فرهنگ و مهندسی ولایی

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در روز سه‌شنبه، نهم تیر ماه، در نامه‌ای به حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه را ابلاغ کرد. در عرصه‌های فرهنگی، اکنون «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» یا آیین‌نامه سانسور شیوه زندگی که در سال ۹۲ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنکی رسیده لازم‌الاجراست.

در نامه آیت الله خامنه‌ای به حسن روحانی آمده است که سیاست‌های مورد وثوق رهبری جمهوری اسلامی، پس از مشورت با شورای تشخیص مصلحت نظام بر پایه «اقتصاد مقاومتی»، «پیشتازی در عرصه‌ی علم و فناوری» و «تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی» تدوین شده است.

در برنامه ششم توسعه، در عرصه‌های فرهنگی، سیاست‌های تبلیغی تورم‌زا بر سیاست‌های فرهنگی راهبردی غلبه دارد: تبیین ارزش‌های انقلاب اسلامی، حمایت بی‌دریغ از سینما و ادبیات جنگ، حمایت مادی و معنوی از هنرمندانی که در خدمت «نظام» قرار گیرند، و توجه خاص به مفاهیم و نمادهای اسلامی. روحانیت و حوزه‌های علمیه هم به عنوان متولیان فرهنگی کشور در نظر گرفته شده‌اند.

آنجه که در این میان تا حدی تازگی دارد «ارائه و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی» و اجرای «نقشه مهندسی فرهنگی کشور و تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم است» که در بند ۶۹ و ۷۰ برنامه ششم توسعه به رییس جمهوری اسلامی ابلاغ شده است.

از اسفند ۱۳۹۲ نهادی به نام «شورای مهندسی فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی» که ریاست آن را محسن پرویز، معاون فرهنگی ارشاد اسلامی در دولت احمدی‌نژاد به عهده دارد، آیین‌نامه سانسور برای همه شئون زندگی را تدوین و در وهله نخست تحت عنوان «نقشه مهندسی فرهنگی کشور» به وزارتخانه‌ها ابلاغ کرده است.

رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۱ برای نخستین بار از ضرورت «مهندسی فرهنگی» برای رویارویی با فرهنگ غرب سخن گفت. حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی در سند راهبردی «مهندسی فرهنگی، از نظریه تا عمل» (از انتشارات مجمع تشخیص مصلحت) چکیده‌ای از نظر آیت‌الله خامنه‌ای درباره نظارت بر فرهنگ جامعه را به دست داده است. بر اساس این سند، دولت می‌بایست بر «فرهنگ رانندگی»، «فرهنگ خانواده» و «فرهنگ لباس» نظارت داشته باشد. حتی در تولید، ساختمان‌سازی، کشاورزی، صنعت و سیاست خارجی هم می‌بایست «فرهنگی» تدوین شود و دولت بر آن نظارت کند.

در برنامه ششم توسعه اما نقش نظارتی دولت در حد یک واسطه فروکاسته است.

رؤیای حاکمیت سبک زندگی اسلامی

به گفته محسن پرویز «سبک زندگی به عنوان یک گفتمان کلان که دارای دامنه وسیعی است برای تحقق به مهندسی فرهنگی نیاز دارد و مهندسی فرهنگی هم بدون حاکمیت سبک زندگی اسلامی ایرانی غیر قابل تحقق است.»

شورای مهندسی فرهنگی برای تعیین شیوه زندگی مطابق خواست و پسند رهبری جمهوری اسلامی آیین‌نامه‌ سانسور برای شیوه زندگی را در هفت فصل تدوین کرده و به تصویب دبیرخانه شورای عالی فرهنگی رسانده و این دبیرخانه هم آن را با عنوان «مهندسی فرهنگی کشور» منتشر کرده است.

در فصل دوم این‌ آیین‌نامه ۱۲۰ صفحه‌ای، نقش اصلی در صحنه فرهنگی کشور را به روحانیت و حوزه‌های علمی واگذاشته‌اند و همچنین آشکارا «رهبری فرهنگی» کشور را به رهبری جمهوری اسلامی سپرده‌اند.

فرهنگ قرآنی، استکبارستیزی، تولید ثروت حلال و دستیابی به هنر متعهد به ارزش‌های اسلامی و همچنین تأکید مکرر بر اهمیت نهاد خانواده از اهداف کلان فرهنگی‌ست که در این سند فهرست‌وار به آن‌ها اشاره شده. نهادهای فرهنگی وابسته به بیت رهبری و حوزه‌های علمیه تنها نهادهای فرهنگی‌اند که در آیین‌نامه سانسور سبک زندگی اسلامی لحاظ شده‌اند.

در نخستین گام در جهت تحقق منویات رهبری، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، امروز، چهارشنبه ۱۰ تیرماه اعلام کرد که دولت قصد دارد یک «مرکز رشد» در حوزه‌های علمیه ایجاد کند. وظیفه این مرکز این است که ایده‌ها و طرح‌هایی برای «علوم انسانی اسلامی» ارایه دهد.

در آیین‌نامه سانسور شیوه زندگی از حوزه علمیه به عنوان کانون تولید علوم انسانی یاد شده است.

در هیچیک از بندهای این آیین‌نامه به حق شهروندی مردم و همچنین به اهمیت آزادی هنرمند در آفرینش هنری اشاره‌ای نشده است.

مهندسی ولایی

توسعه فرهنگی در سند جدید ابلاغ شده توسط ولی فقیه نیز با عنوان مهندسی فرهنگی تببین شده است. در تصور حاکمان ایران ولی فقیه مهندس اعظم است، او نقشه کار را می‌ریزد، و عواملش طبق طرح او و نظام ارزشی دستگاه، ریخته‌گری می‌کنند و سازه‌ها را به هم پیوند می‌دهند. وصل کردن پیچ و مهره‌ها به هم، به گونه‌ای که همه چیز گرد محور ولایت جمع شود و از جای خود تکان نخورد، «پیوست فرهنگی» خوانده می‌شود.

نخستین بار آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدارش با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی از تعبیر «پیوست فرهنگی» استفاده کرد. او در آن دیدار گفته بود: «برخی اوقات ممکن است، تصمیم‌گیری‌ها و مصوبات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی علمی، تبعات منفی فرهنگی در جامعه به وجود آورد که دلیل آن نبود پیوست فرهنگی است.»

بیژن نوباوه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی سپس تعریفی از «پیوست فرهنگی» به دست داد: «منظور از پیوست فرهنگی، جا انداختن این موضوع در اذهان جامعه است که فرهنگ باید در همه فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌ها نقش ویژه‌ای داشته باشد.»

او که دبیری شورای نظارت بر صدا و سیمای جمهوری اسلامی را هم به عهده دارد گفته بود: «مهندسی فرهنگی به معنای تنظیم و اصلاح مدیریت فرهنگی کشور و پیوست فرهنگی به معنای لحاظ کردن تأثیر اقدامات و فعالیت‌های گوناگون بر فرهنگ است.»

در نقشه «مهندسی فرهنگی کشور»، «امر به معروف و نهی از منکر» هنرمندان و نویسندگان و مردمی که به این شیوه‌نامه تن نمی‌دهند، همراه با مشوق‌های مادی برای آن‌ها که به این شیوه‌نامه عمل می‌کنند، پیش‌بینی شده است. رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌های کشور و تولید علم نیز همچنان مورد تعرض گسترده قرار گرفته است. تکریم شهدا و حمایت مادی از خانواده‌های آنان و گسترش نهادهای فرهنگی وابسته به بیت رهبری از دیگر اهداف پیش‌بینی شده در این آیین‌نامه فرهنگی است که اکنون جزو برنامه‌های توسعه ششم قرار گرفته و برای رییس جمهوری اسلامی لازم‌الاجراست.

در همین زمینه:

آیین‌نامه سانسور برای سبک زندگی تصویب شد