسی در ایران امروز این‌قدر بی پرده و بدون استفاده از یک زبان پرطمطراق آکادمیک که هیچکس از آن سر در نیاورد، نوشته است. دم دکتر صادقی گرم. یک نکته هم بنویسم شاید برای خود خانم صادقی جالب باشد که توصیفی که ایشان از معماری خانه‌های خانواده هسته ای ایرانی و دکوراسیون داخلی خانه‌ها می‌کنند خیلی همدل با توصیفی است که اورهان پاموک در کتاب "استانبول" از خانه کودکی خودش می‌کند. او خانه‌های طبقه متوسط ترک را پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی به ویترین‌های نمایشی تشبیه می‌کنند که با مبلمان و دکوراسیون مدل دربارهای سلطنتی فرانسه پر شده اما هیچکس در این ویترین‌ها احساس راحتی نمی‌کند که روی مبل‌ها لم دهد.

  • فرید

    بسیار مقاله خوب و گویایی است.

  • احسان كيان

    سلام موضوع بسيار جالبي ست. چون با گوشي هستم مختصرا چند نكته را عرض مي كنم: ١- ازدواج سفيد مثل هر پديده ديگري نكات مثبتي دارد. ولي جنبه هاي منفي آن شايد مثبت ها را بپوشاند. اول اين كه بيشترين علت رواوردن به ازدواج سفيد فرار از مسووليت هست نه اعتراض به مراسم هاي عروسي و ... به همين علت هم هست كه وقتي همان افرادي كه ازدواج سفيد كردند با هم يا با كسان ديگري قصد ازدواج رسمي مي كنند آش و كاسه همان است كه در مقاله اشاره شد. همچنين ايا خانم صادقي مي داند كه امار احساس سواستفاده در دختران ازدواج سفيد چقدر است و دختر پس از مدتي احساس شيء بودگي مي كند و قصه باز همان است كه در مقاله گفتهشد. چون پسري كه به سمت ازدواج سفيد مي رود اگر اهل اعتراض بود مي توانست خانوا ده را متقاعد به تغيير رسم هاي نادرست كند. و چون اين كار سختي ست به سراغ راضي كردن دختر به يك زندگي بي مسووليت مي رود. ٢- چطور عقد موقت ترويج شهوتراني ست ولي ازدواج سفيد راهي انساني براي پشت پا زدن به روابط غيرانساني؟ اتفاقا در ازدواج هاي سفيد مسووليتي متوجه دوطرف نيست و اتفاقا امر رابطه انساني را ملاك قراردهيم اگر هم ازدواج سفيد راهي باشد، با بناكردن بر عقد موقت مايه ارامش بيشتر به ويژه براي دختر خواهدبود. در اخر فكرمي كنم سنت روشنفكري ما فحش دادن به سنتها به هر قيمتي ست. و خيلي موضوعات در گردوغبار اين فحش ها گم مي شن. البته كه بسياري از رسم و رسوم فعلي حاكم بر ازدواج ها و زندگي هاي مان نه مبتني بر سنتهاي اسلامي ست و نه ايراني ارادتمند خانم صادقي هم هستم.

  • احسان كيان

    نكته ديگر اينكه اساسا سبك زندگي كه مورد حمله قرارداديد سبك زندگي عموموي ايراني ست؟ يا صرفا عدهاي در شهرهاي بزرگ؟ مشاهدات شخصي من از روستاها و شهرهاي كوچك چه در مراسم ازدواج و چه در زندگي چيزي فير از اينه

  • سینا

    واقعا مقاله خیلی جالبی بود کاش امکانش بود با سرکار خانم فاطمه صادقی ارتباطی برقرار کرد و نظرشونو راجع به یک سری مسائل مربوط به همین بحث پرسید

  • ایران ویران

    بدبختی ها و فلاکت های اجتماعی ایران یکی دو تا نیست. اصولا کار ایران به جایی رسیده که کلا بی خیال اش شویم بهتر است. دیگر امیدی به این کشور نیست. الان یکی از فلاکت های اجتماعی ایران که بشدت توی چشم است فقدان یک گروه سنی در جامعه است: گروه سنی 35 تا 55 سال که بهترین سن بهره وری در هر کار و پیشه ای است. الان در جامعهء ایران کار ها بیشتر به دو گروه سنی خیلی جوان بیست و چند ساله و گروه خیلی پیر شصت و چند ساله سپرده شده! گروه سنی بیست و چند ساله خیلی بی تجربه است و گروه شصت و چند ساله خیلی پیر. همین باعث می شود کار ها به خوبی انجام نشود و در این جامعهء قناس مشکلات متعددی به وجود آید. متولدین دهه های 1340 و 1350 در ایران تعداد شان خیلی کم است و همین باعث شده یک شکاف جمعیتی و سنی شدیدی ایجاد شود. مشکل اجتماعی دیگر در مورد متولدین دهه 1370 است که بچه هایی بی نهایت بی تربیت و پررو و نفهم هستند که نه فهم و شعور دارند و نه احترام به بزرگ تر را اصلا و اساسا می دانند چی چی هست!!! این بچه ها البته تقصیر ندارند چون در جامعه ای بزرگ شده اند که به حال خود رها بوده اند و آموزش های لازم را ندیده اند. شما فکرش را بکنید این بچه های یاغی و بی تربیت خود شان چه چیز هایی می خواهند تحویل جامعه بدهند! خدا به داد ایران آینده برسد! البته اگر با این روندی که دارد متاسفانه طی می شود، چیزی از ایران در آینده باقی بماند!!!

  • عبداله

    نکته جالب در این نوشته مربوط به آن قسمتی در مراسم عروسی است که بیم مذهبی و غیر مذهبی تفاوتی وجود ندارد. در مراسم عزا نیز بگونه ای دیگر بین مذهبی و غیر مذهبی تفاوتی وجود ندارد. صادقی به روش جامعه شناسانه مرغ عزا و عروسی مردم را تشریح کرده است. ولی در کنار ارزشی که این نوشته دارد اما مثل معاشرتی مستقیم و روزانه در کنار جامعه است بی آنکه از آن ها سوالی شده باشد از خود جامعه سوال نشده و بیشتر جواب داده شده است. گویی که ارزش های این جامعه خاموش مانده است. درست است که ارزش های جامعه و یا منابع تولید ارزش مضمحل شده است اما در سطح زیرین آگاهی روشن است. جامعه همیشه دارای نوعی رفتار مبهم است. و این ابهام در این نوشته همچنان مانده است. نوعی هرج و مرج پذیرفته شده که هرگز از پس آن واقعیت دیده نمی شود. ناگهان گفته می شود که این جامعه توانسته نوعی فردگرایی مسئولانه به اسم ازدواج سفید را تولید کند. سفید به معنای نانوشته و یا به معنای تقابلی رودرو با ازدواج سیاه. این تقلید به جذب در زندگی از نوع دیگر و اندیشه دیگر ختم نمی شود بلکه در سطحی بالاتر به بازسازی آنچه که وحدت این اندیشه یا زندگی را فراهم آورده می انجامد. چگونه پایان همه ی نابسامانی ها در نوشته صادقی می تواند در یک لحظه سحرآمیز به جوهر مشترک ازدواج سفید برسد. گویی تمام عقلانیتی که در آن تصاویر غیر عادی جامعه نبوده می خواهد در ازدواج سفید از بالقوگی به بالفعلی برسد. حال آنکه رقیب آن فراموش می شود. و به همان اندازه از بیان صریح و روشن کشفیات خود فاصله می گیرد. برای تحلیل آن جامعه نوعی برهنه سازی صورت می گیرد و همه جنبه های جامعه ارزش ها و... واکاوی می شود اما در خصوص ازدواج سفید بلافاصله در پی آن است که آگاهی از هستی باشندگان آن انتزاعی بماند و شخصیت آن ها دیده نشود. و تنها علاقه مندی به یک زندگی درونی دور از آن جامعه نشان داده شود. هرچند که نمی توان مزایای آن را فراموش کرد. البته این ناکامی لاعلاج نیست به شرط آنکه جامعه شناس دوربین خود را نه در منطقه ناخودآگاهی مطلق و نه آگاهی روشن مستقر نماید.

  • رویا خراسانی

    به نظر من این متن / دل نوشته دو ایراد بزرگ دارد: اول اینکه سرشار از قضاوت اخلاقی است که خوب میتوان به پای احساسات و جهت گیری فکری نویسنده گذاشت، ولی در این صورت دیگر نمیتوان به این متن مقاله گفت، و به همین دلیل من این متن را بیشتر یک دل نوشته میدانم. به عنوان مثال: پدیده نکوهیده؟؟ باور درست و خدشه ناپذیر؟؟ مناسبات ناپایدار انسانی؟؟مشکل نداشتن ذاتی جوان ها؟؟؟ که همگی بدون هیچ تعریف و بنیان فکری/ارزشی مشخصی در این متن استفاده شده اند. دوم اینکه این متن پر از انواع و اقسام تقلیل گرایی است، چه تقلیل گرایی مفهومی و چه تقلیل گرایی پدیداری: مثلا: تقلیل بحران خانوادگی به تمرد یکی از اعضا؟؟؟؟؟ تقلیل اعتیاد که یک معضل اجتماعی است به تربیت ناشدگی، تقلیل مسوولیت تربیت نسل جدید به یک نهاد با اقتدار و مرجع، تقلیل فردگرایی به استقلال فکری که آن هم از استقلال مادی منتج میشود، تقلیل جمع گرایی به کنش اجتماعی، و از همه مهم تر تقلیل خانواده ایرانی به خانواده های طبقه متوسط تهران نشین و به زور شهرهای بزرگ( آنهم خانواده های به اصطلاح بالای شهر این شهرهای بزرگ) ، یعنی تقریبا همان خانواده های سریالهای تلویزیون و مخصوصا در قسمت تحلیل فرم خانه های ایرانی جلب نظر میکند و .....

  • اسماعیل

    بنده افتخار آشنایی با خانم دکتر صادقی را نداشته ام و این مقاله اولین مطلبی است که از ایشان به واسطه لطف یکی از دوستان به دستم رسیده و مطالعه کرده ام. شاید برایتان جالب باشد که نظر فردی که چند سالی دور از ایران ( و نه جامعه ایرانی ) بوده است را بدانید من هم این اضمحلال نظام ارزش ها را می بینم. در واقع آثار این پدیده چیزی است که می بینیم ایرانی ها در چمدان خود به خارج از کشور می آورند و با فضای بازی که در اطراف خود می بینند آنها را بیشتر به نمایش می گذارند. متزلزل بودن بنیان ارزشها وقتی از منابع منتشر کننده و مرور کننده خود مثل خانواده و تلویزیون و جمع های خانوادگی دور می شوند بسیار بیشتر به چشم می آیند. حتی جسارتا می خواهم این را هم به مطالب خانم دکتر اضافه کنم که آنچه زیاد در جمع ایرانیان می بینیم خود زنی ارزشی و اعتقادی است. همچون بیماری ای که گلوبولهای سپید به جای حمله به مهاجم به ارگان های بدن حمله می کنند. و هیچ ارزشی جایگزین این ارزش های نابود شده نمی گردد و یا فقط به عنوان دکور برای خالی نبودن عریضه خودنمایی می کنند. نمونه آن را می توان در رفتار و گفتار و زندگی ایرانیانی که در برنامه بفرمایید شام شرکت می کنند دید. گاهی انسان های بالغی که در دهه سی و چهل زندگی خود به سر می برند به ناگاه به همه اعتقادات و ارزش های گذشته خود شک می کنند تصمیم به تغییر کردن می گیرند و این تاثیر مستقیمی بر زندگی زناشویی آنها می گذارد زیرا شریک زندگی آنها همچنان به آن ارزش ها معتقد است. تغییر به ذاته بد نیست اما حمله به ارزش های دیگران و تحقیر آن ها اخلاقی است که در این جوامع زیاد می بینیم اواخری که در ایران زندگی می کردم بسیاری از این مطالب مرا آزار میداد. از عروسی رفتن بیزار بودم چون این به رخ کشیدن قدرت و ثروت و مدرک را می دیدم. این عدم تحمل و توانایی صحبت کردن افراد با هم حتی در یک خانواده را می دیدم . سیاست زدگی و اقتصاد زدگی در صحبت های دوستانه و خانوادگی، دید و بازدید های مصنوعی و پر از ریای عیدها، و انسان هایی دو چهره که شبها هنگام بازگشت به خانه نقاب از چهره بر می دارند. من نمونه هایی از ازدواج سپید را در اینجا می بینم. در چند نمونه پسر عاقبت به این بهانه که خانواده من با این ازدواج موافق نیستند پس از دو سال دختر را رها کرده و دختر هم فراموش کرده که به قول خودشان این ازدواج بر مبنای مناسبات انسانی بنا شده و قرار نبوده با محضر و دفتر و دستک به حقارت(!) کشیده شود. پسر به دنبال عشقی جدید که منتهی به ازدواجی سنتی شده رفته و دختر همچنان در بلاد غربت افسرده و غمگین و *** می ماند. ارزش هایی که از کودکی با ما همراه اند چیزی نیستند که کامل پاکشان کنیم و چیز دیگری جایگزینشان کنیم . طرف ازدواج سپید کرده است اما هنوز توقع دارد در خانه را که باز می کند بوی قورمه سبزی به مشامش برسد و بعد از غذا به جای کمک در شستن ظرفها پایش را روی پایش بیندازد و جلوی تلویزیون یک فنجان چایی قند پهلو هوس کند. البته این شراکت وقتی پای پول وسط می آید پر رنگ می شود و دختر باید خودش خرجی خودش را بدهد. معجونی از سنت و مدرنیته که من ندیده ام جواب دهد. البته این رشته تخصصی من نیست و در این بحث یک فرد عامی محسوب می شوم اما این به زوال رفتن خانواده را حس کرده ام. نمی دانم در علوم اجتماعی مرسوم است یا خیر اما ای کاش خانم دکتر مطلب خود را با سند و مدرک و اطلاعات آماری با مراجع معتبر می آراستند تا بیشتر از این قابل استناد در برابر کسانی باشند که همه چیز را رو به تعالی نشان می دهند و سرشان را خواسته یا ناخواسته زیر برف کرده اند. و مهمتر از آن اینکه به عنوان یک متخصص علوم اجتماعی فراتر از این گزاره های خبری، چه راه حلی را پیشنهاد می دهند؟ هرچند در لفافه سخن گفتن ایشان در مورد ریشه های این زوال با وضعیت موجود آزادی بیان قابل توجیه است. معتقدم امروزباید به جامعه شناسان اجازه داد که در این دوران بحرانی که این بیمار (جامعه ایران) از سر می گذراند چون پزشکانی متخصص نظرشان را بیان کنند شاید هنوز امیدی باشد. هرچند بعید می دانم این آرزو محقق شود.

  • شاهین

    مقاله بسیار جالبی ست با ته مایه ستودنی دلسوزی به حال مردم، نه خودنمائی های آکادمیک. بنظرم کاملتر می بود اگر بررسی را بصورت بومی انجام نمیداد. جامعه ایران را بخاطر آنکه الان دلار و هالیود حرف اول را در جهان میزند، بخشی از یک کل میشمرد که تغییرات اخلاقی و خانوادگیش تابعی از تحولات در این زمینه در سطح کره زمین است. تمام آنچه از مصرف گرائی و بی اخلاقی شمرده اید، در سطح پنج قاره رشد کرده است با این تفاوت که در جوامعی مثل ما بی ریشگی این تحول و تقلیدی بودنش مزید بر علت میشود و از همان شیزوفرنی نامبرده سر در می آوریم. متاسفم که به مقاله ای چنین غنی ایراد گرفته میشود که چرا تکلیف فلسفی خودش را از اول با خواننده روشن نکرده. این از همان توقعات سوپر مصرفی اصطلاحات و عاوین رواج یافته در حوزه اندیشه است که زرورق و قالبهای مصرفی خودش را به بازار فکر تحمیل میکند. چرا باید چنین مقاله ای از ابتدا چهاچوب فلسفی تعین کند. لابد بعدش هم موضع طبقاتی خودش را روشن کند و نظزش را به دگرباشان بگوید و از حق خود مختاری ایالات دفاع کند وووو این با خواننده است که اگر لازم باشد و نه بخاطر گیر دادن به نویسنده، در بیآورد که موضع فلسفی او چیست. تازه این موضع هر چه باشد، چرا باید درستی حرفهایش را تحت علامت سوال قرار دهد. یا مثلاً از قضاوت اخلاقی خانم صادقی خرده میگیرد و بعد خود بلافاصله به قضاوتی حیرت آور دست میزند که این مقاله نیست و دل نوشته است. خوب که چی؟ کجای درست بودن قضاوت را مورد تردید قرار میدهد. اینهم یک مد جدید که قضاوت اخلاقی نباید کرد؟ خود این یک قضاوت است. همه چیز، ابتدائی ترین تفکر ها نوعی قضاوت است. بجای طوطی وار هر چه در جهان نوشتاری مد کردند، آنرا بلغور کردن، خودمان فکر کنیم. بله خودمان بدون اتیکت ها و انگ های فلسفی، کمی درونا فکر کنیم.

  • رضا

    ممنون ازمطلب خوبتون واقعا واقع گرایانه بود.

  • اسماعیل یغمایی

    خانم صادقی نوشته شما را به دقت خواندم فکر می کنم یک جامعه شناس پس از بازگو کردن همه دردها که کم و بیش همه جوانان به آن آگاهی دارند در پی درمان باشد. انتظار داشتم در پایان پژوهش شما راهی برای درمان این جامعه ارایه دهید که اینگونه نبود. خیلی دلم می خواهد بدانم شما به عنوان یک جامعه شناس آگاه چه درمانی برای این جذامی که روز به روز فراگیر می شود تجویز می کنید. آیا واقعا ازدواج سپید تنها راه چاره است؟ آیا با ازدواج سپید همه این دردها درمان می شود؟ خودتان بهتر می دانید ازدواج سپید هم در خود قوانین و چارچوبی دارد مثل ازدواج رسمی اگر این قوانین رعایت نشود و این چارچوب بشکند که متاسفانه در ایران اینگونه شده آن هم دردی را درمان نمی کند. من خود یک ایرانی هستم اما می دانم که ایرانی ها بسیار بی ظرفیت با باری پر از کمبود و عقده هستند خود من هم همینطور هستم بنابراین باید نخست به روانکاوی ایرانیان پرداخت یعنی جامعه شناس در کنار روان شناس یا روانکاو همپا به درمان این بیمار بدبخت بپردازد و هر گونه نوشته شما جالب و بحث برانگیز بود و من شخصا ممنونم