بحران آب در جهان؛ چشم‌انداز ۲۵ سال بعد

منابع آبی سراسر خاورمیانه در ۲۵ سال آینده رو به زوال می‌گذارند و از این رو رشد اقتصادی و امنیت ملی کشورهای این منطقه عمیقاً تهدید می‌شود و در نتیجه مردم مجبور به مهاجرت به مراکز شلوغ شهرهای بزرگ می‌شوند. این خلاصه‌ای است از گزارش اخیر مؤسسه منابع جهانی (WRI) درباره وضعیت منابع طبیعی در خاورمیانه.

بر اساس این گزارش منطقه خاورمیانه با ۳۵۰ میلیون جمعیت، امواج مرگباری از گرما و تنش‌های آبی شدیدی را تجربه خواهد کرد.

به گزارش گاردین این مؤسسه اعلام کرده است: «خشکسالی و کمبود آب در سوریه یک عامل اصلی برای بروز جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱ در این کشور بوده است. کاهش منبع آب و سوءمدیریت مزمن باعث مهاجرت و آوارگی یک و نیم میلیون نفرتن‌ها در داخل سوریه شد. کشاورزان و دامداران محل امرار معاش خود را از دست دادند و مجبور به نقل مکان به مراکز شهری شدند. بی‌ثباتی بزرگ و همگانی سوریه با چنین پیش‌زمینه‌ای رقم خورد.»

بی‌آبی خاورمیانه و شمال آفریقا

در ادامه مؤسسه منابع جهانی آمار حیرت آوری ارائه می‌کند: ۱۴ کشور از ۳۳ کشوری که با تنش‌های آبی مواجه اند در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع هستند.

ایران، بحرین، کویت، قطر، امارات، فلسطین، عربستان سعودی، اسرائیل، عمان، لبنان، عراق، اردن، لیبی، الجزایر، سوریه و تونس از جمله کشورهایی هستند که در معرض از بین رفتن کامل منابع آبی خود تا سال ۲۰۴۰ قرار دارند.

بر اساس این گزارش، شرکت‌ها، ساکنان و مزارع موجود در این کشور‌ها با کاهش منابع آب به شدت آسیب پذیر‌تر خواهند شد.

طبق نظر نویسندگان این گزارش «تقاضای جهانی برای آب احتمالاً در چند دهه آینده با توجه به افزایش جمعیت و تقاضا، روند صعودی خواهد یافت. طبقه متوسط در حال ظهور این مناطق نیز برای تولید مواد غذایی و برق مصرانه تقاضای منابع آبی می‌کند و به اعتراض می‌پردازد.»

به گفته این نویسندگان، بخش‌هایی از چین، هند و آمریکا بخصوص مناطق جنوب غربی این کشور (۴۰ تا ۷۰ درصد مناطق ذکر شده)، تا سال ۲۰۴۰ میلادی با تنش‌های آبی مواجه خواهند شد. در حالی که برخی از کشورهای جهان ازجمله شیلی، نامیبیا و بوتسوانا به شکلی سرتاسری با بحران‌های آبی شدید و چشمگیری روبرو می‌شوند.

در حال حاضر خاورمیانه بسیار مستعد برای جنگ بر سر آب است و به احتمال زیاد این خصیصه را حفظ می‌کند. طبق این گزارش «آب نقش قابل توجهی در چند دهه درگیری میان فلسطین و اسرائیل دارد. همچنین دولت عربستان سعودی چندی پیش اعلام کرد که باید تا سال ۲۰۱۶ وارد کننده کامل غله از کشورهای خارجی شود، و این را تغییر قابل ملاحظه‌ای عنوان کرد که همه مردم عربستان به آن محتاج‌اند. دولت عربستان دلیل این اقدام را ترس از کاهش منابع آب اعلام کرد.»

شورای اطلاعات ملی امریکا در این‌باره نوشت: «معضلات آب در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه، آن‌ها را در معرض خطر بیشتری از بی‌ثباتی و شکست دولت‌هایشان قرار خواهد داد.»

منابع آب خاورمیانه به شدت به سفره‌های زیرزمینی بستگی دارد، سفره‌هایی که با نرخ هشدار دهنده‌ای در حال خشک شدن هستند. مؤسسه بین‌المللی توسعه پایدار اخیراً تخمین زده که ۸۰ درصد از حجم آب رود اردن تا سال ۲۱۰۰ تحلیل می‌رود و به این ترتیب بخش زیادی از منابع آب‌های زمینی و آبخیز‌ها نیز در خاورمیانه نابود می‌شود و افزایش تقاضا برای آب سر به فلک می‌نهد. کشوری مثل عربستان سعودی عمیقاً به سفره‌های آبی و آبخیزهایی متکی است که اساساً تجدیدناپذیر هستند.

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که سرعت خشک شدن آب در حوضه‌ آبریزهای دجله و فرات بسیار سریع‌تر از نقاط دیگر جهان است. بر اساس این مشاهدات ذخایر آب شیرین در حوضه آبریزهای دجله و فرات در میانه سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۹، به میزان ۱۴۴ کیلومتر مکعب کاهش یافته است. به علاوه آلودگی به بارآمده از تخلیه فاضلاب و پسماند کشاورزی در رود دجله در نزدیکی بغداد نیز، محدودیت بزرگی برای مردم عراق در دسترسی به آب شیرین فراهم آورده است.

در کشور مصر بر اساس آمارهای دولتی، عرضه آب در سال ۲۰۱۳ به ازای هر نفر ۶۶۰ مترمکعب کاهش یافته است. طبق این آمار افزایش تقاضا برای آب در مصر بیشتر از نرخ افزایش جمعیت است.

بسیاری از کشور‌ها در منطقه خاورمیانه از جمله اسرائیل، سوریه، ترکیه و امارات اقدامات احتیاطی جدی در ماه‌های گرم سال برای شهروندانشان وضع کرده‌اند. آب بسیاری از خانه‌ها در شهرهای بزرگ این کشور‌ها در ساعاتی از شبانه روز قطع می‌شود و بسیاری از مردم در شهرهای کوچک‌تر و روستا‌ها در ماه‌های گرم سال به کل از آب بی‌بهره‌اند.

در سال جاری صد‌ها نفر از مردم پاکستان و هند درپی گرمای شدید و کمبود آب سکته کردند.

با توجه به گزارش مؤسسه منابع جهانی، یکی دیگر از دلایل عمده کمبود آب در خاورمیانه، ضایعات و زباله‌های زراعتی است. بسیاری از مردم این مناطق مثل ساکنان دمشق در زمین‌های خود چاه حفر کرده‌اند که به آلودگی آب‌های زیرزمینی منجر می‌شود. به علاوه پمپاژ آب از مخازن و منابع زیرزمینی علت عمده‌ای در هرز روی آب است.

تحلیلگران می‌گویند پایان دادن به دادن یارانه برای آبیاری مزارع بزرگ، بالا بردن قیمت انرژی برای تضعیف بیش از حد پمپاژ و استفاده از فن آوری‌های آبیاری «هوشمند» برای کاهش از دست رفتن آب در مزارع الزامی است.

همچنین در این تحقیق به وضع منابع طبیعی در نیمکره شمالی نیز اشاره‌ای گذرا شده است. بر این اساس نیمکره شمالی نیز به طورمیانگین شدید‌ترین گرمای خود را طی دهه اخیر تجربه کرده است. به علاوه این مناطق تبخیر آب شدید، خشک شدن محصولات کشاورزی و خشک شدن منابع آبی را نیز از سر می‌گذراند.