ازدواج، طلاق و بچه‌دار شدن به سبک ایرانی

با وجود همه تغییرات اجتماعی، خانواده هنوز یکی از مهم‌ترین ساختارهای اجتماعی در ایران است که از سوی حاکمیت هم به دقت کنترل می‌شود. همه ابعاد زندگی خانوادگی زیر ذره‌بین است و دولت جوانان را به ازدواج و فرزندآوری بیشتر تشویق می‌کند و از افزایش طلاق و پدیده‌هایی مانند ازدواج سفید و همخانگی، بچه‌دار شدن خارج از ازدواج و ... نگران است.

با این حال این ساختار سنتی در ایران ترک‌هایی برداشته. ازدواج‌های ایرانیان با پدیده‌هایی مثل تجمل‌گرایی دشوارتر شده، ازدواج موقت رواج پیدا کرده، زنان بیوه و مادران تنها مستقل‌تر شده‌اند و زنان بیشتری از فرزندآوری سرباز می‌زنند.

این پرونده، مجموعه‌ای از مطالب را درباره ازدواج و فرزندآوری در ایران گرده آورده است که پیش از در «زمانه» منتشر شده بود.

فاطمه صادقی- چرا روال مألوف و متعارف خانواده و زناشویی در ایران، به رغم اصراری که بر تداوم آن وجود دارد، دیگر قابلیت دوام ندارد و تنها به سازوبرگی برای تبدیل آدم­‌ها به کالا‌ها و اشیائی برای مصرف غیرانسانی و مناسبات کالایی بدل شده است؟

آیدا قجر- «با آ‌ن‌که تنها بودن را دوست ندارم اما حاضر نیستم به هر قیمتی تن به زندگی مشترک بدهم.» این نگاهی  است که بسیاری از زنان جوان ایرانی برای زندگی خود برگزیده‌اند و رو‌ز به روز هم تعدادشان بیشتر می‌شود.

نعیمه دوستدار- مسئولان حکومتی در ایران از آمار ازدواج نگران هستند. توصیه به ازدواج آسان و تشویق به تشکیل خانواده و ادعای تسهیل شرایط ازدواج هم فراوان است، اما ازدواج در شرایط اقتصادی امروز جامعه ایران سخت‌تر از همیشه است.

سعید جعفری- با روند رو به رشد فناوری و اینترنت، ده‌ها سایت همسریابی در ایران فعالیت می‌کنند و برخی از این سایت‌ها آمار بازدید میلیونی و تعداد اعضای چند صد هزار نفری دارند.

فیروزه رمضان زاده-«به رغم فشار مقامات دولتی برای تشویق تشکیل خانواده و افزایش باروری، بیش از هر زمان دیگر در ایران شاهد گسترش طلاق‌ها و همچنین ازدواج موقت هستیم. یک دلیل ساده آن کمرنگ شدن اهمیت تشکیل خانواده در نسل جوان و گسترش فردگرایی، تاثیرپذیری از الگوهای غربی در رویکرد به زندگی مجردی و روابط آزادانه جنسی خارج از ازدواج است.»

امید رضایی-برخلاف نظر دستگاه تبلیغاتی نظام حاکم، بخش زیادی از مردم دیگر طلاق را آسیب اجتماعی نمی‌دانند.

نعیمه دوستدار- تصمیم‌گیری برای بچه‌دار شدن در جامعه امروز ایران نه برای زنان آسان است نه برای مردان. از یک طرف مشکلات اقتصادی امکان چنین کاری را از آن‌ها می‌گیرد، از طرف دیگر اولویت‌های زندگی برای آن‌ها تغییر کرده. حالا دیگر نه فقط مردان که زنان هم نمی‌خواهند پیشرفت شغلی و تحصیلی خود را فدای بچه‌دار شدن کنند.

رضا حاجی حسینی- در تبلیغات شهری، خانواده ایده‌آل‌ جمهوری اسلامی و جهان‌بینی مسلط بر ذهن طراحان، به روشنی دیده می‌شود؛ دیدگاهی که در آن، زنان هویت مستقلی ندارند و نقشی که برای آنان در نظر گرفته شده، تنها فرزند‌آوری است؛ آن هم نه یکی- دو تا که دست‌کم چهار تا.

در سال‌های اخیر، شمار زنانی که خارج از ازدواج رسمی، صاحب فرزند می‌شوند، نسبت به دهه‌های گذشته، با جهشی چشمگیر افزایش یافته است.

پروا داوری - اشکال زندگی زناشویی مدام در حال تغییر و تحول‌اند. زوج‌هایی هستند که تصمیم گرفته‌اند جدا از هم زندگی کنند؛ فارغ از یک سقف مشترک.

نعیمه دوستدار- بسیاری از زنانی که به دلیل مرگ شوهرشان به صورت مستقل زندگی می‌کنند, چندان با عنوان بیوه راحت نیستند و آن را تبعیت از کلیشه‌ای می‌دانند که مبتنی بر وابستگی زنان به شوهران‌شان است.

مریم حسین خواه- واقعیت موجود در بسیاری از کشورها و از جمله ایران حاکی از آن است که اغلب زنانی که پس از مرگ شوهر یا جدایی از او، تنها زندگی می‌کنند و بیوه خوانده می‌شوند شرایط ویژه‌ای دارند و وضعیت اقتصادی و اجتماعی‌شان متفاوت از زنان شوهردار است.

اکبر گنجی- شاید بتوان گفت که مهمترین عامل نگاهدارنده خانواده هسته‌ای و عدم رشد چشمگیر طلاق، عدم استقلال اقتصادی زنان در ایران است. اگر رشد اشتغال زنان مشابه رشد آموزش و تحصیلات آنان بود، با افزایش چشمگیر طلاق روبه‌رو می‌شدیم.

پانته آ بهرامی-در گفت و گو با مهرداد درویش‌پور، سعید پیوندی و جلال ایجادی درباره همین موضوع.

امید رضایی در این گفت و گو درباره موضوعاتی ماننده صیغه و خانواده و بازتولید خشونت پرسش هایی مطرح کرده است.