پاک‌سازی نژادی آشوریان خاورمیانه، ره‌آورد شوونیسم قدرت‌‌طلب

هفتم اوت، هشتاد و دومین سالگرد قتل عام آشوریان در منطقه سمیل-دهوک است. این نسل‌کشی با نام «قتل عام سیمله» در ادامه نسل‌کشی آشوریان در ترکیه (سیفو) مهیب‌ترین کشتار قرن بیستم نام گرفته است. این تاریخ که در تقویم جهانی به عنوان روز شهدای آشور نیز شناخته می‌شود، مصادف است با پاک‌سازی شهر موصل از آشوریان توسط نیروهای داعش.

آشوریان طی یک قرن گذشته نه تنها از شهرها و خانه‌های خود رانده شده‌اند، بلکه جمعیت آن‌ها در جریان دو نسل‌کشی بزرگ به شدت کاهش یافته‌ است. برای نمونه جمعیت آشوریان عراق، که پیش از آغاز ناآرامی‌ها در این کشور، یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شد، امروزه به کمتر از ۳۰۰ هزار نفر رسیده است.

از زمان حمله آمریکا و متحدانش به عراق و در پی پیشروی‌های گسترده نیروهای اسلام‌گرای تندرو از جمله داعش، بخش عمده‌ای از جمعیت آشوریان و کلدانیان عراق کشته یا مجبور به ترک عراق شده‌اند. به گزارش سازمان ملل این جمعیت ۴۰ درصد آوارگان عراقی را تشکیل می‌دهند. با احتساب این که آشوریان عراق تنها سه درصد کل جمعیت عراق را شامل می‌شوند، می‌توان ادعا کرد که مناطق آشوری‌نشین در عراق، تصفیه قومی- نژادی شده‌اند.

اما آوارگان آشوری از عراق و سوریه به کجا می‌روند؟ درصد کمی از آن‌ها به کشورهای امن مانند ایالات متحده، اروپا و استرالیا مهاجرت کرده‌اند.  غالب جمعیت آن‌ها به کردستان عراق و یا جنوب ترکیه پناه برده‌اند. این دسته که اغلب رانده‌شدگان شهر موصل هستند، بدون برگه هویتی، پول، لباس یا چمدان مجبور به فرار شده‌اند و در حال حاضر در کردستان عراق و در ترکیه در شرایطی بسیار نامطلوب به سر می‌برند. تعداد معدودی از آن‌ها در کلیسای منطقه آشوری‌نشین عنکاوه در کردستان عراق پناه داده شده‌اند و بقیه، در چادرها و تعداد انگشت‌شماری کانتینر به سر می‌برند. کمبود آذوقه، شیر خشک، لباس، دارو و وسائل اولیه زندگی، شرایط را برای ادامه حیات آن‌ها دشوارتر کرده است.

در این میان کمک‌های مردمی توسط چند حزب و سازمان آشوری برای این آوارگان جمع آوری می‌شود که کفاف جمعیت چشم‌گیر آنها را نمی‌دهد. از دیگرسو، بی‌اعتمادی به سازمان ملل و دولت‌های پناهنده‌پذیر باعث شده، اکثر آن‌ها به کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل مراجعه نکنند. آن‌ها می‌خواهند به خانه‌ها و شهرهایشان که اولین سنگ بنای آن‌ها را خود بنا نهاده‌اند بازگردند.

اما وضعیت آشوریان در شمال سوریه و در کانتون‌های روژآوا متفاوت است.

ائتلاف آشوریان و کردها در عراق و سوریه

پس از حمله نیروهای آمریکا و متحدان به عراق و سقوط دولت حزب بعث در این کشور، مسأله خودمختاری آشوریان در کنار خودمختاری اقلیم کردستان مطرح شد؛ گرچه هرگز ماده قانونی تصویب شده آن اجرا نشده است. در عراق، انگشت شماری از احزاب آشوری از ائتلاف با دولت مرکزی عراق و دولت اقلیم کردستان استقبال کردند. مهم ترین و پرنفوذترین حزب آشوری که وارد این ائتلاف شده، حزب چپ میانه «حرکت دموکراتیک آشوری- زوعا» است. این حزب به رهبری یونادم کنا پنج کرسی در مجموع مجالس عراق و کردستان عراق و یک وزیر در دولت مرکزی عراق دارد.

سابقه مبارزاتی این حزب با دولت بعث و پایگاه مردمی آن، جریان زوعا را به عنوان یک اپوزیسیون مطرح در عراق معرفی کرده است، اپوزیسیونی «قانونی» که علاوه بر تلاش برای حفظ امنیت و حقوق آشوریان و اقلیت‌های مسیحی عراق، در مسائل کلان این کشور نیز تأثیرگذار است. رهبر کاریزماتیک این حزب، یونادم کنا، با فراخوان اپوزیسیون عراقی به نشست مشترک در دسامبر ۲۰۰۲، برای تشکیل ائتلاف اپوزیسیون پیش قدم شد.

اما در شرایطی که سیاست‌های دولت بارزانی با اصرار به خلع سلاح این حزب، سعی بر تضعیف بازوی نظامی آن یعنی «واحدهای دفاعی دشت نینوا – NPU» داشته است و هم‌چنین فجایع اخیر در کشتار و اخراج آشوریان از شهرهای آشوری‌نشین، موجب انتقاد به این حزب و نفس ائتلاف با احزاب کردی و عراقی از سوی احزاب ناسیونالیست- شوونیست آشوری شده است.

در شمال سوریه و منطقه روژآوا، ائتلاف احزاب آشوری با حزب اتحاد دموکراتیک (پ‌ی‌د) از جنس دیگری است.

با بالاگرفتن درگیری‌ها در سوریه، احزاب و سازمان‌های آشوری و آرامی که عمدتأ یا گرایشات چپ دارند و یا با گرایشات چپی «پ‌ی‌د» خود را در تضاد نمی‌بینند، با حزب اتحاد دمکراتیک متحد شدند. در برابر آن‌ها، دو گروه دیگر از ائتلاف آشوریان، یکی هم‌پیمان با ارتش دولت بشار اسد و دیگری با اپوزیسیون راست و ارتش آزاد سوریه تشکیل شد.

گرچه در ظاهر در منطقه روژآوا اختلافات بین آشوریان و کردها بسیار کمرنگ است و خط مرزهای قومی بین اقوام کرد، آشوری، ترکمن و عرب در این منطقه به سطح ناچیزی رسیده است، اما گزارشاتی که طی ماه‌های اخیر و پس از آزادسازی کوبانی از «تحرکات خودسرانه» منتشر شده، بر نگرانی‌ها از احتمال خدشه‌دار شدن این ائتلاف افزوده است.

در۲۲ آوریل ۲۰۱۵، دو فرمانده نیروهای زروانی خابور، به نام‌های دیوید جیندو و الیاس ناصر در منطقه قامشلی ربوده و سپس مورد شلیک گلوله قرار گرفتند. دیوید جیندو در دم کشته شد و الیاس ناصر به بیمارستان انتقال یافت. او شهادت داد که سه نفر از اعضای «ی‌پ‌گ»، به نام‌های مستعار کمال، حمزه و دلوان دست به این اقدام زدند. یک هفته بعد نیروهای مدافع خلق طی بیانیه‌ای که در سایت خود منتشر کردند، ضمن محکوم کردن این اقدام، چنین «تحرکات خودسرانه‌ای» را «حمله به عهد اخوت» بین مردم این منطقه دانستند.

اقداماتی از این دست و گزارشاتی از تصاحب اسلحه‌ها و مهمات نیروهای آشوری هم‌پیمان با «ی‌پ‌گ» توسط برخی از نیروهای مدافع خلق، تبدیل به مستمسکی برای منتقدان ناسیونالیست آشوری علیه اتحاد گروه‌های آشوری سوریه با کردها شده است. آن‌ها که از ابتدا نیز چندان میلی به این اعتماد و هم‌پیمانی نداشتند، امروز بهانه‌ای دارند که «پ‌ی‌د» را ناسیونالیست کرد قلمداد کرده، تلاش کنند تا این ائتلاف را «بی فایده و مضر» عنوان کنند.

متحدان آشوری نیروهای مدافع خلق نیز از تکرار چنین اقداماتی ابراز نگرانی می‌کنند و به نظر می‌رسد دیوار بی‌اعتمادی بین آشوریان و کردهای سوریه در حال گسترش است. اما اگر این ائتلاف در هم شکند، چه مسیر دیگری پیش روست؟

خودمختاری آشوریان، آری یا نه؟

اظهارات تازه ژنرال جان الن، سر فرماندهی نیروهای ائتلاف نظامی علیه داعش، مبنی بر این که «تقسیم سوریه به دولت‌های خودمختار قومی» تنها راه‌حل باقی مانده برای پایان بحران در این کشور است، نظر بخشی از احزاب ناسیونالیست آشوری را به خود جلب کرده است.

سرگون عیسی، فعال سیاسی آشوری و عضو سازمان آمریکایی بین النهرین، در گفت و گو با رادیو زمانه، با انتقاد از ائتلاف «MFS» با حزب اتحاد دموکراتیک در شمال سوریه و بیان این که این حزب "ساخته و پرداخته پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) است و نماینده واقعی آشوریان نیست"، تشکیل حکومت مستقل آشوری را «تنها راه نجات آشوریان» دانست و گفت: «مخالفت ما با مردم کرد نیست بلکه با شوونیسم کرد است. اگر دولت ترکیه نبود و قتل عام سال ۱۹۱۵ را رقم نمی‌زد، پ‌ک‌ک نمی‌توانست به منطقه حکاری، که سرزمین آشوریان بود، دست یابد. اوجالان در ماه‌های آخر پیش از دستگیری به این واقعیت پی برد که نقش آشوریان مهم بوده است.»

این فعال سیاسی در پاسخ به این که با وجود ضعف همه جانبه، هم از حیث جمعیت و سازماندهی و هم توان نظامی، آیا طرح استقلال آشوریان به نتیجه‌ای شبیه به آن‌چه در قتل عام سیمله رخ داد خواهد انجامید، گفت: «ما هیچ اعتمادی به انگلیس و آمریکا نداریم و نقش آن‌ها را در منطقه محکوم می‌کنیم. ما تنها بر روی مردم آزادی‌خواه جهان سرمایه‌گذاری می‌کنیم، آن‌هایی که با هر گونه نژادپرستی و ایدئولوژی مخالف‌اند.»

اما، این طرح مخالفان پر نفوذی نیز دارد. انلیل پطرس، رئیس دفتر حزب زوعا در لس آنجلس، در گفت‌وگو با رادیو زمانه، با بیان این که بی‌اعتمادی به دولت‌های کرد هم در کردستان عراق و هم کردستان سوریه در بین آشوریان، ایزدی‌ها و ترکمن‌ها افزایش یافته است، راه‌حل تشکیل دولت مستقل آشوری را در این برهه اولویت نمی‌داند و با تأکید بر تلاش آشوریان، کلدانی‌ها، ایزدی‌ها و ترکمن‌ها برای دستیابی به منطقه خودمختار در استان نینوا تحت نظارت دولت مرکزی و نه دولت اقلیم، اضافه می‌کند: «در حال حاضر باید حداقل امکانی برای آشوریان به وجود بیاید که احساس امنیت کنند. شاید خود مختاری برای آشوریان فقط به التهاب بیفزاید و حساسیت گروه‌های اسلام‌گرای تندرو و کردها را برانگیزاند.»

در تکرار تاریخ مقصر کیست؟

از زمانی که طرح ائتلاف احزاب آشوری با احزاب کردی در عراق و سوریه مطرح شد، همواره منتقدان این ائتلاف با یادآوری تجربه‌های گذشته چنین ائتلاف‌هایی، به نتایج آن بدبین بوده‌اند. این که بر اساس وقایع تاریخی این منطقه در صورتی که کردها دست از حمایت آشوریان بکشند و ناسیونالیسم کرد دست بالا را بگیرد چه بر سر جمعیت رو به کاهش آشوریان خواهد آمد و آیا تاریخ قتل عام سمیل تکرار خواهد شد، در بین گرایشات مختلف آشوری محل بحث است.

فرِد آپریم، محقق و تاریخ‌نگار آشوری امکان تکرار تاریخ را دور از ذهن نمی‌داند و به رادیو زمانه می‌گوید: «تاریخ دوباره تکرار می‌شود، زیرا آشوری‌ها به عنوان مسیحیان در قلب یک منطقه اسلامی ضعیف، بدون سازماندهی، بدون تسلیحات و بدون حامی تنها مانده‌اند. در بطن جنگ بزرگی بین فرقه‌های اسلامی در منطقه، کردها از حمایت آمریکا و اسرائیل بهره خواهند برد.»

اما واقعیت این است که افروختن آتش اختلافات بین اقوامی که نه بر اساس قومیت و مالکیت بر زمین، بلکه بر اساس افق‌های سیاسی در اداره جامعه و ایجاد شرایطی برابر در جامعه‌ای بدون ستم طبقاتی، ملی، قومی و مذهبی در کنار هم زندگی می‌کنند، نه به سود آشوریان و نه هیچ یک از اقوام ساکن در شمال سوریه و عراق نیست.

نینب لاماسو، نویسنده و محقق آشوری، معتقد است که آشوریان پیشرو باید به مخالفت با تحرکات اولترا ناسیونالیستی منطقه برخیزند و اجازه ندهند که معدود تحرکات ناسیونالیستی که از برخی از نیروهای «پ‌ی‌د» دیده شده است، در صفوف نیروهای پیشروی منطقه خلل ایجاد کند.

این فعال سیاسی چپ به رادیو زمانه می‌گوید: «آشوریان مترقی در سوریه باید خود را با نیروهای مترقی منطقه در برابر تروریسم دولتی موجود و تروریسم جهانی و اسلامی همسو کنند.»