جایزه نوبل آلترناتیو ۲۰۱۵ و حق معیشت اقلیت‌ها

«جایزه حق زندگانی» که به نام «نوبل آلترناتیو» مشهور است، در سال ۲۰۱۵ از کنشگرانی تقدیر کرد که به مسأله حق معیشت و محیط زیست اقلیت‌ها توجه نشان داده‌اند: کنشگران حامی خلع سلاح‌های هسته‌ای در جهان، یک فعال محیط زیستی حوزه تغییرات آب و هوا در قطب شمال، یک فعال مبارزه با تبعیض نسبت به دگرباشان جنسی در اوگاندا و یک پزشک کمک‌رسان به مجروحان در جنگ‌ها.

روز پنج شنبه اول اکتبر /۹ مهر، بخش  نقدی «جایزه حق زندگانی» یا Right Livelihood Awards، برابر با ۳میلیون کرون سوئد (نزدیک به ۳۶۰ هزار دلار) به‌صورت مشترک به کاشا ژاکلین ناباگسارا، کنشگر حقوق دگرباشان جنسی در اوگاندا، شیلا وات کلاتیر، فعال محیط زیست و حقوق بومی‌های اینوئیت‌ کانادا و جینو استرادا، پزشک و جراح ایتالیایی برای ارائه کمک‌های پزشکی به قربانیان جنگ رسید.

سازمان سوئدی «جایزه حق زندگانی» همچنین جایزه غیرنقدی خود را به تونی دی بروم، وزیر امور خارجه جمهوری جزایر مارشال و مردم این کشور برای مبارزه قانونی با دولت‌های هسته‌ای جهان اهدا کرد.

سازمان غیرانتفاعی سوئدی که مدیر اجرایی این جایزه است، هر سال «جایزه حق زندگانی» را به افراد یا گروه‌هایی اهدا می‌کند که لزوما از «نخبگان سیاسی، علمی و اقتصادی جهان» محسوب نمی‌شوند اما فعالیت‌هاشان آینده بهتری را برای مردم سراسر جهان رقم می‌زند.

پیامدهای سلاح‌های هسته‌ای برای مردم جزایر مارشال

نزدیک به ۶۷ آزمایش بمب هسته‌ای در سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۸ میلادی در نزدیکی جزایر مارشال به ثبت رسیده است. بیشتر این آزمایش‌ها توسط ایالات متحده آمریکا انجام شده و یکی از این بمب‌ها حداقل هزار برابر بمب منفجرشده در هیروشیما در سال ۱۹۴۵ قدرت داشته است. محیط زیست و مردم جزایر مارشال همچنان از اثرات زیان‌بار این آزمایش‌ها رنج می‌برند.

در آوریل ۲۰۱۴، مردم جزایر مارشال در دادگاه لاهه مدعی شدند که دارندگان سلاح‌های هسته‌ای از جمله ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا که پیمان‌ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را امضا کرده‌اند، تلاش قابل توجهی برای محدود کردن و نابودی زرادخانه‌های هسته‌ای خود نکرده‌اند. مردم این کشور همچنین از هند و پاکستان و اسرائیل که این پیمان‌نامه را نپذیرفته‌اند و کره شمالی که از این پیمان‌نامه خارج شده نیز شکایت کردند.

مبنای این شکایت‌ها، شمار سرطان‌ها، آمار بیماری‌های مختلف مردم این جزیره‌ها و آلودگی‌های زیست محیطی مناطق اقیانوس آرام است.

فون فان دن به یس، سرپرست تیم حقوقی کشور جزایر مارشال در پرونده لاهه، هنگام اقامه دعوی در روز ۲۵ آوریل سال ۲۰۱۴ به «نیویورک تایمز» گفت: «تمام کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای به جای نابود کردن زرادخانه‌ها مشغول به‌روز کردن تسلیحات نظامی-هسته‌ای خود هستند. ما می‌خواهیم دادگاه در این مورد حکم صادر کند.»

هیات داوران «جایزه حق زندگانی» از تلاش دولت و مردم ساکن این جزیره‌های کوچک برای به چالش کشیدن بزرگ‌ترین قدرت‌های هسته‌ای جهان و آگاهی‌رسانی در مورد بحران‌های انسانی، بهداشتی و پیامدهای زیست‌محیطی مرتبط با آزمایش‌های هسته‌ای تجلیل کرد.

گرمایش زمین و زندگی بومیان قطب شمال

جایزه نوبل آلترناتیو از شیلا وات کلاتیر، یکی از رهبران بومی‌های قطب شمال کانادا، «برای یک عمر تلاش در زمینه محافظت از فرهنگ اینوئیت‌ها» قدردانی کرد. این سازمان به طور ویژه  از وات کلاتیر برای «دفاع از حق معیشت اینوئیت‌ها که به دلیل تغییرات آب و هوا مورد تهدید قرار گرفته، تشکر کرد.

در سال‌های دهه ۹۰ میلادی، وات کلاتیر درحالی‌که سخنگوی مردم بومی قطب شمال بود، توانست در مذاکرات «کنوانسیون استکهلم» درخصوص آلاینده‌های آلی پایدار شرکت کند. او چنین استدلال کرد که آلاینده‌های آلی پایدار که در بدن موجودات زنده باقی می‌مانند و از طریق آب، هوا و حیوانات مهاجر، در بین مرزهای بین‌المللی حرکت می‌کنند، زنجیره غذایی قطب شمال و معشیت مردم بومی را به خطر انداخته‌اند. او نشان داد که این موضوع یک معضل حقوق بشری و بهداشت عمومی است.

در سال ۲۰۰۵ هم وات کلاتیر همراه بزرگان و رهبران ۶۲ قوم و جوامع کوچک ساکن قطب شمال و آلاسکا شکایتی را علیه عوامل انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایالات متحده تنظیم و تقدیم کمیسیون حقوق بشر آمریکا کرد. این شکایت استدلال می‌کرد که تأثیر انتشار گازهای گلخانه‌ای بر زندگی انسان‌ها و محیط زیست باید در چارچوب نقض حقوق بشر اینوئیت‌ها دیده شود.

وات کلاتیر که در شمال استان کبک کانادا به دنیا آمده، کارش را به عنوان یک کنشگر حقوق بومی‌های قطب شمال آغاز کرد. او در دوران‌های مختلف زندگی حرفه‌ای‌اش نماینده سیاسی اینوئیت در سطوح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی بوده و در سال ۲۰۰۷ نامزد جایزه صلح نوبل هم شد.

فعالیت‌های او شامل طیف گسترده‌ای از از مسائل اجتماعی و زیست محیطی می‌شود که زندگی اینوئیت‌های شمال کانادا را تحت تأثیر قرار داده‌اند؛ از جمله تأثیر گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های آلی بر گرمایش زمین و آب شدن یخچال‌های قطب شمال.

او جایزه‌ها و افتخاراتی از جمله ۱۳ دکتری افتخاری در کارنامه خود دارد که جایزه سال ۲۰۱۵ «حق زندگانی» تازه‌ترین آنهاست.

خدمات پزشکی در مبارزه با جنگ و درگیری

هیات داوران از جینو استرادا، پزشک و جراح ۶۷ساله ایتالیایی برای فعالیت‌هایش در سازمان «امرجنسی» قدردانی کرد. این سازمان که توسط خود استرادا و همسرش، ترزا سارتی در سال ۲۰۰۹ ایجاد شد، یک سازمان تخصصی ارائه خدمات پزشکی و جراحی به بازماندگان جنگ و درگیری‌های نظامی است.

پزشکان و پرستاران مرتبط با سازمان «امرجنسی» از سال ۲۰۰۹ تا کنون در مناطق جنگ زده عراق، افغانستان، سوریه، سودان، جمهوری سیرالئون، کامبوج و جمهوری آفریقای مرکزی فعال بوده‌اند.

از استرادا به دلیل «انسانیت و مهارت در ارائه خدمات پزشکی و جراحی به قربانیان درگیری‌ها و بی‌عدالتی‌ها»قدردانی شد. همچنین هیات داوران از این جراح ایتالیایی برای اینکه بدون ترس از جنگ انتقاد می‌کند و به علل جنگ‌ها می‌پردازد تشکر کرد.

استفاده از قانون برای احقاق حقوق دگرباشان جنسی در اوگاندا

کاشا ژاکلین ناباگسارا، لزبین اوگاندایی و کنشگر حقوق دگرباشان جنسی در کشوری است که رابطه جنسی با همجنس می‌تواند منجر به هفت سال زندان شود.

ناباگسارا بنیان‌گذار و مدیر اجرایی موسسه «آزادی و حرکت» است که در حوزه حقوق دگرباشان جنسی در اوگاندا فعالیت می‌کند. بیانیه هیات داوران «جایزه حق زندگانی»، ناباگسارا را کنشگری معرفی می‌کند که با  وجود خطرات زندان و خشونت‌های حکومتی برای چند دهه با قوانین ضد دگرباشان جنسی در کشور اوگاندا و قاره آفریقا مبارزه کرده است.

هیات داوران از «شجاعت و پشتکار» ناباگسارا در مقابله با «خشونت و ارعاب» و تلاش برای «زندگی عاری از تعصب و آزار و اذیت» قدردانی کرد.

ناباگسارا و سازمانش با استفاده از قابلیت‌های موجود در سیستم قضایی اوگاندا برای پیشبرد حقوق دگرباشان جنسی تلاش می‌کنند. هنگامی که یکی از نشریات اوگاندا نام صد تن از دگرباشان جنسی این کشور را افشا کرد، ناباگسارا همراه سه نفر دیگر علیه این روزنامه اقامه دعوی کردند و پیروز هم شدند. همچنین در سال ۲۰۱۲، هنگامی که دولت اوگاندا چندین سازمان دگرباشان جنسی را تعطیل کرد، ناباگسارا دولت را به اتهام «نقض آزادی» به دادگاه کشاند.

چرا نوبل آلترناتیو؟

در سال ۱۹۸۰ یاکوب فون اوکسکول، نظریه‌پرداز آلمانی- سوئدی و عضو سابق پارلمان اروپا وقتی نتوانست هیات اجرایی سازمان نوبل را راضی کند که جایزه‌های این سازمان را در زمینه‌های کنشگری حقوق بشر، بهداشت، حفظ محیط زیست، آموزش، و مسائل اقلیت‌ها گسترش دهند، تصمیم گرفت جایزه جدیدی ایجاد کند که نقش «آلترناتیو» داشته باشد.

چنین شد که فون اوکسکول با فروش آلبوم تمبرهایش به ارزش یک میلیون دلار، سازمانی را برای هدایت اجرایی «جایزه حق زندگانی» بنیان‌گذاری کرد.

حق معیشت یا حق زندگانی بزرگ‌ترین شاخص این جایزه شد که در آن از افراد، سازمان‌ها یا دولت‌ها برای ارائه راه‌حل‌های عملی و نظری در پاسخ‌دهی به اضطراری‌ترین چالش‌های بشری و محیط زیستی که بی‌پاسخ مانده‌اند، تجلیل می‌شود.

جایزه‌های سال ۲۰۱۵ روز ۳۰ نوامبر در پارلمان سوئد به برندگان اهدا خواهد شد.