چرا سیاست منطقه‌ای ترکیه چرخشی ناگهانی کرد؟

مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در یک نشست مطبوعاتی گفت چرا باید "پ‌ی‌د" و "پ‌ک‌ک" را به دلیل این که با داعش می‌جنگند، تروریست‌های بهتری بدانیم؟ او افزود این گروه‌ها همگی مشابه یکدیگرند: «تروریست و اهریمنی... باید آنها را از میان برد و این کاری است که خواهیم کرد.»

دولت ترکیه پس از ورود به دو جبهه مقابله با پ‌ک‌ک و داعش، در تلاش ایجاد منطقه "حائل" در خاک سوریه است. چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه می‌گوید این منطقه باید به کمک نیروی هوایی ترکیه و آمریکا از وجود داعش پاکسازی و به مخالفان میانه‌روی اسد واگذار شود. منطقه مورد نظر، ۱۰۰ کیلومتر عرض و  ۶۵ کیلومتر عمق دارد.

چاووش اوغلو این را هم گفته که نیروهای حزب کارگران کردستان و حزب اتحاد دمکراتیک برای قدرت بیشتر در سوریه می‌جنگند نه نجات این کشور...

اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز روز سه‌شنبه ۲۸ژوئیه به خبرنگاران گفت: با کسانی که به وحدت ملی و یکپارچگی آسیب برسانند، صلحی در کار نخواهد بود. احمد داود اوغلو نخست وزیر ترکیه یک روز پیشتر در مصاحبه‌ای تلویزیونی عنوان کرد عملیات نظامی علیه پ‌ک‌ک تا زمان بر زمین گذاشتن اسلحه آنها ادامه می ‌یابد.

اگر آنکارا روی این مواضع بماند، روزهایی جهنمی در انتظار ترکیه خواهد بود.

تغییر لحن مقامات ترکیه پس از حمله انتحاری در شهر مرزی سوروچ و کشته شدن ۳۲ جوان داوطلب کمک به کوبانی صورت می‌گیرد. پس از این انفجار که داعش عامل ا‌ن معرفی شد، یورشی سراسری در ۱۳ استان ترکیه صورت گرفت و صدها نفر بازداشت شدند که بخش بزرگی از ‌آنها نیروهای چپ هستند. پس از این یورش، جنگنده‌های ترکیه مقر پ‌ک‌ک در شمال عراق را بمباران کردند.

آیا دولت ترکیه مترصد فرصتی بود تا با توسل به لزوم مبارزه با افراطی‌گری، تهاجمی را با هدفی دوگانه در عرصه داخلی و منطقه‌ای سازمان دهد؟

«رادیو زمانه» در گفت‌وگو با کامران متین، دانشیار روابط بین‌الملل دردانشگاه ساسکس بریتانیا به فرایند چرخش سیاست دولت ترکیه و دلایل احتمالی آن پرداخته است.

• ترکیه بعد از مدت‌ها سکوت و شائبه مماشات با داعش، به مصاف این گروه رفت. اردوغان اما گفت گام بعدی کردها و چپ‌های افراطی هستند. ساز و کار این تحولات را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟

کامران متین: در تغییر سیاست آشکار اردوغان، مجموعه‌ای عوامل دخیل هستند. مسئله اصلی این است که پس از پیشروی یگان‌های مدافع خلق و اتصال دوکانتون کوبانی و جزیره، عزم دولت ترکیه برای تشکیل یک شبه دولت کردی در شمال ترکیه تشدید شد. همان موقع آنها هشدارهایی داده بودند به حزب اتحاد دمکراتیک که بیشتر به سمت غرب و کانتون سوم در اطراف حلب نروند. از طرف دیگر، در انتخابات اخیر هم حزب عدالت و توسعه اردوغان، اکثریت قاطع را برای تغییرقانون اساسی به دست نیاورد و الان هم وارد پروسه تشکیل دولت ائتلافی شده‌اند که به جایی نرسیده است.

به این هم باید توجه کرد که حزب دمکراتیک خلق‌ها بر خلاف تصور ناظران و خود اردوغان، از سد ده درصد گذشت و نزدیک ۸۰ نماینده به مجلس فرستاد. هرچند رهبران اصلی حزب دمکراتیک خلق‌ها در کردستان ترکیه هستند اما پروژه‌ سیاسی انها پروژه نیل به مواضع ناسیونالیسم کرد بود که احزاب چپ و کردها را حول برنامه‌ای ضد حزب عدالت و توسعه متحد کرد. درنتیجه فشار از داخل و هم‌زمان تقویت کردها در مرزهای شمالی،  اردوغان را مجبور کرد تغییر سیاست بدهد.

• این تغییر سیاست معطوف به چه اهدافی است؟

این سیاست دو هدف را دنبال می‌کند. اولا با نشان دادن یک چهره مصمم و ضد پ‌ک‌ک احساسات ناسیونالیستی بخش‌هایی از رای دهندگان ترک را که قبلا به احزاب دیگر رای داده‌اند جلب کند و خلاء رای بخش‌هایی از جامعه را که به حزب دمکراتیک خلق‌ها رای داده‌اند جبران سازد و برای انتخابات زودرس که قرار است در نوامبر برگزار شود، به اکثریت لازم برای تغییر قانون اساسی دست یابد. در عین حال می‌خواهند با ورود عملی به صحنه جنگ علیه داعش در سوریه مانع گسترش نفوذ کردهای سوریه شود. این البته با توجه به همکاری کردهای سوریه و آمریکا بسیار بعید است. دستکم می‌خواهند در سطح مشخصی این نفوذ را کنترل کنند و مانع گسترش دامنه نفوذ و حضور واحدهای مدافع خلق در کوبانی شوند.

• قبلا اردوغان گفته بود ورود ترکیه به ائتلاف ضد داعش مستلزم سرنگونی اسد است. چه شد که ظرف یک هفته هم پایگاه اینجرلیک را در اختیار امریکا قرار دادند و هم مستقیما به عملیات نظامی ورود کردند؟

همین تحولاتی که گفتم باعث چنین تصمیماتی شده است. البته ما نمی‌دانیم مفاد توافق آمریکا و ترکیه چیست. آیا شرط سرنگونی اسد در آن هست یا نه. هر دو طرف دنبال منطقه امن به قول ترکیه، یا منطقه خارج از کنترل داعش بین کوبانی و حلب هستند. از این منطقه قرار است به عنوان محل آموزش و تجهیز و عملیات آن دسته از نیروهای مخالف اسد استفاده شود که به غرب نزدیک‌ هستند. پروژه مبارزه با اسد از دستور کار امریکا یا ترکیه خارج نشده بلکه در کشاکش اوضاع کنونی، توجه ترکیه بیشتر معطوف است به محدود کردن حوزه نفوذ کردهای سوریه، تا براندازی دولت اسد...

• آیا محاسبات دولت ترکیه درست است که هم‌زمان در سه جبهه پ‌ک‌ک، داعش و منطقه امن ورود بکند؟ آن هم در شرایطی که حتی دولت ائتلافی تشکیل نشده است؟

به لحاظ عملی، این عملیات بسیار سمبلیک است. عمده حملات هوایی صورت گرفته به پایگاه‌های پ‌ک‌ک در شمال عراق و مناطق مرزی ترکیه و عراق بوده. در مورد داعش هم گفته‌اند نیروی نظامی نمی‌فرستند. جنگ با داعش بیشتر جنبه تبلیغی دارد و نیروی زیادی از نظر عملی و نظامی طلب نمی‌کند. در عرصه داخلی هم، انتخابات نوامبر در راهست و اگر بتوانند در این دو سه ماهه، جبهه مطلوب و مورد نظر خود را ایجاد کنند و نظر مخالفان خود اعم از کردها و هواداران احزاب چپ را که با کردها در انتخابات اخیر هم رای بودند؛ شاید به هدف انتخابات زودرس برسند اما ممکن است در عمل به  آن چه می‌خواهند نرسند و تحولات جاری، عواقب بسیار ناخواسته‌ای خارج از محاسبات ترکیه یا امریکا داشته باشد.

• رفتار کنونی ترکیه با توجه به داعیه‌هایی که ایران و عربستان دارند، چه تاثیری در معادلات منطقه خواهد گذاشت؟

پس از سفر اردوغان به عربستان، همکاری‌ها و هماهنگی بیشتری بین ترکیه و عربستان وجود دارد. در مورد ایران دو مسئله هست. اول توافق هسته‌ای که هر چند فاکتور کوچکی در عملیات اخیر ترکیه است، اما شاید فکر می‌کنند با برگشتن ایران به عرصه سیاست جهانی و روابط غیرخصمانه‌تر با جهان غرب، ترکیه حالت محوریت خود را از دست بدهد و شاید آمریکا هم از همین موضوع برای راضی کردن ترکیه برای ورود به مسئله سوریه استفاده کرده باشد.

واکنش ایران به بمباران‌ها به خصوص حمله به مواضع پ‌ک‌ک نشان می‌دهد که شاید پشت صحنه هماهنگی‌هایی صورت گرفته باشد. انتظار منطقی از ایران با توجه به مناسباتش با اسد چیز دیگری بود. من به شخصه انتظار داشتم ایران موضع سخت‌تری بگیرد، ولی آقای رفسنجانی حمایت هم کرد. این نشان می‌د‌هد شاید نوعی هماهنگی بین ایران و ترکیه صورت گرفته است.

• به نظر می‌رسد موضوع کردها را هم ایران دارد به نوعی مهندسی می‌کند.

تعداد آنها زیاد نیست ولی در یک هفته اخیر قاسم سلیمانی به عراق رفت. شاید در مورد پ‌ک‌ک و یا پژاک در مرزها هشدار داده‌اند. این هم که می‌گویند آموزش زبان کردی در دانشگاه سنندج شروع می‌شود، شاید برای این است که رضایت کردهای ایران را جلب کنند، ولی در خارج از ایران برایشان خیلی مهم است که موضع سخت بگیرند. آنها از خطرات احتمالی عملیات احزاب کرد ایرانی مخالف دولت و پ‌ک‌ک و پژاک نگرانند. شاید برای همین هم از موضع دولت ترکیه خرسند هستند.

• آتش بس بین پ‌ک‌ک و دولت ترکیه در این میان چه دورنمایی پیدا می‌کند؟ آیا پ‌ک‌ک می‌‌تواند وضعیت کنونی را مدیریت کند و به چاه نیفتد؟

من خوشبین هستم که بتواند. اگر در ابعاد بزرگ پاسخی نظامی به ترکیه بدهند و آن فضای مورد نظر دولت اردوغان را فراهم کنند، خطری هست که امیدوارم واردش نشوند ولی در مجموع با توجه به وضعیت سوریه، پ‌ک‌ک کارت‌های بازی متعددی نسبت به گذشته دارد. در مورد سوریه بخصوص، موضوع داعش مسئله عمده امریکا و ی‌پ‌گ و حزب اتحاد دمکراتیک هم هست. آمریکا به ترکیه هشدار داده که به کردهای سوریه حمله نکند و رابطه بین کردهای سوریه و پ‌ک‌ک هم غیرقابل انکار است. تردد بین سوریه و ترکیه برای پ‌ک‌ک میسر است و شاید پ‌ک‌ک بتواند جنگ هدایت شده در منطقه را تضعیف کند و باعث شود که امریکا در حمایت از ترکیه و برخوردش با پ‌ک‌ک تجدیدنظر کند.

• دولت اقلیم کردستان عراق چرا در این زمینه سکوت کرده است؟

سکوت که چه عرض کنم... حزب دمکرات به رهبری بارزانی تلویحا حتی پ‌ک‌ک را مسئول از سرگیری جنگ می‌داند. بین ترکیه و اقلیم یک توافق نانوشته هست مبنی بر حمل نفت اقلیم به خارج و از طرف دیگر، نوعی دشمنی هم بین حزب دمکرات و پ‌ک‌ک هست که تضعیف پ‌ک‌ک به نفع هر دو طرف خواهد بود. حزب دمکرات اقلیم حتی با کردهای سوریه هم رابطه چندان خوبی ندارد و آنها را یک دوره محاصره اقتصادی کرد و آنها شاکی بودند که که اجازه نمی‌داد آنها در نزدیکی کردستان عراق فعالیت داشته باشند. آنها فکر می‌کنند پ‌ک‌ک هم در سوریه و هم در ترکیه و هم در کردستان عراق، تبدیل به رقیب حزب دمکرات اقلیم شده و تضعیف این نیرو به نفع‌شان است.

بیشتر بخوانید: هم‌بند سرنوشت: حکومت اقلیم کردستان عراق و کردستان سوریه