نسخه‌های خطی تیمبوکتو همچنان درمعرض نابودی

در سال ۲۰۱۲ گروه اسلامگرای انصارالدین به کتابخانه «احمد بابا» در شهر تیمبوکتو در مالی هجوم آوردند و نسخه‌های خطی این کتابخانه را که مراکز فرهنگی مهم جهان اسلام است در مخاطره قرار دادند. ابتدا در خبرها آمده بود که اسلامگرایان ۲۷۰ هزار نسخه خطی کتابخانه احمد بابا را سوزانده‌اند، اما به زودی معلوم شد که یکی از کتابداران نسخه‌های خطی را به مکان امنی انتقال داده و آن‌ها را از نابودی نجات داده است. او که عبدالقادر حیدری نام دارد، برای حضور در کمیته میراث جهانی یونسکو به شهر بن در آلمان سفر کرده است. عبدالقادر حیدری می‌گوید یونسکو به تعهدات مالی‌اش در جهت بازسازی نسخ خطی کتابخانه احمد بابا عمل نکرده است.

سی و نهمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو از شنبه ۲۸ ژوئن تا ۸ ژوئیه در شهر بن در آلمان برگزار می‌شود. این کمیته تنها نهاد تصمیم‌گیرنده درباره ثبت میراث فرهنگی در فهرست میراث جهانی یونسکوست.

نسخه‌های خطی و تاریخی شهر تیمبوکتو که بخشی از شهرت جهانی این شهر مدیون آن است، مجموعه‌ای است بزرگ از چندصدهزار نسخه دست‌نویس مربوط به سده‌های یازدهم تا شانزدهم میلادی. تصوف نیز در تیمبوکتو پایگاه بسیار مهمی داشت و از این‌رو این شهر به «شهر ۳۳۳ قدیس» مشهور بود.

بیژن روحانی:

به دلیل رونق تجارت و گسترش دانش‌های مختلف، اسناد و نسخه‌های خطی فراوانی در آن دوره پدید‌ آمد. کتاب‌هایی فراوان ادبی و شعر، کتاب‌های علمی در خصوص ریاضی و ستاره‌شناسی و پزشکی و همچنین قرآن‌های بسیار نفیس، اسناد ازدواج و معامله‌های تجاری بخشی از این گنجینه تاریخی هستند. اهمیت اسناد تیمبوکتو در آن است که نشان می‌دهد بر خلاف تصور رایج، قاره آفریقا دارای یک تاریخ مکتوب و بسیار غنی است. این اسناد به زبان‌های مختلف از جمله عربی و سنغایی است.

هنگامی که اسلامگرایان انصارالدین تیمبوکتو را اشغال کردند، عبدالقادر حیدری، بدون پشتیبانی هیچ نهاد بین‌المللی یا محلی، با کمک صد تن از اهالی شهر، در طی هشت ماه، به تدریج نسخه‌های خطی را به شهر باماکو انتقال داد. این نسخه‌ها که در ۲۱ مکان مختلف جای داده شده‌اند، به دلیل رطوبت زیاد باماکو در معرض پوسیدگی قرار گرفته‌اند.

عبدالقادر حیدری (خبرگزاری آلمان):

یونسکو در سال ۲۰۱۳ وعده داده بود که منابع مالی بازسازی نسخ خطی کتابخانه احمد بابا را تأمین کند. اما تا الان به وعده‌اش عمل نکرده. یونسکو در آن زمان با رسانه‌ای کردن این شایعه که انصارالدین نسخ خطی را سوزانده‌اند، کار انتقال این آثار منحصر به فرد را دشوار کرد. از طریق این خبرها در رسانه‌های جهانی بود که انصارالدین به وجود نسخه‌های خطی پی بردند و آنچه را که به دستشان افتاد سوزاندند.

۱۸ ژانویه ۲۰۱۲ در رسانه‌ها این خبر اعلام شد که گروه اسلامگرای انصارالدین کتابخانه احمد بابا و همه نسخه‌های خطی ارزشمند در آن را سوزانده‌اند.

چند روز بعد، در فوریه همان سال، ایرینا بوکووا، مدیرکل سازمان یونسکو به همراه فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه و دینکوندا ترائوره، رییس جمهوری موقت مالی، وارد شهر تیمبوکتو شد. هدف بوکووا از این سفر، آغاز پروژه‌های یونسکو برای حفاطت از میراث جهانی این شهر بود که شامل آرامگاه‌های تیمبوکتو و همچنین میراث مکتوب و نسخه‌های خطی آن می‌شود.

عبدالقادر حیدری:

من به زحمت مسئولان یونسکو را قانع کردم که برای حفظ نسخه‌های خطی از دستبرد اسلامگرایان سکوت پیشه کنند. سرانجام این نسخه‌ها را توانستیم به جای امنی انتقال دهیم. اما یونسکو هنوز به تعهداتش عمل نکرده است.

در سال ۱۹۸۸ سازمان یونسکو، تیمبوکتو را به دلیل اهمیت تاریخی و آثار و بناهای شاخصی همچون مساجد و آرامگاه‌هایش در فهرست میراث جهانی خود ثبت کرده است.

بیژن روحانی:

بخشی از نسخه‌ها نجات پیدا کرده‌اند. اما این امکان وجود دارد که یونسکو به دلیل چالش‌های اداری نتوانسته است به تعهداتش نسبت به مرمت نسخه‌های خطی تیمبوکتو عمل کند.

کارشناسان میراث فرهنگی ارزش نسخه‌های خطی آسیب‌دیده کتابخانه احمد بابا در شهر تیمبوکتو را چهارصد تا پانصد میلیون دلار تخمین زده‌اند. نروژ، فرانسه، آفریقای جنوبی و لوکزامبورگ از جمله کشورهایی هستند که در طرح بازسازی مرکز تاریخی تیمبوکتو با یونسکو همکاری می‌کنند.